Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Бұдан былай қаржы институтының қаржылық орнықтылығы және сауықтырылуы үшін мемлекет қаржысы пайдаланылса, онда ол банктің дивиденд төлеуіне тыйым салынады. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің екінші деңгейдегі банктің пайданы бөлу, дивидендтер есептеу, сондай-ақ меншікті акцияларды кері сатып алуды жүргізу талаптарын бекіту туралы қаулысының жобасы жария талқылауға ұсынылып отыр.
Қаулыға сәйкес, егер банктің пайдасы мемлекеттің қаражатын пайдаланусыз, таза банк қызметі арқылы қалыптасса, сондай-ақ «Standard & Poor’s Financial Services LLC», «Fitch Ratings Inc.», «Moody’s Investors Service», «KPMG және Boston Consulting Group» сияқты халықаралық ұйымдардың бірінің қорытындысы болса, онда банк дивиденд есептеп, сонымен қатар өз акциясына кері сатып алу жүргізе алады.
«Бөлінбеген пайданы қалыптастыру кезінде қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету және (немесе) қалыпқа келтіру үшін мемлекет қаражаты пайдаланылатын басқа банктің акцияларын сатып алуға және (немесе) оларды Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен қосылу нысанында қайта ұйымдастыруға байланысты бөлінбеген пайданы ұлғайтуға оң әсер еткен, қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету және (немесе) қалыпқа келтіру үшін мемлекет қаражаты пайдаланылатын банктің капиталына өзгерістер қосылмайды», делінген қаулы мәтінінде.
Қоғамдық талқылау 15 қаңтарға дейін жалғасады. Жалпы, бұл шын мәнінде өзекті мәселе.
Агенттік депутаттар ұсынысынан кейін ескерді ме, әлде әу бастан өз жоспарларында болды ма, ол жағы беймәлім, десе де былтыр жыл соңында мәжілістегі «Amanat» және «Ақ жол» фракциясының депутаттары Бас прокурор Берік Асыловқа және Жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің басшысы Олжас Бектеновке сауал жолдаған еді.
«Мемлекет басшысы қаржы секторының тиімділігін және ашықтығын қамтамасыз етуді бірнеше рет талап етті. Бұған оның банк капиталының ашықтығын арттыру және мемлекеттік көмектен пайда болған дивиденд төлемін шектеуге қатысты тапсырмасы дәлел. Банктердің 9 млн теңге көлеміндегі мемлекеттік қаржылық көмекті мақсатты пайдалануы және нақты экономикаға несие беруінің тиімділігіне қатысты қойылған депутаттық сауалға Премьер-министр қанағаттанарлықсыз жауап бергеннен кейін, жүйе құраушы банктерді сатып алуға байланысты жағдайлар бізге түсініксіз күйінде қалып отыр. Бұған «Jusan bank»-тің екі ірі банк – АТФ пен Цеснаны жұтып алуы да қосылады. Мәселе банктердің бірінің дивиденд құқығын теріс пайдалануында ғана емес, проблема бұдан да ауқымды әрі терең болып шықты. Уақытша мемлекеттік қаржылық көмектен ешқандай табыс түспейтініне қарамастан «Jusan bank»-тің соңғы бенефициары Jusan Technologies-тің аудиттелген есебінде Цесна мен АТФ-ты сатып алғаннан 1 млрд 350 млн доллар табыс түскені көрсетілген. Соның ішінде, мемлекеттік займды қайта құрылымдаудан небәрі 300 млн доллар түскен. Мұндай капиталды «Jusan»-ға кім, қалай сыйлап жүр?», дейді депутаттар.
Олардың есептеуінше, Цесна банктің активтерін бағалап, провизиясын қалыптастырушылар «Jusan bank»-тің жұтып алу туралы келісімі бойынша небәрі 1 теңгеге аталған провизияларды қалыптастырғаннан 241 млрд теңге табыс алуға мүмкіндік берген.
«Мәжілістің қаржы және бюджет бойынша комитетіндегі тыңдауда Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі қызметтік пайдалануға арналған шекті келісім туралы ақпарат беруден бас тартты. «Жаңа Қазақстан» депутаттық тобы және «Amanat» партиясы қызметтік пайдалануға арналған келісімшарттарға депутаттардың қолжетімділігі болуы керек деп есептейді. Бюджеттен тыс мемлекеттік көмектің жеке қалталарға түсіп кетпеуі үшін Үкімет, Ұлттық банк және реттеушінің жұмысы қайта құрылуға тиіс», делінген сауалда.
Қазақстан банктері мемлекеттен көмекті аз алған жоқ. Әсіресе, 2008-2009 жылдардағы қаржы дағдарысы кезінде қаржы институттарын сауықтыру үшін триллиондаған қаржы берілді. Сарапшылардың айтуынша, 2017 жылға дейін банктерге бөлінген қаржы көлемі шамамен 5 трлн теңгеден асады. Және соның бәрі нарықтық шартпен емес, жеңілдетілген шартпен ұсынылған.
Қаржыгер Мұрат Темірхановтың айтуынша, бізде мемлекеттің банкке көмектесуінің үш жолы бар. Біріншісі – банктің проблемалық активін нарықтық бағадан бірнеше есе жоғары құнмен сатып алу. Бұған АТФ, БТА, Цесна мысалдары дәлел. Екіншісі – мемлекет банкке несие береді немесе оның облигацияларын нарықтық құннан төмен пайыздық мөлшерлемемен сатып алады. Үшіншісі – мемлекет өтеу мерзімін ұзарта, пайыздық мөлшерлемені төмендете отырып әлдеқайда жеңілдетілген шарттармен банктегі депозит пен несиені қайта құрылымдайды. Бұдан кейін банктің қаржылық жүктемесі азайып, үлкен табысқа ие болады. Үш нұсқа бойынша да мемлекет шығынға батады.
«Мұндай қайта құрылымдаудың жарқын мысалы – «Jusan bank». 2020 жылға арналған аудиттелген есепте «Мемлекеттік мекемелер алдындағы қаржылық міндеттемелерді жетілдіруден түскен кіріс – 124,6 млрд теңге» деп көрсетілген», дейді сарапшы.
«RiskTakersKZ» каналының жазуынша, бұған дейін екінші деңгейлі банктердің бірқатарының артында өте ықпалды тұлғалар тұрғандықтан Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі мұндай қатаң талап қоя алмай келді.
«Аталған талаптың бірінші кезекте «Jusan bank»-ке әсер етері түсінікті. Өйткені банк акционерлер отырысын өткізе алатын емес. Алайда мемлекет есебінен табыс қалыптастырған «Jusan»-нан басқа да банктер бар. Жақында біз RBK bank-тің дивиденд төлегенін жаздық. Бұл банк 2017-2018 жылдары мемлекеттік көмек алған (банк секторының қаржылық орнықтылығын көтеру бағдарламасына қосқан соң – ред.). Одан бөлек, квазимемлекеттік және мемлекеттік компаниялардың депозиттерін ұзақмерзімді облигацияларға (нарықтық шарттардан әлдеқайда төмен 4 пайыз ставкамен) айырбастауға байланысты RBK қайта бағалаудан және ұзақ қорландырудан табыс алған. Енді Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі басқарма мүшелері мен банктің директорлар кеңесіне қатысты шаралар қабылдауға тиіс. Банк пен олардың қызметкерлері өз әрекеттерінің салдары болатынын түсінуі керек. Қаржылық реттеуші банкирлердің қаражатты шығарып алу мәдениетін өзгерте алатын түбегейлі шараларға бара алады деп сенеміз», дейді телеграмдағы «RiskTakersKZ» каналының сарапшылары.
