Кейіпкерін іздеген жазушы

Оның «Қарагер тай» деп аталатын әңгімесі мейлі қай жағынан алып сараласақ та, қазіргі қоғамның һәм адамның бейнесін сипаттайды. Әр кейіп­керді айна алдына әкеліп, ішкі жан дүниесін, сезімін, санасын салмақтайды, «сен мынадайсың» деп зекімегенімен, астарлап айтады.

«Дастарқан жиналғанша Тұ­рардың езуі де жиылмады. Көзі жыпылықтап, айтылған әңгіменің бәріне бас шұлғи береді. Есік алдында топырлап жүр­ген бізге де қызық керек, Тұрардың кірпік қаққанын қалт жіберместен аңдып жүрміз. Атам мал шаруалаймын деп, әжем құрт сығамын деп, жеңгелер кино қараймыз деп сыпырылып үйден шығып кете барды. Жай кеткен жоқ, есік алдында жүрген өңшең біз сияқты бала-шағаны жетектей кетті. Кеш түсе Жарбагүл үйіне қайтатын болды. Бір аяғымен теуіп мо­тоциклді оталдырып алған атам Жарбагүлдің шыбықтай жіп-жіңішке бұрымын алпамсадай арқасында солқылдатып жолға түсіп кете барды». Қа­ра­пайым адамдардың өмірі қа­ғазға түскенде, басқаша си­пат алатынын осы шағын әңгімеден аңғаруға болады. Айналаға зер сал­саңыз, жазушы кейіп­кер еткен Тұрар да, Жар­багүл де біздің қоғамда бар. Шы­ғар­мадағы «Тұрардың түрін адам аяғандай», «қаймақ толы бүйен­дей іркілдеген омырауларымен...», «шыбықтай жіп-жіңішке бұрым» деген сияқты тосын теңеулер оқырманды ойландырмай қоймайды. Ал соттан жеңілген қарттың қарагер тайдан айырылғандағы күйін «Атамның қоңыр қалпағы көтерілмеді» деп жалғыз ауыз сөйлеммен сипаттайды. Бұл – шеберлік.

Оның есімін әдеби ортаға таныс еткен «Ақындардан же­ріну» деген әңгімесін күлмей оқу мүмкін емес. Кейде ішек-сілең қатады, «мынау әлгі кісі емес пе?» деп те күдіктенесің. «– Арқалы ақын… Арқыраған ақын… Сонау Атыраудан келген арда ақынымыз Итбай! – деп сампылдап тұрған асаба жігіттің сөзін аяқтатпастан қолындағы микрофонын жұлып алған күйі Ақын шықты ортаға арқаланып. Айналасын шөп басқан айдын көлге ұқсайды екен басы… Шаш атаулыдан ада болған төбе мейрамхана шамдарына шағылысады». Осы шығармада Итбайдың «иттігі» толық ашыл­ған. Оның себебі заманнан ба, адамнан ба деген сұрақ та қосамжарласып, көңіліңе қонақтап, маза бермейді.

«Бір түндік неке» деп ата­ған әңгімесі де ауылдағы әлде­бір оқиғаның ізімен баяндалады. Оқи отырып, «мұндай оқиғалар біздің ауылда толып жатыр» дерсіз, бірақ оны Ба­қытгүлше түрлендіріп жазу қиынға соғады. Тойдың, қуаныштың, некенің бір-ақ күнге жалғасқанын жет­кізу үшін де жазушылық ше­берлік керек те шығар. Құда­ғиының бар жақсысын ұрлап, тайып тұрған анасы мен қызын былай суреттейді: «Дәл осы уақытта қа­лаға жетіп үлгерген екі әйел олжаларын саудалап болып, кафелердің бірінде бокал толы сыраны соғыстырып, жаңа жоспарлар құрып отырған еді». Бір әңгіме – бір тағдыр.

«Сөйлемдегі өмір мен сөй­лемнің өмірі бірікпегесін – тірі тіркес тумайды. Өмірдің тамыр солқылы мен сөйлемнің тамыр солқылын лингвистикалық проза ғана қоса алады» деген Асқар Сүлейменовтің даналығы осындайда еске түседі. Бақытгүл аз жазады, тіпті сөзді де сезім сияқ­ты үнемдеп жұмсағысы келеді. Сонысымен де ерекше. Бір сөзбен айтқанда, ол кейіп­керін іздеп жүрген жазушы.