Тіл – бүгінгі қазақтың жанды жері. Қоғамдағы ұлтараздық, тілараздық қақтығыстар ши тастасаңыз, жанайын деп тұр. Елімізде мемлекеттік тілдің мәртебесі үшін күрес тәуелсіздік жылдарынан бері жүріп келеді. Алайда барша қазақ даласы қазақша сөйлеп кеткен жоқ. Әйтсе де, кешегі кеңес уақытымен салыстырғанда, жағдай едәуір жақсы деп көңіл жұбатамыз. Алайда қазақ тіліне жетік өзге этнос өкілдеріне қатысты бір ғадет пайда болды: жаппай таңғалу. Әгәрәки, көршіңіз Сергей қазақша сөйлесе, қалпағыңызды аспанға атып, қалбалақтап құшақтай жөнелесіз. Сондай-ақ қазақ тіліне судай өзге этнос өкілдері қай салада да табысты болуға мүмкіндігі бар. Ерекшелігі (міндеті емес) – мемлекеттік тілді меңгеруінде. Ал қоғам қазақ тілін білетін өзге этнос өкілдеріне таңғалып, қисапсыз мадақ жаудырады. Халықтың (һәм саясаттың) бұл тосын мінезінің сыры неде?
Әрине, қазақ тілінде сөйлей алатын өзге ұлттарды насихаттауымыздың бір себебі барша халыққа үлгі еткіміз келеді (һәм оларға деген құрметіміз де болар). Өйткені үлгі етуге мәжбүрміз. Қазақ тілі де насихатқа мұқтаж. Отаршылдықтан құтылып, бейбіт заман орнап, арада қаншама жыл өтсе де, санамыз әлі кембағалдықтан арыла қойған жоқ. Нәтижесінде, мемлекеттік тілде сөйлеген орыс пен корейге шапан жауып, ат мінгізіп, ерекше құрмет көрсетеміз. Ағыл-тегіл таңғаламыз. Яғни ана тіліміздің жарасы әлі жазыла қоймағаны. Жүз жылдық жара.
Ақиқатында, қоғам мемлекеттік тілде сөйлейтін өзге этнос өкіліне неге таңғалады? Неге оларды жапа-тармағай эфирге шығарып яки газет бетіне жариялаймыз? Әрі бұл «жарнаманың» қазақ тіліне бір пайдасы тисе игі – дабырасы көп. Қазақстанның кез келген азаматы мемлекеттік тілді білуі керек емес пе? Бұл – талап. Олардың қазақша сөйлегені жаңалық яки құбылыс болмаса керек-ті. Қазақша сөйлейтін өзге этнос өкілдеріне таңғалу мемлекеттік тілдің мәртебесін биіктетпейді. Ол тек неше ғасырдан бері іште жатқан қазақ тіліне қатысты кембағалдықты көрсетеді: жоймайды. Дейміз ғой.
Біз мемлекеттік қызметтегі шенді-шекпенділерді де қазақ тілін білмейді деп кінәлаймыз. Қарапайым халықтың тілін түсінбеген соң жағдайын қайдан ұқсын деп налимыз. Жалпы, ұлтшылдық деген не өзі? Ұлтқа жан ашуда, халыққа әділ болуда мемлекеттік тілді білудің айтарлықтай ықпалы бар ма? Бәлки, мемлекеттік тілді білмегенге, менсінбегенге алакөздене жөнелетін «патриоттық сезімі тым терең һәм ұлтшыл» осы біз босқа шулап жүрген болармыз. Ал барша Қазақстан қазақ тілінде сөйлеп кетсе, не өзгереді? Сонау бір жылдарда бұлқына бас көтерген тіл мәселесі «Жаңа Қазақстан» тұсында да дәл сол қалпында. Содан болар, кейде адам өз ойына да күмәндана бастайды екен.
Ғайыптан тайып, Үкімет пен халық қазақша сөйледі делік. Мұнымен іс біте ме? Егер мемлекеттік тілдің мәселесін ауызекі сөйлеумен ғана шешсек, онда кімді алдаймыз? Әрине, белгілі бір деңгейде ол да нәтиже. Дегенмен қазақ тілі техниканың тіліне айналып, барлық салада іс-қағаздар мемлекеттік тілде жүргізілуге тиіс. Сауатты түрде. Ал біз бұған дайынбыз ба? Қазір қазақша жазылған ресми құжаттарды халық түсінбейді. Жер-жерде ілінген тақтайшалар мен баннерлердегі қазақша сөздерге де талай күлдік. Аударма дұрыс емес. Ал киноға барсаңыз, субтитрдағы аударманы оқып отырып, тағы қынжыласың. Мұның бәрі мемлекеттік тілдің күнделікті тіршілікте кеңінен қолданыла алмауына әсер ететін факторлар. Сонда қазақ тілінде сауатты аударма
жасай алмай отырған өзіміз кінәліміз бе?
Қаңтар оқиғасынан кейін қоғамда бір өзгеріс байқалады. Әлеуметтік желілерде танымал азаматтар қазақша сұхбат беріп, парақшаларында қазақша посттар жазып жүр. Зәредей болса да, жақсы үмітке баладық. Ең бастысы, мемлекеттік тілдің мәселесі мәңгілік жырға айналмаса игі.