Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»
– Елімізде жаңадан қабылданған жастар саясаты туралы заң жөнінде не айтар едіңіз? Онда қандай өзгерістер бар?
– Биыл наурыз айында елімізде жастар саясаты жөніндегі заң күшіне енді. Құжатқа жергілікті атқарушы органдарға, жастарға жеңілдікпен жалға берілетін тұрғын үй беру жөніндегі бағдарламаларды әзірлеуге және іске асыруға құқық беретін түзетулер енгізілді. Сондай-ақ заңда жастардың жасы 35-ке дейін ұлғайтылғанын білесіздер. Яғни жастардың үлесі 3,7 миллионнан 6 миллионға дейін көбейді. Бұл азаматтар енді жас отбасыларға арналған жеңілдіктерге, жеңілдетілген несие алу және басқа мемлекеттің қолдауына ие болады. Сонымен қатар жастардың даму индексі, NEET санатындағы жастар ұғымдары ресми түрде қолданылады. Ерекше атап өтерлігі жастардың даму индексі – еліміздегі жастардың сапалық тұрғыдан бір деңгейде дамуын қамтамасыз етеді. Демек ауыл мен қаладағы жастардың бірдей игілікке қол жеткізуіне жол ашылды.
Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі 2029 жылға қарай мемлекеттік қолдау шаралары туралы жастардың хабардар болу мүмкіндігін – 90, ал волонтерлік, қайырымдылық және экологиялық бастамаларға тартылу деңгейін 32%-ға дейін арттыруды көздеп отыр. Сондай-ақ іскер жастар буынын қалыптастыру мақсатында жас кәсіпкерлерді – 30, жұмыспен қамту орталықтары арқылы 61% жастарды жұмысқа орналастыру жоспарланған. Былайша айтсақ, межелі алты жылда осы санаттағы 2,3 миллион азамат жұмыспен қамтылады. Оның 1 миллионнан астамы ауыл тұрғындары болмақ.
«Астана жастары» жастар ресурстық орталығы да мемлекеттік жастар саясатын тікелей жүзеге асырады. Ұйым 14-35 аралығындағы азаматтардың жұмысқа тұруына, цифрлық сауатын арттыруға, инновациялық және кәсіпкерлік қызметін жандандыруға жәрдемдеседі. Бұған қоса жастардың мүдделері мен қажеттіліктері негізінде түрлі жоба мен бағдарлама қолға алынды.
– Жұмыссыз жастардың дені Астана қаласында екен. Түйткілдің түйінін тарқату мақсатында қандай шаралар жүзеге асырылып жатыр?
– Жастар саясаты мәселелері басқармасы «Астана жастары» орталығымен бірлесіп тоқсан сайын 3 мыңға жуық жасты қамтитын «Бос жұмыс орындар жәрмеңкесін» өткізеді. Бұған қоса «Time to change», «Жастардың кәсіби және жеке дағдыларын дамыту мектебі» жобасы шеңберінде тренингтер ұйымдастырылады. Мұнда 2015 жылдан бастап 9500 адам оқыды. Оның 1185-і – жаңадан бастаған кәсіпкер, 4029-ы – жұмыссыз жас, 3871-і – студент, 415-і – халықтың әлеуметтік осал топтары және мүмкіндігі шектеулі жан. Тренингтер шешендік өнер, кәсіпкерлік, SMM маманы, бизнесті жоспарлау, жобаларды басқару, тиімді таныстыру дағдылары, өзін-өзі басқару, журналистика негіздері жұмысқа орналасу секілді тақырыптарды қамтиды. Бос орындар жәрмеңкелері мен жобалар аясында 2022 жылы 200-ге жуық адам жұмысқа орналастырылды. Жалпы, «Time to change» аясында жылына мыңға жуық азамат білім алады.
Сондай-ақ 2021 жылы басқарма Астананың 4 ауданында «Жастарға қызмет көрсету орталығы» жобасына бастамашылық жасады. Оның басты мақсаты – жастарды қолдауға және жастардың жұмыссыздық, тұрғын үй, білім беру, денсаулық сақтау, бос уақыт және басқа да өзекті мәселелері бойынша консультациялық көмек көрсетуге бағытталған мемлекеттік бағдарламаларды түсіндіру.
Бүгінде орталықтан 10 мыңға жуық адам кеңес алды. Олардың 80-90 пайызы кәсіптік бағдар беру, жұмысқа орналастыру және тұрғын үй мәселелері бойынша өтініштер. Айына «Job_astana_jastary» парақшасында Астана қаласының жастары үшін кемінде 100 бос жұмыс орны жарияланады. Одан бөлек NEET санатындағы азаматтар арасында жұмысшы мамандықтарының имиджін жақсарту үшін «Үздік» және «Astana Жас жігер» атты жобалар бар.
– Елдің экономикасына үлес қосу үшін мемлекет тарапынан жастарға қандай да бір міндеттер қойылуы керек пе? Олар инфантилді болып бара жатқан жоқ па?
– Жастарды мемлекеттік қолдау көлемі шамамен 2 есеге ұлғайды. Оларды әлеуметтік қолдау мәселесі бірінші орында. Жалпы, мемлекет тарапынан 14-35 жас аралығындағы азаматтарға міндеттеу жоқ. Қазіргі буын – өздерінің ойын ашық айта алатын, креативті, өзінің не қалайтынын білетін, болашағын жоспарлай алатын азаматтар. Әрине, таяқтың екі ұшы бар. Мемлекеттің ілкімді жобаларын игілігіне қолданып, елдің экономикасына өз үлестерін қосып жатқан азаматтар да, жұмыссыздардың санын арттырып жүргендер де бар. Осы ретте, жоғарыда атап өткен, жастардың даму индексі жастардың әл-ауқатын бағдарлауға көмектеседі.
– Креативті кеңістіктегі жастардың үлесі қандай?
– Бүгінде жастар озық идеяларымен қаруланып, еліміздің өркендеуіне барынша үлес қосып келеді. Әсіресе бұл креативті экономикада байқалады. Қазір олардан өз талантын барынша ашуға, оны халыққа көрсетуге деген құлшынысын көріп жүрміз. Әрқайсысы өңірлерінде ұйымдар, орталықтар ашып, өзі секілді креативті буынның басын қосып, қатарластарының санасын жаңғыртуға зейін қойған. Бұл бағыттағы іс-шаралар өте көп. Олардың бірі еліміздегі креативті индустрия концепциясын дамытудың жаңа форматы – «Creative табыс тарихы» жобасы. Бағдарлап қарасақ, қаншама жасымыз өнер, спорт, жаңа технологиялар салаларында біраз жетістікке жетіп, елімізді әлемдік деңгейде танытып жүр. Осыны ескерген ұйымдастырушылар шығармашылық пен тың идеяны табыс көзіне айналдыруды көздеді. Яғни елімізден шыққан әрбір таланттың экономикаға, соның ішінде туризм секторының дамуына тікелей әсер етуіне ықпалдасады.
– Жастарды алаңдататын тағы бір мәселе – баспана. Public Policy Research мекемесі жасаған зерттеулерге сәйкес, елімізде 30-ға толмаған азаматтардың 54,3 пайызы пәтер жалдап тұрса, 18,6 пайызы жатақханада тұрады. Баспана нарығындағы бағдарламалар жастардың бағын қаншалықты ашуда?
– Елордада жастарға арналған 2 тұрғын үй бағдарламасы жұмыс істейді: «Elorda zhastary» жеңілдетілген несие беру және «Жұмысшы жастарға сатып алу құқығынсыз жалға пәтер беру» бағдарламасы.
Астана мамандарына жеңілдікпен несие беруге бағытталған «Elorda zhastary» бағдарламасы 2021 жылы басталды. Былтырдың өзінде 200 несие берілген, оның ішінде 5 қатысушы жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар санатынан. Жобаға 35 жасқа дейінгі жастар қатыса алады. Несие сомасы 18 млн теңгеге дейін. Пайыздық мөлшерлеме – жылдық 5%. Бастапқы жарна – 10%. Несие мерзімі 25 жылға дейін. Ал «Жұмыс істейтін жастарға сатып алу құқығынсыз жалға пәтер беру» бағдарламасы 2019 жылы іске қосылды. 2019 жылы – 1050, 2020 жылы – 350, 2021 жылы 1050 пәтер кілті табысталды. Баспана 5 жылға беріледі. Жобаның мақсаты – осы аралықта жастардың өз қаражаттарын жинақтап, жеке үйлерін сатып алуға жәрдемдесу. Негізгі міндет – жұмысшы азаматтарды қолдау. Мұнда бес қағидат негізге алынады: өтінім берушінің жасы 35-тен аспаған, жұмыс істейтін, меншігінде тұрғын үйі жоқ, жинақ жасау үшін депозиттік шоты бар, соңғы 6 айда кемінде 40 АЕК табысы болуы шарт.
– Жастар – ертеңгі ел билігінің тұтқасын ұстайтын азаматтар. Осыны ескерсек, жас буын қандай қасиеттерді бойына сіңіріп жетілуі керек?
– Жастардың бойына қазір патриоттық тәрбиені, ұлттық құндылықтарды дәріптеу маңызды. Жастар рухани байлық, таза ой, терең білім, адамгершілік, адалдықты бойына сіңіріп, қайратты және жылы жүректі болса, болашағымыз жарқын боларына сенімдімін.
Жалпы, «Астана жастарының» негізгі бағыттарының бірі – жастар арасында волонтерлік қызметті дамыту және әлеуметтік белсенділік мәдениетін қалыптастыру. 2014 жылдан бастап «Волонтерлер мектебі» жобасы жүзеге асырылып келеді. Оқыту әлеуметтік волонтерлік, ТЖ волонтерлері, халықаралық іс-шаралар үш бағытта өтеді. Осы жоба көмегімен қатысушылар бос уақытын тиімді өткізуге, жаңа достар табуға, университетке түсу үшін сертификат алуға және CV-ді ілгерілетуге мүмкіндіктері бар.
Былтыр наурыз айынан қазан айына дейін «Еріктілер мектебі» жобасы аясында 12 волонтерлер тобы, яғни 309 адам оқытылды. Бұл жоба шеңберінде волонтерлер әлеуметтік осал топтарға: жалғызбасты қарттарға, көпбалалы отбасыларға және өзге жандарға арнайы 113 азық-түлік жиынтығын таратты.
2020 жылдан бері жастардың ой өрісін дамыту және шабыттандыруда «Jastar talks» жобасы тұрақты жұмыс істеп тұр. Алаңға белгілі бір салада жетістікке жеткен тұлға шақырылып, жастармен сұрақ-жауап форматында ашық, бейресми түрде кездесу өтеді.
Бүгінде Астана қаласы әкімдігінің «Астана жастары» аула клубтарын дамыту бөлімінің жетекшілігімен қала аумағында 25 аула клубы жұмыс істейді. Бұл жастар мен жасөспірімдер арасындағы қылмысты азайтуға, балалардың денсаулығын жақсартуға және олардың өмірлік белсенділігін арттыруға, патриотизмнің дамуына ықпал етеді. Осы ретте айта кетерлігі, Астана қаласының қоғамдық даму басқармасына бекітілген ІІД ювеналды полициясының есебінде тұрған кәмелетке толмағандар аула клубтарына барады. Биыл 25 клубта 7 жастан 35 жасқа дейінгі балалар мен жастар арасынан 3100-ге жуық тәрбиеленуші тіркелген. Үйірмелер мен секциялар саны – 124. Оның ішінде спорт секциялары – 68, шығармашылық бағыттағы үйірмелер саны – 56.
Бұған қоса «Жас сарбаз» әскери-патриоттық қозғалысы Астана қаласының орта және кәсіптік білім беру мекемелерінің оқушылары арасында бірнеше іс-шара ұйымдастырды. Мұндағы басты мақсат – өскелең ұрпақтың бойына ел азаматына тән патриоттық сезім мен адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
Сондай-ақ «Ұрпақтар дауысы» жобасы аясында жастар арасында спорт пен саламатты өмір салтын, көше спортын дамыту және ұлттық спортты танымал ету мақсатында турнирлер мен шеберлік сыныптары ұйымдастырылады. «Keruen Fest» атты киіз үй жинау, қолөнер шеберханалары, бұйымдар жәрмеңкесі, айтыс, аквагрим, танымдық кездесулер, ұлттық ойындар сияқты бағдарламалардан тұратын ауқымды жоба да бар.
– Сіздің ойыңызша, осыдан 20-25 жыл бұрынғы жас пен бүгінгі ұрпақтың арасында қандай айырмашылық бар?
– Заманауи жастар жаңа технологияларды жетік меңгеруден бөлек, сол технологияларды ойлап табуда жетістікке жетуді көздеуі керек. Байқағаным, 14-35 жас аралығындағы буын үнемі қозғалыста жүргенді жаны сүйеді. Бір салада қызмет етіп қана қоймай, өздерінің қарым-қабілетін шыңдап, кез келген бағытты оңай игеруде. Нарық заманы болған соң, мейлінше көп табыс табуға ұмтылады. Бұрынғы жастар мен қазіргі жастардың басты айырмашылығы ақпараттық технологияның дамуымен көрінді. Яғни олар білімге құмар, бірнеше тілді меңгеруге құлшынысы бар, саяхатты ұнататын, ең бастысы елінің өсіп-өркендеуіне пайдамды тигізсем деген азаматтар.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Зейін ЕРҒАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»
