Суреттерді түсірген Дмитрий Ерофеев
Ескелдінің орталығы Қарабұлақ ауылына жанай орналасқан Ешкіөлмес елді мекеніндегі құс фермасын көзбен көрдік. Ферма иесі Сымбат Серікқожаевпен телефон арқылы байланысқа шығып, кездесуге уағдаласқан едік, ферма алдынан бізді бәйек қағып күтіп алды. Бәрін түсіндіріп әлек. Жұдырықтай құстың бабын тауып жүрген өндіріс инженері Бәтима Дадамбаева қатарға қосылып, екі жақтап бәрін тәптіштеп түсіндіруге тырысты. Сымбат Серікқожаевтың айтуынша, ферма – отбасылық кәсіп екен. Алғашында басқа кәсіппен айналысуға ниеттеніпті. Бәрін саралаған. Бірақ, бөденеге орайы түсіпті.
«Әу баста қандай кәсіп бастаймыз деген сауал болды. Әуеліде мал шаруашылығымен айналыспақ болдық, бірақ атакәсіппен шұғылданушылар жетіп артылады. Бәсекелестік орта деген бар. Содан бұл ойдан арылдық. Мұнан соң өнімділігі жоғары тауық өсірумен айналыссақ дедік. Әсіресе, бройлер өсіруге бағытталдық. Бақсақ, бройлер өсіру оңай шаруа емес екен. Тауықтың бұл түрі аурушаң әрі әлсіздеу келеді. Ойлана-ойлана келе бөдене шаруашылығына тоқталдық», деді ферма қожайыны.
Оның айтуынша, бұл кәсіпті ақша табу үшін бастамаған. Бөдененің еті мен жұмыртқасының пайдасы мол дегенді естіп, біліп жүрген. Содан қызығушылықпен басталған шаруа қазір алып фермаға айналған. Алғашында тосыннан бөдене өсіруді қолға алғанда жұрт таңырқап, «апыр-ай, бұл құсты қалай өсіріп, өндіреді екен?» десе керек. Кәсіпкердің сөзінше, шынында жұдырықтай құсты өсіру оңай шаруа емес екен.
«Бөдене кірпияз, тауық сияқты кез келген жемді қанағат тұтатын құс емес. Оларды ұстау, бағу шарттарын ғаламтордан қарадым. Бірінші ескеретін нәрсе, бұлар суық жерде жұмыртқаламайды. Ыстықты да ұната қоймайтын құс. Тұрақты температура 16-18 градусқа жылы болуы тиіс. Кәсіпті бастағанда көп қиындық болды. Уақыт өте келе бұл құстың тілін тапқандай болдым», дейді кәсіпкер.
Кәсіп иесі құс шаруашылығының жайын жүйелей түсіндірді. Ферманың сыртқы жабыны Қытайдан, бөдене өсіруге керекті жабдықтар Украинадан алыныпты. Алғашында ферма иесі жабдықтарды ғаламтор жүзінен іздепті. Тіпті, Украинаға барып құралдарды қолмен ұстап, көзбен көріп, көңілге түйіп келіпті. Осылай біршама уақыт таразылап, қазіргі жабдықтарды таңдаған соң оны орнатуға Андрей есімді украин жігіті келіп, бәрін құрастырып беріпті.
Бүгінде ферма 20 адамды жұмыспен қамтып отыр. Солардың бірі – Бәтима Дадамбаева. Бұл кісі мұнда өндіріс инженері құзыретінде. Демек, ол нысанның жұмысы дөңгелеуіне жауапты. Айтпақшы, фермада қазір «қатарға қосылмаған» балапандарды есептемегенде маньчжур және техас тұқымына жататын 40 мың құс бар. Бәрі темір тордың ішіне тоғытылған. Бөденені қамап ұстамаса, бос жүріп табыс әкелмейді. Ересек бөденелер бір ғимараттың ішінде орналасқан үш қатарлы автоматтандырылған қондырғыға жайғасқан. Әр қондырғыда 6 қатардан құс жәшігі бар. Бір күнде 40 мың құс 1 тоннадан аса жемді азық етеді.
Жемінің құрамы да бөлек. Бидай, жүгері, соя және балық ұны бар құс азығына түрлі дәруіш қосылып беріледі. Ішкені де, жегені де алдында бұл құстың басты жұмысы – жұмыртқа табу. Бір күнде құс фермасы 20 мыңнан аса жұмыртқа өндіреді. Бәрін жинап, қаптап, қорапқа салып, даярлап қоюды ферма қызметкерлері жүзеге асырса, оны саудаға шығарумен ферма иесі айналысады. Бүгінде «Сәлем-Құс» жұмыртқалары Жетісу облысынан бөлек, Алматы облысы мен Алматы қаласындағы сауда нүктелерінде сатылымда.
«Бізге орын тарлық ете бастағанда кеңейту мүмкіндіктерін іздей бастадық. Сөйтіп қараусыз қалған бұрынғы кірпіш зауытының орнына қоныс теуіп, жұмыс үдерісін қайтадан толық қалпына келтірдік. Фермамыз жұмыс істеп тұр, енді ауланы абаттандыруымыз керек. Қазір 150 мың бөденеге арналған екінші құс қора-жайын салып болып қалдық. Құрал-жабдықтар Украина мен Қытайдан жеткізілді. Мәселен, инкубатор 56 мың жұмыртқаға лайықталған. Әр 5-7 күн сайын салмағы 30-40 грамм болатын 14 мың бөдене балапаны шығарылады. Бір жарым айдан кейін жақсы күтімнің арқасында олардың салмағы 200-250 грамға жетеді, соның 150-200 грамы – таза салмағы», деп түсіндірді фермер.
Өндіріс инженері Бәтима Дадамбаева бөдененің бабы жұмыртқадан басталатынын алға тартты. Себебі, жақсы өнім болуы үшін жарақты құс керек. Инкубатордан шыққан құстан балапан өрбімейді деген жаңсақ пікір бар емес пе еді? Мамандар мұнда бөдене санын қалыпты ұстау үшін балапандауға бағытталған құстарды бөлек ұстайды. 9 аналыққа 1 аталықты қосып, балапан шығаратын жұмыртқа өндірісін де жандандырып отыр. Тек, бұл жұмыртқаларды аналық бөденелер баспайды. Фермадағы алып инкубатор ауқымды миссияны атқарып отыр.
Келесі бір үлкен ғимарат жұмыртқадан балапан шығарып, оны өнім беретін құсқа айналдыруға негізделген. Атаулы ғимараттың кіреберісінде 57 мың жұмыртқа сиятын инкубатор тұр. Бәрі автоматтандырылған. Тек мамандар жұмыртқаны орналастырып, уақытында балапандарды жинап алса жеткілікті. Жұмыртқа 16-17 күнде балапанға айналады. Ғимарат іші бірнеше бөлікке бөлінген. Әр бөлігінде жұмыртқаны жарып шыққан уақытына сай балапандар орналастырылған.
«Бармақтай жұмыртқадан шыққан балапандар жылдам өседі. Тек қажетті жағдайды туындату керек. Мәселен, жұмыртқадан шыққан балапанға 37,7-38°С температура қажет. Уақытында тамақтандырса бөдене тез ширайды. Күн өткен сайын температура төмендетіледі. Себебі, бұл уақытта бөдененің дене қызуы арта түседі. Алғашқы бір аптаның ішінде бөдене балапаны 3 есе салмақ қосып, бір айда 15 есе ұлғаяды. 50-60 күннен кейін жұмыртқалай бастайды. Жалпы, бөдененің ғұмыры 1-1,5 жыл. Одан әрі жұмыртқаламайды», деді Бәтима Дадамбаева.
«Сәлем-Құс» фермасы қазір көпке танымал. Өйткені Жетісу өңірінде мұндай ауқымдағы бөдене фермасы жоқ. Дегенмен бұл кәсіптен нәпақа тауып отырған Бағдат Серікқожаевтың «әттеген-айы» да жоқ емес. Бірер жылдан бері құстың жемшөбін өзі даярлауға тырысқан. Жер іздеп, бидай, жүгері, соя егуді көздеген. Алайда жақын маңнан егіс алқабын таппапты. Шалғай маңнан егін егіп, оның өнімін жинауға кәсіпкердің шамасы келмейді. Бәкеңнің сөзінше, егін егу де оңай шаруа емес, оның басы-қасында бір адам байланып отыруы керек. Ал өзі фермадан босамайды. Есесіне қазір құс жемін сатып алуға мәжбүр. Бұл да қосымша шығын.
Өз қаржысына осындай ауқымды нысанды салып, кәсібін дөңгелеткен жанға қалай да қолдау білдіру, жоқ-жітігін толтыруға мүмкіндік жасау – жергілікті атқамінерлердің де міндеті. Айтпақшы, құс фермасының жақсылығын жергілікті кәсіпкерлер де көріп жатыр. Құс саңғырығы – табиғи тыңайтқыш. Диқандар құс фермасының маңайын тазалап, саңғырықты егінге тыңайтқыш етуге әкетеді екен. Сымбат Серікқожаев бөдене шаруашылығы пайдасы болмаса, мүлдем зияны жоқ кәсіп екенін де алға тартып отыр. Бөлек кәсіп иесіне біз де сәттілік тілеп, жөнімізге кеттік.
Жетісу облысы
