Даулы қақтығысқа қатысты тараптар өткен аптада Прагада Еуропалық кеңестің бастамасымен келіссөздер жүргізген еді. Кездесуге Әзербайжан президенті Ильхам Әлиев, Армения премьер-министрі Николя Пашинян, Франция президенті Эммануэль Макрон, Еуропалық кеңес президенті Чарльз Мишель қатысты.
Келіссөздер қорытындысы бойынша Еуропалық одақ екі елдің шекарасына арнайы миссия жібермек. Шекараны шегендеудің іргетасын қалайтын бұл жұмыс осы айдың соңында басталуға тиіс. Еуропалық кеңес таратқан мәлімдемеге сүйенсек, миссияның мақсаты сенімді нығайту, шекаралық комиссияға жәрдемдесу.
«Армения мен Әзербайжан Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысына және 1991 жылғы Алматы Декларациясына адал екендіктерін растады, ол арқылы екеуі де бір-бірінің аумақтық тұтастығы мен егемендігін мойындайды», делінген Еуропалық кеңес таратқан мәлімдемеде.
Сондай-ақ Әзербайжан тарапы да, Армения тарапы да бұл келісімді растады. «Тараптар бұл келісім делимитациялау комиссияларының жұмысына негіз болатынын және осы комиссиялардың келесі отырысы қазан айының соңына дейін Брюссельде өтетінін растады.
Армения Әзербайжанмен шекарадағы ЕО азаматтық миссиясына қолдау көрсетуге келісті. Әзербайжан аталған миссиямен өзіне қатысты болатын дәрежеде ынтымақтасуға келісті. Миссия өз жұмысын қазан айында, әрі кетсе, екі айда бастайды. Миссияның мақсаты – сенімділікті арттыру және шекара комиссияларына есеп беру арқылы көмектесу», делінген Армения премьер-министрінің сайтында.
Әзербайжан президенті Ильхам Әлиев келіссөздерден кейін журналистерге берген сұхбатында екі ел арасында бейбітшілік туралы келісімге осы жылдың аяғына дейін қол қойылуы мүмкін екенін жеткізді.
«Армения тарапы ниет білдірсе, жыл соңына дейін бейбіт келісімге қол қоюға болады. Уақыт өтіп жатыр, бастамаларымыз оңайлықпен алға жылжыр емес. Сыртқы істер министрлерінің кездесуі бірінші кездесу нақты нәтиже бермесе де, бұл оң қадам деп ойлаймын. Жақын арада шешім қабылданса, екі елдің жұмыс топтары бітімгершілік келісім мәтінін әзірлеуге кіріссе, жыл соңына дейін келісімге келе аламыз. Негізінде, біз жариялаған бес қағидаға байланысты ешкімде сұрақ жоқ. Армения да, Еуропалық одақ та бұған келісті», деді И.Әлиев.
Оқырманға түсінікті болу үшін тарихқа сәл назар аударайық. Жалпы, Таулы Қарабақ ресми түрде Әзербайжанның аумағы саналады. Бірақ аймаққа қатысты жанжалдың жалғасып келгеніне отыз жылға жуықтаған. кеңес өкіметі ыдыраған тұста Әзербайжан мен Армения Таулы Қарабақ аймағы үшін қақтығысты. 1994 жылы Армения мен Таулы Қарабақ және Әзербайжан арасында атысты тоқтату жөнiнде бiтiмгерлiк келiсiм жасалғанымен, Таулы Қарабақ пен оған жапсарлас жатқан аймақтар Арменияның бақылауында қалған. 1988-1994 жылдары болған соғыста 30 мыңдай адам қаза тауып, миллионға жуық әзербайжан босып кетті.
Содан бері Таулы Қарабақ этностық армяндардың бақылауында болды. Таулы Қарабақ аймағы 1991 жылы азаттығын жариялады. Алайда әлемнің бірде-бір мемлекеті оның тәуелсіздігін мойындаған жоқ.
1995 жылы Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы Армения мен Әзербайжан қақтығысын шешу үшін Минск тобын жасақтады. Бұл келісімге Франция, Ресей және АҚШ өкіл ретінде енді. Бірақ бұл келісім діттеген мақсатына жеткен жоқ.
БҰҰ Таулы Қарабақ аймағын ресми түрде Әзербайжан аумағы деп мойындап, екі елді мәселені бейбіт жолмен шешуге шақырып келеді. Тіпті БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі даулы Қарабаққа қатысты 4 қарар қабылдап, Арменияның әскерін Әзербайжан аумағынан шығаруға тиіс деп көрсеткен-ді. Дегенмен бұған Ереван тарапы көнген жоқ. Осылайша, түйткілдің түйіні тарқамай қала берген.
Екі жыл бұрын қыркүйекте Таулы Қарабақ аймағында қақтығыс өршіді. Әзербайжан мен Армения жағдайдың ушығуына бір-бірін айыптады. Баку мен Ереван араағайын елдердің көмегімен бірнеше рет атысты тоқтату туралы келісімге келген. Бірақ көп ұзамай қақтығыс қайта жалғасты.
Ақыры Ресейдің араға түсуімен Армения мен Әзербайжан соғысты тоқтату жөніндегі келісімге келді. Сөйтіп, 10 қарашада 44 күнге созылған қақтығыстың нүктесі қойылды.
Келісімге сәйкес, Әзербайжан соғыс кезінде азат еткен Таулы Қарабақтың бір бөлігін және Армения басып алған 7 ауданды өзіне қайтарды. Армения аумағынан Әзербайжанның негізгі территориясын Нахичеван аумағымен жалғайтын дәліз берілді. Сонымен қатар Таулы Қарабақты Армениямен байланыстыратын дәліз құрылды.
Бірақ мыңдаған адамның өмірін жалмаған соғыстың нүктесі қойылғандай көрінгенімен, биыл екі елдің әскері тағы да қақтығысып қалды. Бұқаралық ақпарат құралдары таратқан мәліметке сүйенсек, бұл жолы, шамамен екі жүздей адам мерт болған.
Бұл жолы да Әзербайжан да, Армения да қақтығысқа бір-бірін кінәлады. Әзербайжан қорғаныс министрі Армения 2020 жылы жасалған келісімді бұзды, бір жауынгерімізді мерт етті деп мәлімдеді. Оның айтуынша, жауап ретінде Лашын дәлізіндегі армениялық әскерге соққы жасалған. Бұл жерді Ресейдің бітімгерлік күштері бақылауға тиіс-тұғын. Бірақ Баку билігі Армения әскері әлі де өңірден кетпегенін алға тартты.
Жоғарыда Еуропалық кеңес таратқан мәлімдемедегі Алматы декларациясы туралы шағын ақпарат бере кетсек. Кеңес одағы тарағаннан кейін Тәуелсіз мемлекеттер достастығы құрылғаны белгілі. Аталған келісімге 1991 жылы 8 желтоқсанда Алматы қаласында қол қойылды. Құжатта сол кездегі шекаралар бөлінбейтіні және оған ешкім қол сұқпайтыны көрсетілген. Республикалардың сол кездегі әкімшілік шекаралары мемлекеттік шекара деп мойындалды.
