Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Ұлттық палатадағы Агроөнеркәсіп кешені және тамақ өнеркәсібі департаментінің директоры Ербол Есенеевтің пікіріне ден қойсақ, шаруаларға субсидия бөлу арқылы азық-түлік бағасын реттеу қиын. Оның үстіне, жалпы елдегі субсидия көлемі аз – фермерлерге таратқанда тиын-тебен ғана қалады. Сарапшы субсидия бөлуде «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының ұстанымына тоқталып өтті.
– Әрине, шаруаларға субсидия керек. Мемлекет бәріне бірдей субсидия бермейді. Белгілі бір салаға басымдық бере отырып бөледі. Бұл – дұрыс жүйе. Жаңа технологияны енгізіп, заманауи әдістер арқылы өнім көлемін арттыратын немесе әлеуеті жоғары салаға субсидия бар. Сонымен қатар шаруалар «мен фермермін, демек маған субсидия беру керек» деген біржақты ойдан аулақ болуы керек. Нарық бар жерде сұраныс пен талап болады. Сол себепті мемлекет өсімге басымдық береді және ұлттық палата бұл ұстанымды қолдайды, – дейді Е.Есенеев.
Сарапшының айтуынша, еліміз 5 млрд долларға азық-түлік импорттайды, ал экспортталатыны – 3 млрд доллардың өнімі. Баланс жоқ.
– Біз тоннасы 1-1,5 мың долларлық бағамен ішке өнім кіргіземіз. Бірақ сол заттың шикізатын 300-350 долларға сатамыз. Мысалы, бидай, ет, көбіне тірі қара мал солай тепе-теңдікті сақтамайды. Бұл дұрыс емес. Алдағы 5-10 жылда осы тепе-теңдекті реттеу керек. Біз ең алдымен ішкі нарықты қамтамасыз етуіміз керек. Нақты бағыт бар – импортты алмастыру. Отандық өнімді арттыру қажет, – дейді палата өкілі.
Сондай-ақ сарапшы азық-түлік бағасын нарық реттейтінін жеткізді. Ал экспортқа тыйым салу, қоймада «уақыты келгенін күту» секілді амалдар тиімсіз екенін атап өтті.
– Өкінішке қарай, қазір мемлекет экспортты реттеуге жиі араласады. Мысалға, бидай, май, тұқым майына, етті экспорттауға бірде тыйым салады, бірде алып тастайды. Бұл кәсіпкерлердің жұмысына кедергі келтіреді. Онсыз да нарық құбылмалы, оның үстіне тағы бір тыйым қосылған кезде шаруалар бұл саламен айналысуды доғарғысы келеді. Ал азық-түлік бағасын төмендету үшін өнімді көбірек өндіру керек. Басқа формула ойлап табудың қажеті жоқ, – дейді ол.
Е.Есенеев бұдан бөлек тауардың өзіндік құнына техника, еңбек көзі, қажетті құрал-саймандардың қымбаттауы, логистика секілді әсер ететін факторлар көп екенін де ескертті. Сол себепті сарапшы бағаның құбылмалы екеніне әрдайым дайын болу керектігін айтты.
– Әрине, қоғамның кейбір бөлігі үшін бұл баға тым қымбат болуы мүмкін. Бірақ кәсіпкер бағаны жайдан-жай көтермейді. Оның түпкілікті бағасын белгілегенде өндірістегі негізгі шығындары мен сату сөресіне дейінгі шығынды есептеп қояды. Мысалы, биыл ауыл шаруашылығының техникасы қымбаттады. Былтыр К700 бағасы 40 млн теңгедей болса, биыл 86 млн теңгеге жетті. Өткен жылы ең қарапайым комбайн 70 млн теңге болса, биыл 140 млн теңге тұрады. Бұл тауардың өзіндік құнына әсер етпей қоймайды. Сол себепті тұтынушы азық-түлік бағасы тым арзан немесе тегін болады деп ойламауы керек, – деп түсіндірді Е.Есенеев.
Ұлттық палата өкілі еліміздегі шаруалардың еңбегін ерекше атап өтті. Фермер аяқ астынан күн суып кетсе, егінді үсік шалмасын деп шабылса, қуаңшылық жайласа, қалай суарамын деп тағы бір қиналады. Бұл табиғи факторлардың өзі шаруаның өніміне тікелей әсер етіп, сол кезден-ақ бағасына ықпалын тигізбей қоймайды. Адами факторлармен алысып жүргенде мұндай қиындықтарға тап болса, бұл тығырықтан да жалғыз шығуға тырысатын тағы сол – шаруаның өзі ғана.
– Қазақстандағы әрбір фермерге ескерткіш тұрғызуға болады. Шаруалар баланс іздейді, тауар өндіруге тырысады. Сол себепті мемлекеттің қолдауын күтіп жүрмейді. Өйткені мемлекеттің қолдауы бүгін жарияланса, ертең басқа адам келіп жояды. Ішкі нарықта арзан өтсе, сыртқа шығарғысы келеді. Себебі ішкі нарықты қамтып отыр. Ал экспортқа апарайын десе, шектеу қоя салады. Осылайша, техниканы жаңарту, кадрларды даярлау кейінге қала береді. Ал фермердің көз алдында алдағы 5 жылға нақты жоспары тұрса, мемлекет қолдауын тұрақты көрсетсе, онда шаруашылық дамиды. Онда бәріміз егін егіп, мал бағуға құштар болар едік, – дейді ол.
