Сайлау алдындағы кезеңде жалғызбасты аналармен кездесіп, олардың сауалдарын тыңдап, баласын жалғыз өзі тәрбиелеп отырған ата-анаға деген қоғамның көзқарасын түбегейлі өзгерткісі келетінін айтты.
Құқық қорғаушы мемлекет қазір алимент төлемейтін арам пиғылды адамдармен қалай күресіп жатқанын жеткізді. Ол ең бастысы, толық емес отбасылардың мәртебесін ресми түрде заңмен бекітіп, жүйені қайта қарау қажет деп санайды. Сонда олар да көпбалалы аналар сияқты, мемлекет тарапынан жәрдемақы мен басқа да қолдауларға ие болады. Қазіргі уақытта жалғыз басты ата-аналар үшін бөлек санат жоқ.
«Алимент төлемеу – кең таралып жатқан өте өзекті проблема. Жалғызбасты аналар алиментті сұрап алмауы керек, бұрынғы күйеуі мен бірге тұратын адамдардың артынан жүгірмеуге тиіс. Онсыз да олар балаларын өсіріп, оларға білім, лайықты тәрбие береді. Сол себепті де, әйелдер барлық жауапкершілік жүгін өз мойындарына алмауы қажет», деді Салтанат Тұрсынбекова.
Құқық қорғаушы ІІМ-ге сілтеме жасай отырып, статистика көрсеткіштерімен бөлісті.
«2021 жылы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 139-бабы бойынша алимент төлемегені үшін 300-ден астам борышкер қылмыстық жауапкершілікке тартылды, олардың жартысы нақты жаза мерзімдерін алды», деді ол.
Бұл ретте қарыздың жалпы сомасы жүздеген миллиард теңгені құраса, сот орындаушылар мыңдаған істерді жүргізіп жатыр.
Ақтаудағы кездесулердің біріне балалы келіншек қатысты.
«Екі жыл бұрын мен балама алимент сұрадым. Әкесі алимент төлемейді және төлегісі де келмейді. Құқық қорғау органдары одан ештеңе өндіре алмау үшін өзінің атындағы үйді басқаның атына аударып, жұмысын тастап кеткен. Әуелі әкелігін мойындаған, енді келіп ақылы ДНК сараптамасын сұрайды», деп шағымданды ол құқық қорғаушыға.
Әйел алимент өндірудің қолданыстағы әдістері тиімсіз деп санайды.
Салтанат Тұрсынбекованың айтуынша, алимент өндірудегі басты мәселелердің бірі – борышкердің кірісін анықтаудың тиімді әдістерінің жоқтығы. Егер борышкердің жұмысы болмаса және жұмыс іздеуге тырыспаса, онда алименттік қарыз орташа республикалық жалақыға сүйене отырып айқындалады.
«Сот орындаушылары борышкердің мүлкі туралы ақпаратты тек ашық көздерден алады. Мысалы, оның ресми табысының сомасы 50 мың теңге екені көрсетілсе, одан алимент ретінде ірі соманы өндіру мүмкін емес. Сот орындаушысы тарапынан оның қымбат көлікті қайдан алғаны және шетелге қандай ақшаға баратыны туралы түсініктеме беруді талап ету шектен шыққандық деп санайды», деп пікір бөлісті ол.
Салтанат Тұрсынбекова сарапшылардың деректеріне сүйене отырып, төрт таңбалы айыппұл салу немесе екі жылға дейін қамауға алу олардың алимент бойынша міндеттемелерін орындауына іс жүзінде ешқандай әсер етпейтінін айтты. Себебі алимент төлемейтін азаматқа қатысты қылмыстық іс қозғалған кезде ол аз ғана соманы, айталық, бірнеше мың теңге төлеп, жауапкершіліктен жалтаруы мүмкін.
Борышкерге алимент толық төленгенге дейін елден кетуге уақытша шектеу қою, сондай-ақ лицензиялардан, көлік жүргізу құқығынан айырып, түрлі рұқсаттар мен арнайы құқықтарды беруге және қолдануға уақытша тыйым салу – елеулі шара болып табылады. Бірақ бұл әлі де жеткіліксіз деп есептейді құқық қорғаушы.
«Алименттерді тұрақты төлемейтіндерге әсер ету механизмі жеткілікті тиімді емес екенін мойындау керек. Неге жағдай өзгермейді?», деп атап өтті кандидат.
Айта кетейік, Салтанат Тұрсынбекова толық емес отбасын қолдау тақырыбын көптен бері көтеріп келеді. Ол өзінің сайлауалды бағдарламасы аясында толық емес отбасылардың мәртебесін заңнамалық тұрғыдан бекітуді, сондай-ақ отбасының қиын жағдайына байланысты тұрғын үйді әділ таңдау және бөлу механизмін әзірлеуді ұсынады.
Қазір жалғызбасты ананың мәртебесі қазақстандық заңнамада бекітілмеген, сондықтан арнайы жәрдемақылар мен төлемдер жоқ. Асыраушысы қайтыс болған жағдайда ата-ананың бірі мемлекет тарапынан қаржылық қолдауға ие бола алады, бірақ ажырасу болса, онда ешқандай қолдау көрсетілмейді.
Еңбек кодексінде «Бала тәрбиелеп отырған жалғызбасты ана» деген ұғым бар. Кодекске сәйкес, штат қысқарған кезде мұндай әйелдерді жұмыс берушінің бастамасы бойынша жұмыстан шығаруға болмайды. С.Тұрсынбекованың пайымынша, бұл аздық етеді.
«Мен Еңбек министрлігі өкілдерінің «ажырасуды көбейтпеу керек, некесіз балалардың тууын ынталандырмау керек» деген пікірлерін оқыдым. Сондықтан Қазақстанда «жалғызбасты ана» ұғымы қарастырылмайды. Дегенмен, мен бұл пікірмен түбегейлі келіспеймін. Қазақстанда қазірдің өзінде әрбір үшінші неке бұзылып жатыр. Оның үстіне бұл әлемнің барлық дамыған елдерінде бар үрдіс. Сіз де мұнымен күресе аласыз. Мен үнемі отбасылық құндылықтарды нығайту керек деп айтамын. Бірақ елімізде қолдауды қажет ететін жалғызбасты аналардың мүддесі үшін ғана ажырасумен күресуге болмайды», деді ол.
Құқық қорғаушы әкесіз бала тәрбиелеп отырған әйелдерге арнайы көмек көрсетілетін кейбір елдерді мысалға келтірді.
Францияда арнайы жәрдемақы бар. Балаға алимент төленетіні маңызды емес. Егер әйел жұмыс істейтін болса, ол айына 177,5 еуро көлеміндегі қосымша көмекке сенім арта алады. Егер анасы еш жерде жұмыс істемесе, онда жүктіліктің соңғы айларында ол 400-ден 600 еуроға дейін ала алады. Бала туғаннан кейін және ол үш жасқа толғанға дейін ай сайын 600-ден 800 еуроға дейін төленеді.
Америка Құрама Штаттарында жалғызбасты аналарға арнайы сома түріндегі жәрдемақы жоқ. Дегенмен жалғызбасты аналарға көптеген жәрдемақы, азық-түлік талоны және белгілі бір қызмет үшін шағын ақшалай төлемі бар карта беріледі. Көмек грант түрінде көрсетіледі.
«Жалғызбасты аналарды қолдау – дамыған елдерде қалыпты тәжірибе. Қоғамның бұл бөлігін назардан тыс қалдыруға болмайды, бұл мәселе жылдан-жылға күрделеніп барады. Біз оған жай ғана көзімізді жұмып, мәселе өздігінен шешіледі деп үміттене алмаймыз. Жолдарда ілінген балаларға алимент төлеу қажеттігі туралы жарнама баннерлерінің барлығы жұмыс істемейді. Жүйені түбегейлі өзгерту маңызды, ал жалғыз өзі бірнеше баланы тәрбиелеп отырған әйелге деген көзқарасты да өзгерту керек. Жалғызбасты аналарды жоғары деңгейде – мемлекеттік деңгейде қолдауды қолға алсақ, түсінік те өзгереді», деді Салтанат Тұрсынбекова.
Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидат Салтанат Тұрсынбекованың сайлау қорынан төленді
