Б.Ақшолақовтың айтуынша, 2021 жылдан бері жалғасып келе жатқан электр энергиясының тапшылығы отандық энергия көздерінің ескіруінен орын алып отыр. Соның салдарынан жабдықтардың істен шығуы жиілеп кетті. Мәселен, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда авариялық тоқтап қалулар саны 22 пайызға, ал олардың ұзақтығы 16 пайызға артқан. Қазіргі таңда генерациялаушы қуаттардың тозуы шамамен 60 пайызды құрайды.
Ведомство басшысының пікіріне қарағанда, тұтынудың рекордтық өсуі аясында қалыптасқан ахуал мен саланың дамуын тежейтін факторлар болашақта елдің энергетикалық тұрақтылығына елеулі қатер төндіруі мүмкін. Еске сала кетейік, 2009 жылдан 2015 жылға дейін елімізде электр энергиясына шекті тарифтерді енгізе отырып, «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы жұмыс істеді. Жоғарыда көрсетілген уақыт аралығында 1,2 ГВт жаңа қуатты енгізу және 1,7 ГВт қуатты қалпына келтіру арқылы орташа мерзімді қуат резерві құрылды.
– «Тарифті инвестицияға айырбастау» атты генерациялау секторындағы жаңартылған тарифтік саясатқа көшу міндеті жыл сайынғы инвестицияларды 3 есе ұлғайтуға жол ашады. Сондай-ақ тариф белгілеудегі тәсілдерді трансформациялау жолымен 2035 жылға қарай генерациялаушы қуаттардың тозуын 15 пайызға төмендетуге мүмкіндік береді. Жаңартылған модельдің маңызды бөлігі – қолданыстағы қолдау тетіктерін және нарық тарапынан кері міндеттемелерді күшейту, – дейді Б.Ақшолақов.
Министрдің айтуынша, электр энергиясына тарифтерді тежеу жөніндегі қазіргі саясатта инфляцияның өсуі толық көлемде ескерілмеген. Бұл саланың инвестициялық тартымдылығына да әсер етеді. Өйткені энергетикалық кәсіпорындардың жұмыс тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін инфляция деңгейіне индекстеуді көздейтін болжамды тарифтік саясат қажет.
– Қазіргі қолданыстағы электр қуаты нарығы шеңберінде салаға салынған инвестицияларды қайтаруға жұмсалатын қаражат көлемінің лимиті 32 млрд теңге деңгейінде белгіленген. Энергетика министрлігі аталған лимитті 100 млрд теңгеге ұлғайту мәселесін пысықтап жатыр. Бұл жұмыс істеп тұрған электр стансаларын қосымша жаңғырту және кеңейту мүмкіндігін қамтамасыз етеді, – деді министр.
Сондай-ақ инвестициялар ағынын қамтамасыз ету мақсатында электр қуаты нарығындағы қолданыстағы тарифті айына 1 МВт үшін қазіргі 590 мың теңгеден 885 мың теңгеге дейін ұлғайту қажет. Бұл жылына қосымша 35 млрд теңге тартуға мүмкіндік береді.
– Электр энергиясын сатудан түскен қаражат және электр қуатының әзірлігін ұстап тұру бойынша көрсетілетін қызметтер есебінен жылу энергиясын өндіруге жұмсалған шығындарды өтеу мәселесі де қайта қаралуға тиіс. Яғни қарсы тоғыспалы субсидиялау алынып тасталуы керек, – деді Энергетика министрі.
Сонымен қатар ведомство басшысы тұтынушылардың жекелеген санаттарын тарифтердің өсуінің ықпалынан қорғау үшін бүгінгі тәжірибені ескере отырып, атаулы субсидиялау шарттары жасалатынын атап өтті.
Жылу энергетикасының әлеуметтік аспектісін ескере отырып, инвестицияларды тартуды ынталандыратын және инвестиция-
ларды қайтару кепілдігін қамтамасыз ететін гибридті модельді енгізу қажет болады. Ол жылу энергетикасын бюджеттік қаржыландырудың қолданыстағы тетіктерінен және меншік иелерінің инвестициялау жөніндегі тиісті міндеттемелерінен тұрмақ.
– Энергетикалық кәсіпорындарға өз активтерін дамыту үшін тарифтерден алынатын қаражаттан басқа, өз қаражатының бір бөлігін салу бойынша қарсы міндеттемелер енгізіледі. Ұсынылып отырған шараларды толыққанды іске асыру үшін «Тарифті инвестицияларға айырбастау» саясаты шеңберінде алынған қаражаттың мақсатты пайдаланылуына уәкілетті органның бақылау жүргізу функцияларын қайтару, сондай-ақ салынған инвестициялар шеңберінде қол жеткізілуге тиіс көрсеткіштерді белгілеу қажет, – дейді Б.Ақшолақов.
