Қарулы Күштерді цифрландыру мәселесі ақсап тұр

Қазақстан Қарулы Күштерін цифрландыру 2011 жылы бас­тал­ған. Алайда сол кезде арнайы қабылданған «Әскерлерді, қару-жарақты, ресурстарды басқарудың автоматтандырылған жүйелерін құру және енгізу» бағдарламасы толық іске аспай қалған. «2011 жылы бұл бағдарламаға бюджеттен 93 млрд теңге қарастырылған болатын. Бұл қаражаттың 35 млрд сомасы ғана, яғни 37,6 пайы­зы игерілді. Қалғаны бюджет­те қалды», деді Қорғаныс ми­нис­трінің орынбасары Дархан Ах­медиев Орталық коммуникация­лар қызметі алаңында өткен бри­фингте. Осының салдарынан бүгінде Қарулы Күштердің құ­ра­мы ескі техникамен жұмыс жүр­гізу­ге мәжбүр.

«Компьютерлер, серверлер, коммутаторлар көбінесе ескірген. Мұны да мойындауымыз керек. Соңғы үш айда оншақты әскери бөлімді аралап шықтым. Солардың ішінде 1-2 әскери бөлімде осыдан 10-15 жыл бұрын қолданыстан шыққан Pentium III-пен жұмыс істеп отыр. Бұдан басқа да себептер бар. Соның салдарынан министрлікте бірқатар проб­лема туындады. Атап айтқанда, бүгінде ақпараттық жүйелер әртүрлі стэктерде жазылған, ин­тег­рациялауға келмейді. Сон­дай-ақ арнайы телекоммуникация желісі жоқ. Бір әскери бөлім екінші бөліммен толық қарым-қатынасты қамтамасыз ете алмайды. Телефон линиясы бар, бірақ үлкен пакеттер немесе басқа файлдарды жіберу үшін мұндай операцияларды жүзеге асыру мүмкін емес», деді вице-министр.

Сондай-ақ министрлік ІТ ма­мандарға зәру. Өйткені «олар­дың жалақысы нарықтағы маман­дар­дың жалақысынан 3-4 есе төмен. Сондықтан жұмыс істеп, келі­сімшарт біткен соң мамандар нарыққа кетіп жатады», деп тү­сін­дір­ді мәселені Дархан Ахмедиев.

Ескірген техника, сандық жү­йе­нің жоқтығынан тіркеу билеті мен әскери билет алу процесі де баяу жүргізіледі. Қазір әскери билет алу үшін кемінде 1 ай уа­қыт қажет. Кеңес заманының тәсі­лімен қызмет көрсету қазір тиім­сіз екенін мойындады вице-министр. «Тиімсіз бизнес-процестер кеңінен таралған. Бұл кеңес үкіметінде немесе бұдан 10-20 жыл бұрын болған процес­тер. Әлі күнге дейін сол күйінде жүргізіледі. Ештеңе өзгермеген. Ал енді азаматтық қоғамға қарасақ, біздің күнделікті мінез-құлқымыз өзгерген. Мысалы, ауруханаға немесе банкке бару операциялары қазір мүлдем басқаша. Ал Қарулы Күштерге келсек, көптеген процестер ескі тәсілде қалып отыр», деді Дархан Ахмедиев.

«Болашақ» бағдарламасының түлегі, Президенттік жастар кадр резервінің өкілі, Қорғаныс министрінің орынбасары Дархан Ахмедиев бұл мәселені келесі жылы толығымен шешуге уәде берді. Ол кезде бір ай күттіретін әскери билет 1 күнде дайын болмақ. Әскерге тіркеу билеті мүлдем жойылып, азаматтардың қай әскери комиссариатта тіркел­ге­ні жеке кабинетінде жазылып тұрады.

«Мемлекеттік базалармен интеграция жасау арқылы Әскери билет рәсімдеу процесінің көлемі 2-3 есе азаяды. Одан бөлек Әс­ке­ри билетке дейін Әскерге тір­кеу билеті деген бар. Келесі жылы сол тіркеу билетін мүлдем алып тастағымыз келіп отыр. Мы­са­лы, қазір 17 жастағы әскер қата­ры­на шақырылмаған азаматтар медициналық тексеруден өте­ді. Содан кейін денсаулығына қарай қай әскери комиссариатқа тіркелгені айтылып, Тіркеу билеті беріледі. Бірақ келесі жылдан бастап осы процесті басқаша жа­самақпыз. Ондай ұғымның өзін алып тастаймыз. Әскерге тір­кеу билеті деген болмайды. Әскерге шақырылушының жеке кабинетіне қандай комиссариатқа тіркелгені туралы қысқаша SMS келеді. 18-ге толғаннан кейін университетке барсаңыз, «Сіз жоғары білім алып жатқан мерзімде әскери міндеттен босатылдыңыз» деген қысқаша хабарлама келеді. Ал егер университетке бармасаңыз, қай комиссариатқа тіркелгеніңізді жеке кабинеттен көре аласыз», деді министрдің орынбасары.

Бұл олқылықтарды шешу үшін министрлік бес (инфрақұрылым және технологиялар, процес­тер мен деректер, адамдар мен дағдылар, инновациялар және киберқауіпсіздік) бағытта жұмыс жүргізуді көздеп отыр. Ал қазір ведомство әскерилердің цифрлық сауатын арттыруға ден қоймақ. Оқытылып, біліктілігін арттырған қорғаныс қызметкерлері цифрлық офицер маманы болып бірқатар жұмыс жүргізеді.

«Саланы цифрландырудың тағы бір бағыты – цифрлық офицерлер. Олар Қорғаныс минис­тр­лігіндегі процестердің бәріне инжиниринг жүргізеді. Одан кейінгі маңызды бір бағыт – кибер­қауіпсіздік. Цифрлық ше­шім­дер дұрыс жұмыс істеуі үшін барлық деңгейде ки­бер­қауіпсіздік қамтамасыз етілуі керек. Кибер­қауіп­сіздік ақпараттық қауіпсіздік шараларымен синхрондалады», деп түсіндірді Дархан Ахмедиев цифрлық офицер қызметін.

Дархан Ахмедиевтің ай­туынша, ведомство құрыл­ған­нан бері автоматтандыру жұ­мыс­тары жүргізіліп жатыр. Цифр­лан­дырудың бастапқы кезеңінде мемлекеттік қызметтердің 93 па­йызы электронды форматқа көшірілген. «Бірқатар ақпарат жүйелері әзірленді. Соның ішінде адами және материалдық ресурс­тарды есепке алу ақпарат­тық жүйелері әзірленді, комму­ни­кациялық инфрақұрылым, ки­бер­қауіпсіздік бөлімшесі, ки­бер­­қауіпсіздік саласында әс­ке­ри мамандарды даярлау мен білік­тілігін арттырудың көп дең­гей­­лі жүйесі құрылды. Атап айтқанда, бакалавриат, магистратура, біліктілікті арттыру курстары. Бұл – жетістіктердің аз ғана бөлігі», деді ол.

Қарулы Күштерді цифр­лан­ды­рудың бір жетістігі – әскердегі суицидтің алдын алуға, тіпті оны болдырмауға жол ашпақ. Атап айт­қан­да, әскери бөлімдерге бейнекамералар орнатумен қатар әрбір сарбазға қашықтан бақылайтын білезік берілуі мүмкін.

«Біз қазақстандық ІТ-ком­пания­ларды тарттық. Олар әскери бөлімдерді бейнекамерамен жаб­дықтауға көмектесуі керек. Сон­дай-ақ жуықта қазақстандық бір кәсіпорын білезік технологиясын ұсынды. Сол білезік арқылы әр жауынгердің тамыр соғысын, жағдайын қадағалап отыруға болады. Орталық пункт арқылы мониторинг жасап, қай сарбаздың қай жерде жүргенін, жағдайы қалай екенін біліп отырады. Сонымен бірге жан-жақты анализ арқылы суицидке бейім жауынгерлерді анықтай алатын ІТ-шешімдер бар. Әскердің тамыр соғысы мен орналасқан жерін көрсетіп тұратын білезіктер бар екенін айттым. Яғни білезікті ақпарат таратуын тоқтатса, датчигі қай тұста өшірілгенін біле аламыз. Командирлер сол тұсқа шұғыл барып, не болып жатқанын анықтай алады. Суицидке бейімділікті тексеретін психологиялық тестер бар. Бүгінде осы шаралар қолға алынып жатыр», деді вице-министр.

Қорғаныс министрлігінің ста­тис­­ти­калық мәліметіне сүйен­сек, биыл Қарулы Күштерде 7 суицид әрекеті тіркеліп, 4-уі қайғылы жағ­даймен аяқталған. Осы орайда министрлік суицид деректерін азай­ту бойынша арнайы шара қабылдаған.

«Кешенді жұмыс тобы құ­рыл­ды. Оның құрамына біздің және өзге де ведомстволардың қызметшілері, азаматтық қоғам өкіл­дері кіреді. Жұмыс тобы не­гіз­ге алатын бағдарлама әр жағ­дайдың себебін жіті қарайды. Яғни бірнеше жылдың тәжірибесі зерттеледі. Бір кездері әскердегі суицидке себепкер болған триггер кейін сейілді ме, жоқ па, зер­де­ленеді. Жеке құраммен ай сайын жұмыс жүргізіледі. Ба­тальон командирлерінің тәр­бие жө­­ніндегі орынбасарлары өзіндегі жеке құрамға нұсқау жұ­мыстарын жүргізеді», деді Дархан Ахмедиев.