Руханият • 27 Желтоқсан, 2022

Деректер қазақ қарпінде «сөйлейді»

452 рет
көрсетілді
2 мин
оқу үшін

Байырғы Ақмола, Атбасар уездері тарихына қатысты деректер жетерлік. Әйтсе де, бұл – әлі жүйелі зерттелмеген мәселелердің бірі. Мұның ең бас­ты себебі – құжаттар төте жазумен жа­зылған. Бүгінде төте жазуды оқи­тын адам некен-саяқ. Осы орайда Астана қаласының мемлекеттік архиві сақ­талған құжаттарды қазақ әрпіне кө­шіру үшін арабтанушылармен бірлесіп жұмыс істеп жатыр.

Деректер қазақ қарпінде «сөйлейді»

Шынында, елорда тарихынан мағлұмат беретін еңбектер ғылыми айналымға әлі енбеген. Осы мақсатта қалалық архив қор­­дағы деректерді қазақ әрпіне көшіріп қана қоймай, зерделемек ниетте. Жұмыс барысында 241-қор, «Ақмола округтік атқарушы комитеті Кеңестерінің жұмысшы, шаруа және Қызыл әскер депутаттары» 1927-1930 ж.ж, 244-қор, «Ақмола уездік атқарушы Кеңестерінің жұмыс­шы, шаруа және Қызыл әскер депутаттары комитеті» 1920-1928 ж.ж, 250-қор, «Ақмола уездік революциялық комитеті» 1919-1920 ж.ж материалдары қаралды.

Нәтижесінде, аталған құжат­тардың өл­ке­тану­шылар мен зерт­теушілер үшін аса маңыз­ды­лығы ескеріліп, «Қарақойын болы­сына қа­тысты кейбір архив деректері» атты жинақ жарыққа шыққан. Бұл кітап бұрынғы Қарақойын болысының тарихынан сыр шер­теді. Құжаттарды қазақ әрпіне көшіру бары­сында қысқартылған сөздер сол қал­пында беріліп, түпнұсқадағы жазу стилі сақталған. Сонымен қатар Қарақойын жеріндегі тарихи ескерткіштерді түсірген Д.Тілеуғабыловтың фотоларымен толықтырылған.

Жинақтағы құжаттар хроно­логиялық және тақырыптық ретте жүйеленіп, бір бөлігі ғылыми айналымға алғаш енгізіліп отыр. Атап айтсақ, кеңестік дәуірдегі Ақмола, Атбасар өңірінің Қара­қойын болысына қатыс­ты мәсе­лелер қамтылған жиналыс хаттамалары, ашыққан халыққа көмек жіберу, ауылдардың атауларын өзгерту, мектеп пен дүкен ашу және басқа мәселелер көтерілген жазба деректер анықталған. Олардың арасында 1922-1923 жылдардағы Қарақойын болысына қарасты ауылдар мен тұрғындардың реттік саны көрсе­тілген.

Сондай-ақ жинаққа 1924-1929 жыл­дардағы Қарақойын болы­сындағы сауат­сыздықпен күрес, ауыл мектептерінің ашылуы, күш­теп ұжымдастыру, алғашқы ұжымдық шаруашылық, мал ша­руашылығының дамуы тур­алы құжаттар да еніп отыр. Қордағы деректерден болыстың әкімшілік аумағының өзгеріске ұшырағанын байқауға болады. 1923-1924 жылдары аума­ғында Майлы­көл, Керей, Қара­бұлақ, Жаңа Теңіз, Қара­қойын фельдшері, Сарыкөл ауылдары болса, 1928 жылы бізге таныс Жал­манқұлақ ауылын ғана көре аламыз.

Жалпы, оқырман үшін бұл басы­лым ел тари­хының кейбір көлеңкелі тұстарымен танысуға, ал құрас­тырушыларға архив қо­рын­дағы мәліметтер мен дерек­тер­ді ғылы­ми айналымға енгізуге мүм­кіндік береді.