Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «EQ»
Әсіресе түрлі жолмен әр саланы дамытуға бөлінген бюджет қаржысын теспей сорып, қалта қалыңдатқандар немесе жер қазынасын талан-таражға салғандар, алаяқтықпен жұртты қанқақсатып жүрген жырындыларға берілген жаза туралы елдің білгені дұрыс. Бұл көптің көкейінде ортақ игілікке қол салған сұғанақтықтың сұрауы болатындығына сенім қалыптастырады.
Қаржылық мониторинг агенттігі Қызылорда облысы бойынша экономикалық тергеп-тексеру департаментінде өткен басқосудан түйгеніміз осы болды.
Өткен жыл қорытындысына арналған жиында мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру барысында жалған құжат арқылы қаржы жымқырмақ болғандардың әрекеті әшкере болғандығы жайлы айтылды. Үкіметтің «Микроқаржы ұйымдарына және кредиттік серіктестіктерге конкурстық негізде кредит беру қағидаларын бекіту туралы» қаулысы мен «Байқоңыр» ӘӘК ҰК» акционерлік қоғамының «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасының 2-ші бағытын жүзеге асыру регламенті негізінде несие алуға үміткер тұлғаларға несие серіктестігін құру арқылы 5 жылдан аспайтын мерзімге несие қаражатын алуға мүмкіндік берілген. Бірақ жұртты тұрақты жұмыспен қамтып, әл-ауқатын арттыруға жәрдемдесуге тиісті бағдарлама игілігін бас пайдасына жаратуға тырысқандар да табылмай қалмапты. Өткен жылы экономикалық тергеп-тексеру департаменті жалған құжаттар ресімдеу жолымен мемлекетке аса ірі көлемде залал келтіргендерді анықтап, тергеуі аяқталған қылмыстық істерді сотқа жолдаған. Аяқталған қылмыстық істер бойынша залал мөлшері 316 млн теңге болса, сотқа дейінгі тергеу барысында соның 124 млн теңгесі өндірілген. Бірнеше заңсыз іс бойынша 168 жеке тұлға зардап шеккен.
Мысал келтірейік. 2015 жылдың желтоқсан айында облыс тұрғыны С.П. Шиелі ауданынан жұмыссыз 20 азаматтың жеке куәлігінің көшірмесін алдап қолға түсіріп, оларды құрылтайшы ретінде біріктіріп, аса ірі көлемде несие қаражатын иемдену мақсатында «Арна-1» жауапкершілігі шектеулі серіктестігін құрады. Өзі басқарма төрағасы ретінде қызметке кірісіп, Қармақшы ауданынан мүйізді ірі қара өсірумен айналысатын шаруашылық құру үшін 60 млн теңге несие алуға бизнес жоспар әзірлейді. Көп ұзамай сұраған қаражат қолына тиіп, екі құрылтайшыға 3 млн теңгеден аударып, қалғандарының атынан жалған несие құжаттарын әзірлеу арқылы 54 млн теңгені бас пайдасына жаратқан. Тергеу барысында жүргізілген сараптамалар барлық құжаттағы құрылтайшылар қолтаңбаларын күдікті жасағанын анықтады. Шиелі аудандық сотының үкімімен С.П. 5 жыл мерзімге шартты түрде бас бостандығынан айырылып, барлық мерзімге пробациялық бақылау белгіленді. Жалған құжат арқылы қыруар қаржыны қалтаға басқан «кәсіпкердің» кесірінен жапа шеккен 17 азаматтың құқығы қалпына келтірілді. Олардың сыртынан рәсімделген несие міндеттемесі алынып тасталды, мүліктері қойылған тыйымнан босатылды.
Екі қолға бір күрек таппай қиналған жан кез келген жарнамаға иланып, имандай сенеді. Жұмыссыз жұрттың осы бір осал тұсын дөп басқан Қызылорда қаласының тұрғыны Б.К. мен жұбайы М.Е. кірпіш зауытын ашып, жұмысшы қабылдайтындықтары жайлы хабар таратып, біраз адамның жеке куәліктерінің көшірмелерін алып, өздерін несиелік серіктестіктің құрылтайшылары қатарына қосылуға көндіреді. Осылайша, «Береке-Қарғалы» несиелік серіктестігін ашып, Шиелі ауданы аумағында мүйізді ірі қара өсірумен айналысатын шаруашылық құру үшін жалпы сомасы 40 млн теңге несиеге бизнес жоспар әзірлеген. 2014 жылдың шілде айында мерзімділік, төлемділік, қайтарымдылық және мақсатты пайдалану шарттарымен жылдық 4,27 пайызбен несие серіктестігінің есеп шотына 30 млн теңге қаражат аударылған. Көктен сұрағаны жерден табылған ерлі-зайыптылар көп кідірмей жалған несие шарттарын рәсімдеп, мемлекетке 24 млн теңгелік аса ірі мөлшерде мүліктік залал келтірген. Шиелі аудандық сотының үкімімен Б.К. Қылмыстық кодекстің 177-бабының 4-бөлігінің б) тармағымен (Кодекстің ескі редакциясы бойынша) кінәлі деп танылып, 5 жыл мерзімге шартты түрде бас бостандығынан айырылды және осы мерзімге пробациялық бақылау белгіленді.
Департамент басшысы Бақыт Қайшыбековтің айтуынша, өңірдің экономикасын құрайтын негізгі салаларға жасалған талдау негізінде жүйелі 4 мәселе тұрақты бақылауға алынған. Соның бірі – мұнай және мұнай өнімдері саласындағы қылмыстар. Кейінгі жылдары облыста мұнай өндіру көлемі күрт төмендеп, жанар-жағармай құны аспандап тұрғаны белгілі. Дәл осы жағдайды пайдаланып, заңсыз жолмен қалтасын қалыңдата түскісі келетіндер де табылып тұр. Облыста осы күні 15 мұнай өндіруші компания, 64 ірі жанар-жағармай операторлары мен көтерме өткізушілер бар. Қызылорда облысы бойынша экономикалық тергеп-тексеру департаменті өткен жылы шығарылу заңдылығын растайтын құжаттарсыз мұнай өнімдерін тасымалдау, иемдену және өткізуге қатысты қылмыстық істердің тергеуін аяқтап, олар бойынша сот жаза тағайындаған. Осындай істің бірінде кәсіпкер М.Д. 2017 жылдан бастап өз кәсібін жүргізе отырып, мемлекеттік сатып алу порталы арқылы ондаған мекемемен дизель отынын жеткізіп беруге келісімшартқа отырғаны анықталды. Алайда пайдасын еселеу үшін 2019 жылдан бастап 2022 жылдың мамыр айына дейінгі аралықта 28 мемлекеттік мекемеге, 1 заңды тұлға мен 2 жеке тұлғаға заңдылығын растайтын құжаттарсыз жалпы сомасы 274 млн 36 мың теңгенің сұйық отынын тасымалдап, заңсыз жолмен табылған мүлікті заңдастырған. Бұл заңсыз іс-әрекет Қылмыстық кодекстің 197-бабы 4-бөлігінің 2-тармағымен және 218-бабы 3-бөлігінің 3-тармағымен сараланды. Сотқа қылмыстық іс түскеннен кейін сотталушы М.Д. кінәсін толық мойындау туралы мәміле түріндегі процессуалдық келісімге өтініш білдіреді. Жалағаш аудандық сотының үкімімен М.Д.-ға 5 жыл мерзімге шартты түрде бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды.
Департамент жүргізген жедел іздестіру шаралары барысында анықталып, тергелген шығарылу заңдылығын растайтын құжаттарсыз мұнай өнімдерін тасымалдау, иемдену және өткізуге қатысты қылмыстық әрекеті үшін тағы бір кәсіпкерге сот үкімі шықты. Жеке кәсіпкер А.С. мемлекеттік сатып алу порталына мұнай өнімдерін көтерме саудада өткізуші кәсіпкерлік субъектісі ретінде тіркеліп, 2020-2021 жылдары мемлекеттік сатып алу конкурстарына қатысқан. Баға ұсынымдары әдісімен ең төменгі баға ұсыну арқылы жеңімпаз деп танылып, облыс аумағында барлығы 41 мемлекеттік мекемемен жасалған мемлекеттік сатып алу келісімшарттары негізінде 2 жылда құны 165 млн 865 мың теңге болатын 779 тонна дизель отынын жеткізіп берген. Соның ішінде 93 млн 788 мың теңгелік 402 тонна дизель отынының шығу тегін растайтын құжаттары жоқ болып шықты. Кәсіпкердің өзі 2021 жылдың қараша айында жүргізілген жедел-іздестіру шаралары барысында 4 мың литр дизель отынын ауылдық мәдениет үйінің бу қазандығына жеткізіп беру кезінде ұсталады. Оның қылмыстық әрекеті жәбірленуші және куәлер жауаптарымен, оқиға орнын қарап-тексеру хаттамаларымен, заттай дәлелдемелермен, сот-сараптама институты сарапшысының қорытындыларымен толық дәлелденді. Жеке кәсіпкерге Қылмыстық кодекстің 197-бабы 4-бөлігінің 2-тармағымен 2 жыл 8 ай мерзімге шартты түрде бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды.
Көлеңкелі экономикада жалған мәлімет жасап, қаражатты қолма-қол ақшаға айналдырудың аясы артып барады. Осы арқылы іс жүзінде орындалмаған жұмыстарға, көрсетілмеген қызметтерге, алынбаған тауарларға жалған шот-фактура жазылады. Мемлекетті орасан зор шығынға батыратын мұндай қылмыс түрімен күресу де оңай емес. Өткен жылы департаментте өндірісте осы бағыттағы 8 іс болған. Аяқталған қылмыстық істер бойынша мемлекет бюджетіне келтірілген залал мөлшері салықтық әкімшілендіру жолымен қосымша есептелген 500 млн теңгені ескергенде 1 млрд 573 млн теңгеге жетті. 2018-2021 жылдар аралығында жалған шот-фактуралар жазумен айналысқан «Жетіашар» ЖШС басшысы оннан аса фирманы осындай әрекетке тартып, әр мәміле бойынша қолма-қолға айналдырылған ақшадан белгілі бір пайыздық мөлшерде сыйақы алып отырған. Әртүрлі тауарларға есеп айырысқаны жөнінде қосымша құн салығы көрсетіліп, салықтан жалтаруға мүмкіндік берген жалған шот-фактураларының айналым сомасы 370 млн теңгеге жетіп, мемлекетке 118 млн теңге көлемінде салық төленбеген. Қызылорда қалалық №2 сотының үкімімен серіктестік басшысы Қылмыстық кодекстің 216-бабы 1-бөлігімен кінәлі деп танылып, 6 ай мерзімге бас бостандығын шектеу жазасын алды.
Көлеңкелі экономика ел қазынасын толайым табыстан қағып отырған құбылыс. Ал оны болдырмаудың бір жолы – елдің қаржылық сауатын көтеру. Департамент басшысы осы мақсатта экономикалық тергеп-тексеру департаменті мамандары оқу орындарында кездесулер өткізіп, жастарға бейнетсіз табыста береке болмайтынын, көлеңкелі экономика көсегемізді көгертпейтінін түсіндіру жұмыстарын қолға алғанын айтып өтті.
Қызылорда облысы
