Көптеген маңызды салада артта қалушылық бар, ал сыбайлас жемқорлық бойынша талайдан қара үзіп, алда келеміз...
Иә, Қазақстанның табыстары бар, бірақ бұл халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайына, мәдени-рухани өміріне, қоғамдық көңіл күйге оң әсерін тигізе алар емес. Саяси-экономикалық зерттеулер орталығының дерегі бойынша бүгінде елімізде кедейлік шегінде өмір сүріп жатқан халықтың саны 5,5 млн төңірегінде көрінеді. Бүгінгі ахуалымыз осындай болса, онда жоғары білімді азаматтары көп ел деген «даңқымыз» қайда қалады, әлгі экономикалық белсенді білімділеріміздің күш-жігері қайда жұмсалып жатыр? Еліміздегі 120-дан астам жоғары оқу орнын жыл сайын бітіріп шығатын мыңдаған түлектің игілігін неге толық көре алмай отырмыз? Бұл сұраққа кім жауап береді? Егер бұл сауалдарға тиісті орындар нақты жауап бере алмаса, жоғары білімді азаматтары көп елдің болашағы жарқын, әлеуеті де зор, беделі де биік болады деген түсініктің Қазақстан жағдайында мәні бола қоймас. Бәлкім бізге ЖОО-ларды бітірген түлектерді жоғары білімді азаматтар деп танығаннан гөрі оларды жай ғана «бітірушілер» деп атағанымыз дұрыс шығар. Сонда, жоғары білімді азамат деген мәртебелі статусқа білімі мен тәжірибесін, қарым-қабілетін ел игілігіне бар мүмкіндігінше жұмсап жүргендерді лайықты деп танып, мәселенің мәнісін аша түсер едік.
Әрине, бітірушілердің толыққанды жоғары білімді азамат-маман атануына бірінші кезекте ЖОО-лардың білім беру сапасының деңгейі әсер етеді. Білім беру сапасы төмен оқу орнын бітірушілердің жоғары білімді азамат атануы неғайбыл. Ол жай диплом иесі ғана болып қалып қояды. Бұдан да маңыздысы – ЖОО-ларды бітірушілердің мамандығына сай әрі лайықты еңбекақысы бар жұмысқа орналасуы. Егер мемлекет тарапынан мүмкіндік берілер болса, ЖОО-ларды бітірушілер нағыз жоғары білімді азаматтар қатарына сенімді түрде қосылар еді. Демек бітірушілердің жоғары білімді адам атануына мемлекет пен ЖОО-лардың ықпалы айрықша. Бұл екі тараптан айтылған мәселеде тиімді іс-қимыл болмаса, онда дипломды қара жұмысшылары көп ел болып қала береміз. Сондай-ақ бізде қаншама ЖОО бар, қаншама түлегіміз диплом алды деп жалған мақтаннан аса алмай, құры босқа өкпе өшіреміз.
Осы арада айта кетер жайт, біз нарықтық экономика дендеп енген қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Демек сұранысқа сай әрекет етудің маңыздылығына ден қоюымыз керек-ақ. Бұл орайда Ғылым және жоғары білім министрлігі басқа министрліктермен, ірісі бар, ұсағы бар өндіріс орындарымен, шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы кәсіпорындармен тығыз байланыста жұмыс істеп, өзінің менеджерлік қызметін сауатты әрі тиімді жүргізгені абзал.
Сұранысты қанағаттандыру үшін іс-қимыл жасаудың сенімді әрі заңды тетіктері іске қосылмай пайда жоқ. Әрине, сұраныстың көлемін анықтау оңай. Бірақ сол сұранысты өтеуге жіберілгендер қызметіне сай лайықты игілік көре ала ма? Міне, үкімет осы сұрақтың жауабын табуға тиіс. Сонда ғана сұранысқа ие мамандық иесін даярлауда сенімділік орнап, мемлекет өзі грант бөліп оқытқан азаматтың көзіне тура қарай алады.
Жалпы, қоғамда бұрыннан келе жатқан жағымсыз үрдіс бар, ол – не болса, о болсын, әйтеуір бір дипломды еншілеу. Осы құжатқа қол жеткізу мектепті бітірген түлектердің көпшілігінің биік мақсаттарының алғашқысы. Жарайды делік. Мақсатына жетсін, содан кейін не болады? Көбісі алған дипломын сандықтың түбіне тастайды. Жеткен мақсатының «қызығы» сол ғана. Әйтеуір жұрттан қалмау әрекеті. Бұл үрдіс көптен бері бәсекеге қабілетсіз, білім беру сапасы көңіл көншітпейтін, материалдық-техникалық базасы жұпыны, қысқасы уақыт талабына жауап бере алмайтын ЖОО-лардың асығын алшысынан түсіріп келеді. Өзгерген әлемде өмір сүріп жатсақ та, ескі де өзін өзі ақтамаған үрдіс – «әйтеуір бір диплом алып қоя салайын, ертең бір керегіме жарар» немесе «басқадан қалып қоймайын, мен де бір оқу орнына түсіп алайын» деген таптаурын түсініктен бас тартар емеспіз. Міне, бізге сананы өзгерту қажет. Онсыз ескі сүрлеуге түсіп алып, адасқан бетімізбен жүре береміз. Бұл ұтылудан өзге ештеңе емес.
