Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»
«Ұлтқа қызмет ету – білімнен емес, мінезден» деген Алаш көсемі Әлихан Бөкейханның сөзі Қазыбек Жарылқасынұлына қаратылып айтылғандай. Ұлт руханиятына терең тамыр жіберіп, елдік мүдде жолында азаматқа тән мінез көрсетіп келе жатқан жасты да, жасамысты да халқымыз қашанда қадірлеген.
Иә, «ұлтқа қызмет ету» – елді жан-тәнімен сүю, сол жолда адал жұмыс істеу, керек кезде тәуекелге бас тігіп, ұлт мүддесін қорғаудан қаймықпау. Осы бағаға сәйкес келетін замандастар қатарына ақын, қайраткер, саясаткер, журналист Қазыбек Исаны қосуға толық негіз бар. Бұл мақаламызда оның ақындығын, шығармашылық талғам-түсінігін талдауды мақсат еткен жоқпыз, қайраткерлік қырына аз-кем тоқталуды жөн көрдік.
Ұлт үшін, тіл үшін толағай еңбек тындырып, нағыз халық қалаулысы ретінде жұртының сүйіспеншілігіне бөленген екі азамат болса – біреуі, біреу болса – нақ өзі Қазыбек Иса. Парламент мінберінен жолданған депутаттық сауалдар мен бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған мақалалары көтерген мәселесінің өзектілігімен ерекшеленеді. «Халықтың тілінде сөйлей алатын халықтық Үкімет керек», «Алаш қайраткерлерін ұмыт қалдыру – саяси әділетсіздік» деп, «Ақжол» партиясы фракциясының үнін Үкіметке жеткізіп, ұлт зиялылары арман еткен тәуелсіз елінің төріне айтулы ескерткіш орнатуға ықпал еткенін ел жақсы біледі. Ол Алаш көсемдері – Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дұлатұлы еңбегі мен мұрасын насихаттауды жаңа кезеңге көтерісті. «Алаш идеясы ұлттық идеямыз болуы керек» деген жаңашыл партия басшыларының бірі ретінде Қазыбек Иса осы бағытта аянбай тер төгіп келеді. «Мемлекеттік тілге миы жетпегендер қалай министр болады?!» деген мақаласы «Қазақ үні» сайтында 351 000-ға тарта адам оқып, 300-ден астам оқырман пікір қалдырған жылдың таңдаулы материалы қатарына енді. Бұл қайраткердің халықтың көкейіндегісін дөп басқанын көрсетеді. «Қазақ тілі ұлтаралық тіл болмақ түгілі Үкімет пен Парламент тіліне айнала алмай жатқан жоқ па?» дей келе, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың: «Мемлекеттік қызметте, оның ішінде, халықпен тығыз жұмыс істейтін лауазымға тағайындау кезінде кәсіби біліктілігіне қоса, қазақ тілін жақсы білетін азаматтарға басымдық беру керек. Парламентте немесе баспасөз мәслихаттарында мемлекеттік тілде сөйлеп, пікір алмаса алмайтын мемлекеттік қызметкер ұғымы, ең алдымен, қазақ азаматтарының арасында анахронизмге айналуға тиіс» деген тапсырмасын орындаудағы олқылықтарды сынға алады.
Сондай-ақ аталған партия фракциясы он жылдан астам уақыттан бері айтып келе жатқан «Мемлекеттік тіл туралы» заңды қабылдау керектігін негіздеп, ел басшылығына жазған дәлелді, маңызды, мемлекетшіл хаттың ұйытқысы Қазыбек Иса болғаны зиялыларға мәлім. Мемлекеттік тілге байланысты қайраткер көтерген игі бастаманың бірі – «Кәсіпкерлік кодекстің» 138-бабына тіл туралы заңнаманың сақталуын бақылайтын бапты қайта енгізуді ұсынуы. Алайда бұл ұсыныс Үкімет тарапыннан қолдау таппады. Қайраткер, тіл және руханият жанашыры Қазыбек Иса «тіл заңын қадағалаудың елдік нұсқасын қабылдау – кезек күттірмес мәселе» екенін алға тартып, қазақтілді азаматтардың өз елінде Конституциялық құқығы тапталмауын табанды түрде қорғап келеді. Бұл – ел тұтастығын, береке-бірлікті ойлаған адамның азаматтық ұстанымы. «Қазақ тілінің мүддесіне қарсы Үкіметпен қанша уақыт өмір сүреді екенбіз?! Әлемде мемлекеттің мемлекеттік тілге, мемлекеттік мүддеге қарсы шығатын парадокс тек бізде ғана» дегенді айту үшін мінез керек, ұлтын жан-тәнімен сүю керек. Қайраткер Қазыбек Иса қасқайып тұрып үкіметке шындықты дәлелді айтса, бұл да мінезді депутат екенін аңғартады. Мемлекеттік тіл мәртебесіне арналған дара заңды қабылдау күн тәртібінен түспеуін қайта-қайта ескертіп: «Өзін сыйлайтын ел үшін ең алдымен әлемдік алты тіл емес, мемлекеттік тіл маңызды» деуі – ұлттық мүддемен үндескен ұтымды пікір екені дау тудырмас. Қайраткер проблеманы көтеріп қана қоймай, оның шешу жолдарын да ұсынады. «Бізге «мен мемлекеттік тілде сөйлеймін» деген шектеусіз акцияны бастайтын уақыт баяғыда жеткен. Ол үшін барлық жерде, қай ұлттың өкілі болса да, тек мемлекеттік тілде сөйлеуі керек. Осылай құлдық құлықтан құтылмай, мың жерден заң болғанның өзінде де, қазақ тілін жаппай қолдану қиын. Сондықтан да көпшілік орындарда, дүкендерде, жиындарда, барлық жерде қазақша сөйлейік. Министрлерге, әкімдерге, депутаттарға, мемлекеттік қызметкерлердің бәріне, қандай ұлт болсын, мемлекеттік тілде сұрақ қойып, мемлекеттік тілде жауап талап етіңіздер. Бұл – заңмен бекітілген ереже», деп Қазекең осылай заң аясында әрекет етуді ұсынады. Тағы бір сөзінде: «Қазақ жастары қылышынан қан тамған кеңес империясына қарсы алаңға жан үшін шыққан жоқ, нан үшін шыққан жоқ, намыс үшін шықты. Пұл сұрап шыққан жоқ, тіл сұрап шықты! Жоғалып бара жатқан ұлттық рухы атойлап, алаңға аттанмен шыққан еді» дей келе, сол ұлттық мүдде тәуелсіз елімізде қалай қорғалу керегін жіліктеп, тарихты да, тағдырды да, елдікті де, ерлікті де дөп баса алды. Ұлттық құндылықтарды ұлықтау, рухани жаңғыру, ұлттық мүдде, ұлттық код туралы кесек-кесек ойлары бүгінгі де, болашақтағы да оқырманды бейжай қалдырмайды. Біз бұл жолы мемлекеттік тілдің мәртебесін арттырудағы, оның қолданыс аясын кеңейтіп, тұғырына қондырудағы қайраткер, қаламгер Қазыбек Иса еңбегінің бір қырын ғана көрсетуді мақсат еттік. Алда биік-биік белестер тұр. Оны бағындыру үшін де мінез керек, білік керек. Сол жолда береке-бірлігіміз арта бергей.
Кәрімбек ҚҰРМАНӘЛИЕВ,
ҰҒА академигі,
Ұлттық құрылтай мүшесі
