Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»
Қасиетті, киелі орындардың сипаттамасын тарихи, ғылыми негізде терең білетін жаңадан ашылған бүгінгі Ұлытау облысының әкімі, мемлекет және қоғам қайраткері, саясаттану ғылымдарының кандидаты, алаштанушы ғалым Берік Әбдіғалидің Қазақстан аймақтарының атауын өзгерту бойынша ұсынысын орынды деп санаймыз. Мұндай ұсыныс еліміз тәуелсіздікті енді алған уақытта айтылмады. Ғалымдарға ондай пікір білдіруге халықаралық геосаяси ахуал, елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдай мүмкіндік бермеді. Ендігі кезекте, Қазақ елінде мемлекет құрушы халықтың үлес салмағы жетпіс пайыздан асқан уақытта осындай ұсыныстардың білдірілуін және жүзеге асуын орынды және уақтылы деп білеміз.
Біріншіден, бізде бір ғана Қазақстан атаулы Отанымыз болуы керек. Оны Оңтүстік, Солтүстік, Батыс, Шығыс деп бөлшектеудің қисыны жоқ. Бұлайша бөлгенде бір-бірімен қырғиқабақ Оңтүстік және Солтүстік Корея есімізге еріксіз оралады. Олардың тағдырынан Құдай сақтасын. Оңтүстік Қазақстан облысына 2018 жылы Түркістан аты берілгені дұрыс болды. Қазаққа ғана емес, түркі бұтағынан өрбіген бауырлас халықтар үшін Түркістан – қасиетті сөз, киелі орын. Тегінде, осындай тарихи мағынасы тереңде, халықтың жадында сақталған қасиетті сөздердің менталдық, архетиптік, символдық мағынасы бары белгілі. Қазақ баласы Алтай дегенде түркілік тамырын, сақ, ғұн дәуірінен жалғасқан бай тарихын, салтанатты кезеңін көз алдына елестетеді.
Алаш кезеңінде Алтай, Түркістан, Тұран секілді қасиеті, киесі бар сөздер көркем әдебиетте, мақалаларда, ғылыми-танымдық зерттеу еңбектерінде мақсатты түрде жазылды. Оларға анықтама беріліп, сипаттамасы ашылды. Халық жадында сақталған қасиетті сөздің менталдық, архетиптік мағынасының оянуына негіз жасалды. Алаш арыстары сол арқылы қазақ санасын оятып, тарихи жадын тереңдетуді көздеді.
Бұл орайда Берік Әбдіғалидің Батыс Қазақстанды Ақжайық, Шығыс Қазақстанды Алтай деп ауыстырсақ дегені – құптарлық ұсыныс. Отаршыл патшалық билік Жайық өзенінің атауын картадан өшіріп, орнына Оралды бекітсе де, халық санасында, жадында бекіп қалған бұл қасиетті сөздің ұғымын өзгерте алмады. Біз бүгін тарихи әділдікті орнату мақсатында Батыс Қазақстан атауы орнына Орал емес, Ақжайық деген облыс атауын бекітуіміз керек деген пікірді қолдаймыз.
Солтүстік Қазақстанды – «Қызылжар» деп ауыстыруға байланысты түрлі пікір айтылып жүр. Әлбетте Қызылжар атауы Петропавл қаласына берілсе құба-құп болар еді. Сол қасиеті өлкеде туып-өскен, өмірден ерте озған талантты ақын Ерік Асқаров өлеңдерінде табиғат көрінісі, оның әсем суреті беріледі де, сонымен бірге ақынның туып-өскен ауылы, туған жері, қасиетті Қызылжары мен кербез Көкшесі суреттеледі. Ақын сөзі – халық тілегі, оның аяулы арман-аңсары. Қазақ ақындары жырлап өткен Тұран мен Түркістан, Алтай мен Ақжайық, Қызылжар мен Баянауыл Қазақ елінің әр баласына қасиетті сөздер, киелі мекендер. Баянауыл облыс атауына берілгені де қисынға қонады. Әлбетте қазақ ғылымына, руханиятына, мәдениеті мен өнеріне қасиетті Баянауыл топырағының бергені телегей теңіз. Халық арасында «Баянауыл феномені» деген түсінік бар. Оның бастауында Бұқар жырау, Шоң би, Мұса Шорманұлы сынды көрнекті ағартушы, қайраткерлердің тұрғаны, Жаяу Мұса, Мәшһүр Жүсіп, Жүсіпбек Аймауытұлы, Сұлтанмахмұт Торайғырұлы, Жарылғапберді Жұмабайұлы, Қаныш Сәтбаев, Әлкей Марғұлан, Шапық Шөкин, Зейтін Ақышев, Зейін Шашкин, Шәкен Айманов бастаған ғылым, өнер, мәдениет тұлғаларымен жалғасатыны белгілі. Сондықтан Баянауыл дегенде табиғаты көркем, тұлғалары текті аймақты көз алдымызға елестетеміз. Қасиетті Баянауыл сөзі Павлодар орнына қолданылса жарасады. Облыс пен қала атауы қазір Павлодар деп аталатыны уақытша деп санаймыз. Түбінде бұл атаулар да қазақшаланады деп кәміл сенеміз.
Осы орайда шешімін күткен Алматы облысындағы Ұйғыр ауданының атауын да ұлттық нақышқа ауыстыру керектігін ескереміз. Ұйғырлар – қазақпен тамыры бір, діні мен ділі ортақ туысқан халық. Елімізде ұйғыр тілі мен мәдениетінің, салт-дәстүрінің сақталуына барлық жағдай жасалған. Алайда шекаралық аймақта жеке халық атында ауданның болуы жеріміздің біртұтастығына кедергі келтіреді, сондай-ақ бұл жағдай өлкенің байырғы жергілікті тұрғындарының намысына тиеді.
Он шақты жыл бұрын болашақта мемлекет атауының Қазақстан емес, Қазақ елі деп өзгеруі жайында пікір білдірілді. Бұл орайда біздің айтпағымыз, «Қазақ елі» мемлекет атауы қазақпен бірге ертеден жасап келе жатыр. Ел – түрік тамырлы төл сөзіміз. Мемлекет атауы Қазақ елі деп ауысса, бұл жағдай Отанымыздың халықаралық кеңістікте имидждік тұрғыдан танылуына, ұлтты ұйыстырып, жаңа деңгейге дамуына серпін беретін жағдай болады деп ойлаймыз. Аталған ұсыныс орынды. Түбінде ол күнге де жетеміз деп білеміз. Қазақ елі атауын айғақтайтын Еуропа, АҚШ, Қытай елі кітапханаларынан табылған карталар, дерек көздері мол. Әсіресе бұл атауды Алаш оқығандары зерттеулерінде, шығармаларында жиі қолданды.
Бүгінгі таңда алдымен еліміздің аймақ атауларын ұлттық нақышқа келтіріп алу – маңызды мемлекеттік істің бірі. Бұл орайдағы бастамаларды жөн көреміз. Кейінгі жылдарда, ілгері ғасырларда бір атаулы, бір мүдделі, мақсаты ортақ, тілегі жақын бөлшектенбейтін Қазақ елі болып қайта түлеп, біртұтас қуатты ұлтқа айналамыз деп есептейміз.
Қайырбек КЕМЕҢГЕР,
филология ғылымдарының кандидаты, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі
