Халық үніне құлақ асады

Қоғам мен мемлекет арасындағы сенім

Ең алдымен, бөлімнің құрылуы мемлекеттік органдар тарапынан өтініш берушілермен өзара іс-қимыл жасау кезіндегі орындаушылық тәртіпті күшей­­тудің тиімді құралына айналды. Өткен үш жылда бөлім арқылы 120 мыңнан астам өтініш немесе ай сайын орта есеппен 3-5 мың өтініш қаралды. Еліміздің барлық өңірінен 9 мыңға жуық өтініш беруші жеке қабылдауда болды.

Бұл мәліметтер азаматтардың Президент Әкімшілігі мен Мемлекет басшысына деген нық сенімінің көрінісі.

Адамдар Президент Әкімшілігіне ресми сұраулар мен ұсыныстармен ғана емес, сонымен бірге ішкі мәселелермен де жүгінеді, өз тәжірибелері мен алаңдаушылықтарымен бөліседі. Азаматтардың осындай белсенді және сенімді ұстанымын – мәселелерді сындарлы жолмен шешудегі мемлекетпен өзара іс-қимыл жасауға деген оң көзқарасы ретінде қабылдау маңызды.

Үш жыл бойы бөлімнің тікелей үйлестіруімен жалпы стандарттарға сәйкес, өтініштерді қабылдауға және қарау­ға, қатаң бақылауға және азаматтар­ды жеке қабылдауға мүмкіндік беретін мемлекеттік органдардың бірыңғай институционалдық ортасы құрылды.

Жүйелі жұмыс арқылы азаматтардың өтініштерін қарау процесінің бірыңғай жүйесіне 25 мыңнан астам мемлекеттік органдар мен ұйымдардың 180 мыңнан астам қызметкері жұмылдырылды.

Өтініштерді қараудың құқықтық негізі

Бүгінде барлық мемлекеттік органдар мен өтініш берушілер үшін өтініштерді қараудың құқықтық негізін тура бір жыл бұрын – 2021 жылғы 1 шілдеде күшіне енген Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс (ӘРПК) айқындайды.

Кодекс үздік әлемдік тәжірибелерге сәйкес әзірленді, сондай-ақ «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» 2007 жылғы заңға негізделген мемлекет пен өтініш беруші­лердің қарым-қатынастарын жаңғыртты.

Бұрын қолданылған Заңнан айырма­шылығы, Кодексте өтініштермен жұмыс істеудің әр қадамы, оларды бағыттау мерзімінен бастап сот ісін жүргізуге дейін реттеледі. Мұндай нақтылау өтініштерді қараудың әрбір кезеңінің ашықтығын қамта­масыз етуге және өтініш беруші­лердің мүдделерін мемлекеттік органдар тарапынан ықтимал теріс пайдаланулардан қорғауға мүмкіндік береді.

ӘРПК нормаларын іс жүзінде қолданудың алғашқы жылы азаматтардың инновацияларды тез игергенін және олардың заңды мүдделерін қорғау үшін қарастырылған барлық процедураны сәтті қолданатындығын көрсетті.

Орындаушы мемлекеттік органға жіберілген қатені өз деңгейінде түзетуге мүмкіндік беретін және өтініш беруші қай­тадан келіспеген жағдайда ғана шағым жоғары тұрған мемлекеттік орган­ға жол­данатын, алынған жауаптарға шағым­д­ану рәсімі неғұрлым сұранысқа ие болды.

Ерекше жағдайларда азаматтар сот органдарына шағым беру мүмкіндігін пайдаланады, олар өтініш беруші талап­тарының әділдігі расталған жағдайда, мемлекеттік органға нақты айыппұлдар салғанға дейін тиісті шешім қабылдайды.

Осы жылдың ІІ тоқсанында респуб­лика соттарына 7 598 әкімшілік арыз түсті. Мемлекеттік органдарға қатысты берілген қанағаттандырылған арыздар 63%-ды құрайды. Бұл сандардың артында ақшалай айыппұлдар тұр. Яғни өтініш берушілердің көпшілігі өздерінің дұрыстығын дәлелдей алды.

Кодексте көзделген мемлекеттік орган­дардың іс-әрекеттері мен әрекет­сіздігі үшін жауапкершілікті күшейту­дің әсері ұзақ күттірмеді. Әуре-сарсаң­ның, формализмнің, өтініштерді қарау мер­зімдерін бұзудың көріністері мемле­кеттік органдардың жұмысында сирек кездесетін жағдайға айналып келеді.

Жаңа жағдайда бақылау құрылымы ретінде бөлімнің міндеті экономиканың, әлеуметтік саясаттың, қоғамдық өмірдің және басқа да жекелеген салалардағы проблемалық аймақтарды анықтау мақ­сатында шағымдарды жеке қарау­дан айналым ағындарын жүйелі талдау жағына ауысады. Бұл талдау жүйе­лік проблемаларды анықтауға және қа­был­данған шараларды түзетуге мүмкіндік береді.

Кемшілікті уақтылы анықтауға көмектеседі

Жұмыс істеген үш жыл ішінде бөлім Президент Әкімшілігіне, ел ауқымында және жеке өңірлер мен мемлекеттік органдарға келіп түсетін өтініштерге тұрақты негізде талдау жүргізіп келеді.

Өтініштерде көтерілетін өзекті мәсе­ле­лердің сипаты жыл сайын өз­геріп отырады. Үздік үштікте әрқашан әлеу­меттік қол­дау, тұрғын үймен қамтамасыз ету, жер мәселесі қалады. Алайда өтініш беру­ші­лердің жекелеген мәселеге назар ауда­руы­ның артуы іс жүзінде белгілі бір салаларда олқылықтардың болуын болжайды.

Оны соңғы үш жылда байқалған әлеуметтік саласындағы трендтері айқын көрсетеді. Азаматтардың өтініштері қоғам­ның көңіл-күйінің өзіндік «баро­метрі», бұл олардың белгілі бір уақытта не мазалайтынын көрсетеді. Осылайша, 2019 жылы өтініш берушілер несиелерді өтеу мәселелері бойынша барынша белсенділік танытты. Аталған мәселелер тобының үлесі әлеуметтік блокқа қатысты және Президент Әкімшілігіне келіп түскен өтініштердің 37%-ын құрады.

2020 жылы АӘК, 42500 төлем, сондай-ақ денсаулық сақтау мәселелері үлесі айтарлықтай өсті, олар әлеуметтік блоктың барлық өтінішінің жалпы санының үштен бірін құрады. Бұл жерде, әрине, пандемия және онымен байланысты әлеуметтік шаралар маңызды рөл атқарды.

2021 жылы еңбек қатынастары және мүгедектер мен халықтың әлеуметтік осал топтарын қорғау мәселелері өзек­тендіріліп, әрбір бесінші өтінішті құрады. Бұл пандемия жағдайында экономиканың өсу қарқынының төмендеуінің қисынды салдары болды.

Биыл әлеуметтік блок мәселелеріне жер қатынастары қосылды. Бұл осы сала­ны сапалы реформалау қажеттілігінің артуына байланысты туындап отыр.

Осындай экспресс-талдау аясында жекелеген кезеңдерде мемлекеттік органдардың, әсіресе халықты қабыл­данған шаралар туралы тиімді ақпарат­тандыру бөлігінде туындаған кемші­ліктер туралы нақты айтуға болады. Мысалы, адамдар қарыздарды есептен шығару ережелері мен шарттарын нақты түсініктің болмауына байланыс­ты Президент Әкімшілігіне несиелерді есептен шығару туралы өтініштер жазды. Бұл уәкілетті орган жұмысының нақты жетіспеушілігі болды және халық тарапынан әділ сынға ұшырады.

Өтініш берушілер көрсеткен мәсе­лелердің біртіндеп шешіліп, өткір мәселелер санатынан шығуы халықпен бай­ланыстың оң нәтижесі деуге болады. Демек мемлекеттік органдар азамат­тардың сұраныстарын «естіп» және сапалы «жауап бере» алды. Айта кету керек, бұл жұмысты нақты өтініш берушілердің бірліктері емес, азаматтардың бүкіл әлеуметтік топтары сезінді.

Бір өтініш берушінің тағдырында мыңдаған қазақстандықтардың ұқсас проблемалары тұруы мүмкін. Біздің азаматтарымыздың пассионарлық көңіл күйі Президент Әкімшілігіне келіп түсетін идеялар мен бастамалардың тұрақты ағымында көрініс табады.

Мысалы, Білім және ғылым министр­лігі қайта құрылғанға дейін бөлімге ауыл шаруашылығының салалық проблемаларын шешу жөніндегі шаралардың бірі ретінде ғылымға жетекшілік ететін жеке министрлік құруды ұсынған бір ғалымның өтініші келіп түсті.

Осылайша, ел ауқымындағы өтініш беру­шілердің және жекелеген мем­лекеттік органдардың белсенділігі жө­нін­дегі деректер массивін талдау халық­тың әлеу­меттік көңіл күйін объективті мони­то­рингтеудің бірегей құралы болып табылады.

Бұл жұмыстағы жаңа перспективалар «е-Өтініш» ақпараттық жүйесінің мүмкіндіктерін ашады.

Бөлімнің үшжылдығы қарсаңында, қанатқақты пайдаланудан ақпараттық жүйенің өнеркәсіптік пайдалануға қосы­луының символдық мәні бар.

Клиентке бағдарланған тәсіл

Бүгінгі таңда «е-Өтініш» жүйесінде 650 мың өтініш берушіден 1,5 млн-нан астам өтініш тіркелді.

Ақпараттық жүйе арқылы мемле­кеттік органдар не туралы жазылғанын талдап қана қоймай, сонымен қатар өтініш берушілердің әлеуметтік портреті қандай екенін түсінуге мүмкіндік алды.

Мәселен, соңғы деректер бойынша 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында ел бойынша мәселелердің алғашқы үш­тігіне құрылыс, көлік және ТКШ саласында – 20%, ауыл шаруашылығы жә­не жер қатынастары саласында – 17%, сон­­дай-ақ қаржы және экономикалық қыз­­мет саласында – 14% өтініштер кіреді.

Көтерілген сұрақтардың алғашқы үштігін 31-40 жас аралығындағы өтініш берушілер қояды – 23,6%, 41-50 жас – 19%, 51-60 жас –14,8%.

Өтініштердің 92%-ын жұмысқа орна­ласқан халық ұсынады. Жұмыс­сыз­дардың үлесі 8%-ды құрайды. 32%-ы ЖШС немесе ЖК бар, 11,4% – көпбалалы отба­сылардың өкілдері, 5,7% – мүгедектер, 1,9% – АӘК алушылар.

Бұл мемлекет алдында өз проблемаларын көтеретін нақты әлеуметтік топтарға назар аудара отырып, көтеріліп отырған мәселенің ауқымын сандық қана емес, сапалық көрсеткіштермен де салыстыруға мүмкіндік береді. Бұл мем­лекеттік органдарға «өрт сөндіру» моде­лінен тәуекелдерді басқару бойынша алдын алу жұмысына көшуге мүмкіндік береді.

Осылайша, өтініштер массивін талдау мемлекеттік саясатты іске асырудың адаморталық тәсілдеріне бағдарлай отырып, біздің азаматтарымыздың қажет­тіліктерінің басымдығын айқындайды.

«E-Өтініш» – халықтық бренд

«Е-Өтініш» ақпараттық жүйесінің бірегей мүмкіндіктерін атап өте отырып, оны енгізудің басты нәтижесі қоғам мен мемлекеттің өзара іс-қимылында кедергісіз орта құру болды деп сенімді түрде айта аламыз.

Күн сайын жүйені мыңдаған өтініш берушілер пайдаланады, осылайша өз жұмысының бір жылы ішінде «е-Өтініш» нағыз «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» брендіне айналды.

Бүгін кез келген мемлекеттік органға Интернет желісіне шығуға мүмкіндігі бар смартфоннан өтініш беруге болады.

Бұған жүйеге қосылған 2 мыңнан астам ауыл әкімдігін қосуға болады, олар арқылы өтініш берушілерге өз өтініш­терін ауылда мобильді интернет болмаса да электронды түрде жіберуге мүмкіндік береді. Адамдар бұл мүмкіндікті оң бағалады.

Сонымен қатар жүйені бизнес өкіл­дері, мемлекеттік қызметтерді алушылар мемлекеттік органдарға жүгіну үшін неғұрлым қолайлы ресурс ретінде пай­даланатын фактілер атап өтілуде, өйт­кені оларға уақтылы және сапалы жауап беруге кепілдік берілген. Жеке анық­та­маларды алу үшін азаматтардың мемле­кеттік органдарға сұраныстарының кейбір түрлерін «халықтық цифрландыру» құбылысы туралы айтуға болады. Яғни адамдар іс жүзінде қандай қыз­мет­терді электронды түрде алғысы келеті­нін өздері анықтайды. Бұл ретте мемле­кеттік органдардың міндеті аза­мат­тардың қа­жеттіліктерін іске асырудың практи­калық нұсқаларын іздестіру болып табылады.

Алдағы жұмыс перспективалары

Егер бастапқыда «е-Өтініш» функцио­налы қатаң түрде ӘРПК нормаларына сәйкес бағдарланса, бүгінде Мем­лекет басшысының бюрократиясыз­дандыру туралы Жарлығы шеңберінде, әзір­леушілерге құқық қорғау органдарының, банк саласының және т.б. мәселелерін қоса алғанда, өтініштердің барлық түрін қабылдаудың бірыңғай терезесі ретінде Е-Otinish жүйесін институттандыру міндеті қойылды.

Мемлекет басшысының жеке тапсырмасы аясында осы жылы өтініш берушілермен бірлесіп жұмыс істеу үшін, ХҚКО мен «Ашық» әкімдіктердің фронт-офистерін бірыңғай стандарттар бойынша қайта форматтау басталды.

Халықпен жедел өзара іс-қимылдың осындай әмбебап орталықтарын қанат­қақты апробациялау Павлодар, Қостанай жә­не Түркістан облыстарында іске қо­сылды.

Халық барлық қызықтыратын мем­лекеттік қызметтерді, консультация­лар­ды алып, шағымдарды бір жерге жібере алады деп күтілуде.

Осы жылдың соңына дейін жобаны ел ауқымында масштабтаудың тұжы­рым­да­малық тәсілдері әзірленетін болады.

Жалпы, қазірдің өзінде жүргізілген жұмыс пен дамудың перспективалық жос­парлардың басты мақсаты – азамат­тардың мемлекеттік органдарға деген сенімін нығайтуды көздейді.

Соңғы үш жылда қол жеткізілген нәтижелерді бағалай отырып, біз әрбір өтініш берушінің мемлекеттік биліктің кез келген деңгейінде тыңдалуға құқығы бар екенін әрдайым атап көрсетеміз.

Өтініштерді қарауды бақылау бөлімі мемлекеттік органдардың қол­же­тімділігін және олардың жұмысының тиімділігін арттыру үшін жағдай жасай отырып, осы қағиданың кепілі болып саналады.

Егер өтініш беруші өзінің өтінішіне теріс жауап алса да, мемлекеттік органның міндеті – оған бас тартудың себебін және мұндай шешімнің қисынын түсіндіру, болашақта қателіктерді қайталамау үшін азаматтарды заңнама талаптарына сәйкес әрекет етуге үйрету.

Біз адал жұмыс әрқашан сенім қалып­тасатын құрметке әкелетінін баса айтамыз.

Бұл мемлекет пен азаматтың серік­тестік қатынастарының шынайы көрінісі.

Ернар БАСПАЕВ,

Президенттің көмекшісі – Президент Әкімшілігінің Өтініштерді қарауды бақылау бөлімінің меңгерушісі