«Алыптар тобының» соңғы тұяғы

Ал Сәкен бастаған, Сәбиттер қос­та­ған топ елінің ертеңін социалистік идеал­дардың революция арқылы жүзеге асуынан көрді. Кеңес өкіметі үшін күрес­кен 20-30-жылдарда қазақ поэзиясы Сәкен болып саңқылдады, Сәбит болып сапқа тұрды, Ілияста күй болып, көкте қалықтады, бұларға Бейімбет, Ғабит, Ғабидендер қосылып, жетпіс жылдай салтанат құрған қазақ совет әдебиетін жасады.

Бұл топты кезінде Ғ.Мүсірепов «Алып­тар тобы» деп атаған еді. Рас, Ғабең бұл топқа өзіне дейінгілерді ғана қосып, өзін жатқызбағантұғын. Солай бола тұра, кейінгі ұрпақ Ғабеңнің өзін де осы топ­тың өкілі санап келеді. Ғ.Мүсіреповтің азаматтығы, қайраткерлігі, асқан қалам­герлік қасиеттері оның өзін де өзі анық­таған алыптар тобына бірден-ақ кіргізіп жіберген болатын.

Енді біздіңше, осы топқа қосылуға, осы қатардан өзіне тиісті орнын алуға лайық тағы бір қаламгер бар. Ол – Ғабиден Мұстафин. Иә, үстіміздегі жылы жүз жиыр­ма жылдығы аталып жатқан, бүкіл ғұ­мыры кеңестік кезеңде өтіп, ол шығар­ма­­шы­лығында айтарлықтай із қалдыр­ған жа­зушы Е.Мұстафин жайлы айтып отырмыз.

«Жастар! Біз тойдан қайтып келе жаткан адамбыз, сіздер – тойға бара жатқан адамсыздар. Сауырынан сипатпас шу асаудай зымырап бара жатқан жылдар мынау... Сендер енді XXI ғасырдың есігін ашасыңдар. Жаңа ғасырға алып барар тарту-таралғыларыңның ең қымбаты, ең қадірлісі – мейірім, рақым, қанағат болғай!» («Лениншіл жас», 27.02.85») – деп, өмірмен қоштасар алдында кейінгі ұрпаққа өсиет айтқан, «Жазушы боларсың, болмассың, ал Отанның азаматы болуға міндеттісің» («Ой әуендері», А., 1978, 168-бет) деп білген, адамгершілікті ту етіп, өзі де азаматтықтың ақ айдынында қарапайым ғана шығармашылық ғұмыр кешкен абыз жазушыны алыптар тобына қосуға әбден болады.

«Қолмен жасалған өнер дүниесінің ішінде ең ұзақ жасайтыны, өмір бейне­сін толық қамтитыны, адам жанына әсерлісі – әдебиет. Таулар бұзылады, сулар суа­лады, тас болат үйлер құлайды, бүкіл қа­уым алмасады, жақсы әдебиет сонда да өлмейді, жүздеген жыл өмір сүреді, өткен қауымның, дәуірдің бейнесін кейінгілерге жеткізеді. Сондықтан өнердің ең қиыны да – жақсы әдебиет» (сонда, 254-бет) деген, «Мұралардың ішінде сөзден қымбаты, асылы бола қоймас. Асыл сөзді ер данасы қиыннан қиыстырады. Асыл сөз кірлеген көңілді тазарта алады, қажыған көңілге қуат бере алады, асқан көңілді басып, қараңғы көңілге шырақ жаға алады. Сөз құдіретін еркін пайдаланған адам халқына өмірлік рухани азық, өзіне алтыннан ескерткіш қалдырып кетеді» (сонда, 282-бет), деп сөз өнерінің асыл қасиеттерін жан-жүрегімен сезіне білген, сөз құдіретіне табынып, өз өмірін қиындығы мен қызығы мол әдеби шығармашылыққа арнаған, сөйтіп артына көркемдігі кемел туындылар қалдырған сырбаз суреткер «алыптар тобының» соңғы тұяғындай көрінеді...

«Мен дүниеге келген кезде қазақ өлге­нін, туғанын қағазға жазбайтын, метрика дегенді білмейтін. Әке-шешемнің жыл қайырып айтуынша, 1902 жылы тусам керек. Қазіргі Теміртау заводы Тельман ауданында. Нұра өзенінің жағасында, Жауыр, Қожыр тауларының етегінде тұр. Осы таулардың кішкене шашырандысы Сыртөбе деген жерде (Жауырдан үш-төрт километр) бір боранды күнде туыппын» («Ой әуендері». А., 1978, 5-бет), – деп жазады жазушы «Өмір белестерінде». Әкесі Мұстафа екі рет қажыға барған «мейлінше әділ, момын, мінезі ауыр, қорқуды, сасуды білмейтін, көп сөйлемейтін, бірақ кезі келіп қалғанда өте тілді», «құйма құлақ», егер шариғат жолына түспей, «оқығанда үлкен ғалым болатын түрі бар» адам болған. Сауатын ауыл молдасынан ашқан Ғабиден «он жас толмай жатып күніне бес мезгіл намаз оқыдық, рамазан айында үш күндік ораза ұстадық» деп, кейін еске алғанындай, дін жолын ұстанады.

1916 жылы Спасск зауытында табель­ші болып істейтін Мауқымның Жүсібі дегеннен бір жыл орысша оқиды. Екінші жылы сол зауыттағы бес жылдық орыс-қазақ мектебінің төртінші бөліміне түседі, келесі жылы оны әрі қарай жалғастыруға мүмкіндігі болмай, оқумен қоштасады. Сөйтіп, болашақ жазушының оқуы бар болғаны екі-ақ (Жүсіптен бір жыл, мектепте бір жыл) жылға созылады. Содан ол 1918 жылдан 1925 жылға дейін не оқу жоқ, не жұмыс жоқ ауылда бос жүреді.

Өмірде таңғаларлық нәрселер көп кой. Сонда да болса, бар болғаны екі-ақ жыл оқып, қазақтың атақты жазушыларының бірі, Ұлттық Ғылым академиясының кор­респондент-мүшесі дәрежесіне дейін жеткен Ғабиден Мұстафинге таңғалмасқа лажың жоқ. Қалайда жазушы боламын деп, алдына таудай мақсат қойған болашақ қаламгер мектепте оқымаса да өмір деген мектептің қиын жолдарынан өтті, өмірдің өзінен үйреніп, өздігінен ізденді.

1925 жылы көктемде келіншегін ертіп, сол кездегі Қазақстанның астанасы Қызыл­ордаға оқу іздеп келеді. Оқуға түсе алма­ған соң, жоғары сотқа кұжаттар тір­кеуші болып жайғасады. Осы кезден бас­тап, «газет оқуға ауыздандым. Алдымен, менің оқитыным ұсақ хабарлар, жарнамалар болды. 1925 жылдың күзінен бастап, республиканың «Еңбекші қазақ» газетіне ұсақ хабарлар жаза бастадым», деп еске алады жазушы. Газетке шағын хабарлар жазудан бастаған Ғабиден енді очерк, фельетон, әңгіме сияқты жанрларда да өзін байқап, сәтті қадамдар жасай бастайды. Өздігінен оқып, ізденіп жүрген жас жігіт шығармашылықтың қызық та ауыр жолына күмп беріп түсіп кетеді... «Сәрсен мен Боқаш» деген алғашқы әңгімесі «Жыл құсы» журналында 1927-1928 жылы жарияланды. 1929 жылы «Ер Шойын» атты әңгімелер жинағы шықты».

Ғабиден 1930 жылы Қарағандыға оралып, кен орнында үш жылдай қара жұмыс істейді. Содан кейін «Қарағанды пролетариаты» газетінде жауапты хатшы (1932-1933), Новосибирь қаласында қазақ тілінде шығып тұрған «Қызыл ту» газетінде қызметкер (1933-1938) болып жұмыс істеген ол 1938 жылы Алматыға келеді. Осы кезден бастап жазушылық жолға біржола бет бұрады. Жазушының «Өмір мен өлім» (1940), «Шығанақ» (1944), «Миллионер» (1948), «Қарағанды» (1952), «Дауылдан кейін» (1959), «Көз көрген» (1963) романдары әр жылдарда жарық көрді. «Ой әуендері» (1978) атты сын мақалалар жинағы үшін Мемлекеттік сыйлық алды. Жазушының шығармалары қазақ, орыс, басқа да тілдерде әлденеше рет басылып шықты.

Ғ.Мұстафин шығармаларының дені бүгінгі күн тақырыбына арналған. Жазу­шы­ның басты шығармашылық ерек­шелігі де осында жатыр. Әдетте өз зама­нын көркем бейнелеу – қаламгер үшін қиынның қиыны. Өйткені бүгінгі күн­нің әлі танылмаған қыр-сыры, ұңғыл-шұңғылы, ой-шұңқыры көп дейтін бол­сақ, оның ішінде жүрген адам солардың кейбір жақтарын ғана тани алады да көпшілігін көре де алмайды. Ғ.Мұстафин шығармашылығының басты ерекшелігі де, мықты жағы да осындай қиындықтары­на қарамастан, өз заманының көркем бейнесін жасай алғандығында жатыр.

«Мен әрдайым бүгінгіні, шамам кел­генше ертеңгіні жаздым. Көшкен жұртқа қайта оралған емеспін... Жазушы алдымен өз дәуірінің жыршысы десек, қоғам ішіндегі бұл сияқты зор өзгерістерді ол көрмесе, яки көре тұра жазбаса, дү­ние­ден борыш арқалап кетеді де. Бо­рыш ар­қалауды сүймедім...» (сонда, 9-бет), деп білген жазушы өзі өмір сүрген дәуір­­дің көркем шежіресін жасады. Бұл тура­­сында замандасы Ғ.Мүсірепов «...Ғабиден Мұстафин осы дәуірдің ішінде қа­зақ совет прозасынан өзінің тиісті орнын алумен бірге, әдебиетіміздің бетін бүгінгі өмірге бұруымызға да үлкен же­текші болды. Бұл – оның творчество­лық биографиясындағы елеулі ерекшелігі. Басқа жаққа ауытқымай, бүгінгі совет шын­дығын жырлау екінің бірінде кездесе де бермейді. Оның үстіне жазушы­ның іздену талаптары тұтас бір бағытта болғандықтан, табысы да олқы емес. Ғабиден типтерді де, типтік жағдайларды да өзіміздің совет шындығынан алып өсіп келеді» («Суреткер парызы», А., 1970, 330-бет) – деп, кезінде жазушының шығармашылық бет-бағдарын дәл, тамаша айқындап берген болатын.

Ғабиден – өмірде болып жатқан құ­былыстарды жіті бақылап, саралап, ондағы жаңалықтарды тез көргіш, аңғарғыш жазушы. Сол өмірде көргендері мен көңілге түйгендерін көркемдік сүзгіден өткеріп, көркем туынды ретінде оқырманға ұсына білді. Оның қай шығармасында болсын, кеңестік кезеңнің келелі проблемала­ры көркемдікпен көрініс тапқан. Ол өмір­де туындап жатқан келелі мәселелерге оқыр­ман назарын аударып отырумен бірге адам­затқа тән ізгі адами құндылық­тар­ды жал­пы жұртқа насихаттап, бойына дары­туды мақсат тұтты. Ол сомдаған Шы­ғанақ, Жомарт, Мейрам сияқты бей­не­лер адамгершілігі мол, іскер, еңбек­сүйгіш, отаншыл қасиеттерімен ерек­ше­лене­ді. Ғабиденнің кейіпкерлері көбіне жан­ дүниесі бай, оптимист, өзіндік пікі­рі бар белсенді қоғам мүшелері болып келеді.

Жазушының шығармаларында XX ғасырдың алғашқы жартысында қазақ ауылында жүріп өткен ұлы өзгерістер кө­рініс тапты. Төңкерістің алдындағы қазақ ауылы, кеңестік замандағы колхоз құрылысының дамуы, оның болашағы, өндіріс орындарының пайда болып, ірі индустриялы елге айналуы сияқты ірі нау­қандар суреткер шығармашылығы­ның өзекті тақырыбына айналған.

Жазушының алғашқы көлемді туын­дысы – «Қарағанды» романы. «Өз көзім­мен көргендерім, сүйсінгендерім «Қара­ған­ды» романын қоймастан жаздырды» (шы­­ғармалары, V том, 66-бет), деп айт­қа­нындай, өзі жете білетін тақырыпқа бар­ды. Роман алғаш «Өмір мен өлім» (1940) деген атпен шықты да кейіннен қай­та өңделіп, «Қарағанды» (1952) аталып жа­рық көрді. Роман қазақ әдебиетінде өндіріс тақырыбын сәтті бейнелеген алғашқы көр­кем туындылардың бірі болды.

Кеңестік кезеңде бүгінгі заман, өнді­ріс тақырыптарын игеру кеңес әдебие­ті­нің басты міндеттерінің бірі ретінде алға қойылды. Қазақ әдебиетінде де өн­ді­ріс тақырыбына шығарма жазу жазу­шы­­лардың алдында тұрған алынбас қамал­дардың бірі болып келеді. Ауылдан шық­қан қазақ қаламгерлеріне бұрын көрме­ген, білмеген, тәжірибесі, үлгісі жоқ тақы­рып­ты көркемдік тұрғыдан игеру көптеген қиындық туғызды.

Қаламгер романында бұрын негізі­нен, көшпелі ғұмыр кешкен Қазақстан­да Қарағанды секілді алып өндіріс орны­ның ашылып, қанат жаюы, маман жұ­мыс­шылар отрядының қалыптасып, олар­­дың арасынан Мейрам сияқты жаңа тұр­патты өндірісті ұйымдастырушы бас­шы кадрлардың шығуы, еліміздің өнді­рісті елге айнала бастауы сияқты күр­делі кезеңнің күрделі оқиғалары шы­найы көрініс тапты. «Қарағанды» өнді­ріс тақырыбын игеруде қазақ кеңес әде­бие­тінің елеулі табыстарының бірінен саналып келсе, күні бүгінге дейін де өзінің тақырыптық, көркемдік маңызын жоя қойған жоқ.

«Әдебиет – өмір айнасы. Өмірдегі ора­сан оқиғаларды көрсете алмаса, оның несі айна?» (сонда 8-бет), «Шығанақ­та» көшпеліліктен отырықшылыққа айнал­ған қазақ ауылындағы ұлы өзгерістер бей­­неленді. Романның бас кейіпкері Шығанақ Берсиев – өмірде болған адам. Соғыс кезінде ер-азаматтар Отан үшін май­данда қан кешіп, небір ерлік жасап жатқан кезде ол тылда ерен еңбектің асқан үлгісін көрсетіп, тары өнімінен төрт рет дүниежүзілік рекорд жасайды. «Осы ақылды, еңбекқұмар, ізденгіш, алғыр қарт арқылы халқымның бойындағы асыл қасиеттерін айтып қалуға тырыстым», дейді автор.

Романда халық арасынан шыққан қара­пайым еңбек адамы Шығанақтың еңбек ерлігін бейнелеу арқылы жазушы ең­бекшіл халықтың, азат еңбектің ұлы­лығын асқақтата суреттейді, ауыл өмірінің қатпар-қатпар тіршіліктері, алуан сырлары шынайы көрініс табады.

«Шығанақ», менің ойымша, біздегі көп жайларды ашады. Романның бас кейіпкері Шығанақтың өзі күріштегі, қы­зыл­шадағы, мал шаруашылығындағы еңбек адамдарының, озық адамдардың жиынтық бейнесін береді. Сондықтан бұл – шын мағынасындағы типтік кейіп­кер. Шығанақтың ұлттық бейнесі де, ең­бектегі тәжірибесін ғылымға сүйеуге ұмтылған озық ойы мен табандылығы да әлеуметтік мағынадағы типтілікке жа­тады. Ең жақсысы – Шығанақтың еңбек әре­кеттерінде, ойлау жүйесінде жасандылық жоқ, ол өзінің қарапайымдылығымен, колхозшыға тән шындығымен нанымды жасалған. Шығанақ мінез-құлық, пси­хика, өмір сүру жақтарынан ұлттық дәс­түрдің жақсы жақтарын бойына сіңір­ген, сонымен бірге ол шеңберде қалып қоймаған біздің дәуірдің озық еңбекшісі» («Суреткер парызы». А., 1970, 330-бет) деген сөз сиқырын қалт жібермей, жіті байқайтын сұңғыла суреткер Ғ.Мүсі­ре­пов­тің сөздерінде жазушының Шыға­нақ­тың бейнесін жасауда шын шеберлік танытқандығын мойындау бар.

«Жазушының ойынан өмір әлдеқай­да кең, шапшаң әрі әдемі. «Шығанақ­ты» бітіріп, жарыққа шығарғанымша ауыл өмірі алға кетіп қалды. «Миллионер» рома­нында мен енді өмірдің алдын ора­мақ болдым. Шынымды айтайын, бұл ро­мандағы миллионер колхозды, жоғары білімді председательді ол кезде көрген де, естіген де емеспін. Болжаумен жаздым. Осылай болады, әдебиет болғанды айтумен тынбайды, болашақты да айта алады...», деп шығармашылық сырын жа­йып салады автор. «Менің ешбір шығармам әлдеқалай туған емес. Толғанудан, арманымнан туды», деп жазушының өзі айтқанындай, «Миллионерде» «шіркін, қазақ ауылы осындай болсайшы» деген жазушының асқақ армандары көркемдік тұрғыдан жүзеге асты. «Миллионерде» ол көркем әдебиеттің өмірде болғанда ғана көркем бейнелеуші ғана емес, оған ой көзімен қарап, болашақтың идеал бей­несін жасауда да мол мүмкіндіктерге ие екендігін тағы да бір дәлелдеді.

Жазушының ойынша, соғыстан кейін­гі дәуірде ауыл шаруашылығын дамыту­дың жаңа кезеңі туды. Енді колхозды Шы­ғанақтар кезіндегі әдіспен басқарып, өркендету мүмкін еместігін көтерді. Жаңа дәуірде ауыл шаруашылығын білгір мамандар басқару қажеттігін ұсынды. Жомарттың бейнесінде автордың осындай армандары толық бой көрсетті.

«Миллионерде» ауыл шаруашылығын дамытудың аса бір маңызды мәселесі көтеріледі. Ол – жекеменшік пен қоғамдық меншік түрлерін бір-біріне кедергі жасамайтындай етіп, қатар дамытып отыру. Тек қана қоғамдық меншікке өріс ашылып, жекеменшікке құрсау салынған социализм тұсында мұндай идеяның көрініс беруінің өзі жаңалық болатын.

Қазір өткен заманды сынаушылар көбейіп кеткен тұста Ғ.Мұстафиннің шы­ғармашылығына тиісушілер осы «Мил­лионер» повесіне кеңестік құрылыстың негізгі ауылшаруашылық түзілімі колхоз барынша марапатталған деп айып тағады. Олай да ойлауға болатын шығар. Бірақ бұл жерде мына бір жайларды да ескерген жөн сияқты.

Жалпы, социалистік идеялар негізінен жаман нәрсе емес. Адам баласының атам заманнан бергі әділетті, адамның жақсы өмір сүруі үшін барлық жағдай жасалған қоғам туралы асқақ армандарының жиын­тығы ретінде күні бүгінге дейін әлемдік әлеуметтік-қоғамдық дамуды алға сүй­реп келеді. Дүниежүзінің көптеген елінде билік тізгінін ұстаған социалистер, социал демократтар әлеуметтік теңдікті орнық­тыруда, халық шараушылығын ұйымдастыруда елеулі жетістіктерге жетуде. Мысалы, Израиль мемлекетінде ауыл­дық жерлерде шаруашылық жұ­мыс­тарын жүргізетін колхоз сияқты ұжымдар өзде­рінің өміршеңдігін көрсетіп келеді. Олар­да Ғ.Мұстафиннің «Миллионер» по­ве­сінде суреттелген «коммунизм жағдай» толық жүзеге асып, өмір сүріп отыр деуге боларлық. Сонда мәселе «социализмде» жат­қан жоқ, сол социалистік идеалдарды кімдердің қалайша түсініп, жүзеге асы­ратындығына байланысты болса керек.

Кеңес одағында коммунистер социа­лис­тік идеяларды басшылыққа алып, ком­мунизм орната қаламыз деп қанша тырысқанымен, айғайлағанымен, іске келгенде, көптеген қателікке ұрынып, оның соңы «советтік социализмнің» құлауына әкеліп соқтырды. Ғабиденнің көреген­дігі сол, колхоз құрылысындағы елеулі кемшіліктерді қырқыншы жылдардың өзінде-ақ көре біліп, оны жоюдың жолда­рын көрсетті, нағыз ұжымшардың қа­лай болуы керектігінің моделін көр­кем әде­биетте суреттеп, жасап берді. Де­мек «Мил­лионерді» кеңестік колхоз­ды на­си­­хаттаған деп, тар көлемде ұғын­ған­нан гө­рі, ауыл шаруашылығын тиімді ұйым­дас­тырудың социалистік, яғни әлеуметтік әді­леттілік идеяларына негізделген қазақ ауы­лында жүзеге асуы мүмкін түрі сәтті бей­­неленген көркем шығарма деп қара­ған жөн.

«Шығанақ», «Миллионер», «Қара­ған­ды» сияқты шығармаларында жазушы өз дәуірінің көркем бейнесін жасауға тер төксе, «Дауылдан кейін» (1959) романында әдеттегі дағдысынан шығып, өткен күннің бел-белестеріне көз жібереді. Өткен тарихқа оралуын жазушы былай деп түсіндіреді: «Қазақ әдебиетіне көз жіберсем, қазақ өмірінің бір қызық кезе­ңі – НЭП уақыты, «Кішкене Октябрь» атал­ған ірі бай-феодалдарды конфискілеу оқиға­сы көрінбейді. ...Өзім қатарлас қарттардан ол күндерді жаза қоятын ыңғай байқалмай­ды, жастардың бүгінгісі жеткілікті, кешегі­ні біле бермес дедім. Осы ойлар қамап, маған «Дауылдан кейінді» жаздырды» («Ой әуендері», А., 1978, 9-бет). Роман­да Қазан төңкерісінің қазақ даласына алып келген опалаң-топалаңдары, әсіресе ірі байлардың дүние-мүлкін тәркілеп, өздерін қуғынға салған кезеңнің шындықта­ры көрініс береді.

Жалпы, Ғ.Мұстафин шығармашы­­лы­ғының негізін бүгінгі өмір тақырыбы құр­са да соңғы кезеңінде тарихи тақырып­­қа бет бұрғаны байқалады. Онда да өзі жақ­сы білетін жиырмасыншы ғасырдан әрі­ге бармайды. Мемуарлық сыпатта жазыл­ған «Көз көрген» (1963) өткен ғасыр­дың алғашқы ширегінде қазақ ауылы бас­тан өткерген саяси-әлеуметтік оқиғаларды суреттеуге арналған. Жазушының әбден есейіп, шығармашылық жағынан толыс­қан кезінде көзімен көргендерін, ойына түй­ген­дерін сол күйінде қағазға түсіруге ұмты­латындығы заңдылық та сияқты. Ға­би­ден де осындай мақсатпен қолына қа­лам алғанда көлемі үш кітап болуға тиіс деп жос­парланған «Көз көрген» жазушы өмірінің соңына дейін жазылды...

«Ой әуендерінің» «Сөз басында» мынадай жолдар бар: «Ойсыз күнім болмайды. Әр кезде әрқилы ой келеді. Көре келе, жүре келе, уақыт, жағдай өзгерген сайын ой да өзгере берді... Ал қағазға түскен ой өлмейді, жарамдысын бір уақытта біреу болмаса, біреу пайдаланады. Сондықтан «Ой әуендері» атты бұл жинақты кейінгі ұрпақтың бір керегіне жарар деген үмітпен баспаға ұсындым» («Ой әуендері», А., 1978, 3-бет). «Көз көргенде» негізінен жазушының өмірде көрген, көңілге түйген түйіндері айтылса, «Ой әуендерінде» хас қаламгердің әдебиет, өнер, әдеби сын, тіл туралы ой-пікірлері топтастырылған.

Абыз жазушы: «Қоғамның даму жо­лындағы кезеңдерден асарда, халықтық жаңа тілектерді орындарда, сөз жоқ, әдебиетімізге өзгерістер, жаңалықтар еніп отырады. Бірақ оның бірде-бірі қол жеткен табыстарымызды, жақсы дәстүрлерімізді жоюмен келмей, соларды нығайту, дамыту негізінде келеді. Біздің кейбір әде­биетшілер әдебиеттегі бүгінгі бір жаңа­лықты мақтау үшін, бүгінгі тұрғыдан қа­рап, әдебиеттің өткен бір табысын кемітіп әуре болады... Ұмытпалық: «...Бүгінгі табысымыз аспаннан түсе қалған жоқ, олардың жалғасы» (сонда, 153-бет), деген көңіл толқындары, ой ұшқындары ақ қағаз бетіне жазылып қалған екен.

Иә, заман өзгереді, сол заманның ұйытқи соққан желімен бірге адамдар да өзгеріп отырады. Ғабиден де – өз зама­ны­ның, яғни кеңестік кезеңнің перзенті. Шын азамат қай заманда өмір сүрмесін, оған бейімделмесін, бәрібір азаматтық болмысын жоғалтпай, пендешіліктен биікте қала береді. Ғ.Мұстафин де – сексен жылдан аса біреудің ала жібін аттамай, адамға тән бақытты ғұмыр кешіп, халқының сөз өнерін дамытуға айтарлықтай үлес қосқан әдебиет ардагерлерінің бірі.

Дандай ЫСҚАҚҰЛЫ,

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры,

филология ғылымдарының докторы