АКРА: Жаңа кезең көрінісі

АКРА халықаралық шкала­ бойынша Үкіметтің ұзақмерзімді несие­лік рейтингін ұлттық және шетелдік валютада ВВВ+ дең­ге­йінде, қысқамерзімді несиелік рей­тингін ұлттық және шетелдік валютада S2 деңгейінде растады. Сондай-ақ ұзақмерзімді несиелік рейтинг бойынша валюталық болжам «тұрақты». Болжам бойынша 12-18 айлық көкжиекте рейтингтің өзгермеуі ықтималдығының үлесі жоғары.

Бағалаудың оң факторларына: жалпы экономикалық тұрақты динамика, әлеуетті деңгейдегі нақты өсім, құрылымы қолайлы мемлекеттік қарыздың қалыпты деңгейі, сарабдал ақша-несие сая­­саты, институционалдық орта маңызының күшеюі жатады. Соны­мен бірге агенттік шолуында экономиканың квазимемлекеттік сек­торының елеулі шартты­­ мін­дет­темелері, өнеркәсіп секторын әртараптандырудың төмен деңгейі, сыртқы сауда шең­беріндегі негізгі тауар топтарына жоғары тәуел­ді­лік, жоғары инфляция теріс факторлар ретінде көрсетілген.

Республикамыздың BBB+ дең­гейіндегі тәуелсіз несиелік рейтин­гі­не мемлекеттік борыштың төмен деңгейі, Ұлттық қордағы өтімді актив­тердің және халықаралық резервтердің жеткілікті көлемі сынды түбегейлі негіздемелер ықпал еткен. Несиелік рейтингке қысым жасайтын факторлар экспортты әртараптандырудың төмен деңгейі, шартты міндеттемелерді іске асыру тәуекелі, сондай-ақ экономикадағы инфляцияның созылмалы сипаты болып отыр.

Былтыр күрделене түскен сыртқы саудадағы экспорттық шикізат өнімдерін тасымалдау мен логистикадағы тәуекелдер ішінара төмендейді. Сондай-ақ АКРА 2023-2024 жылдары елімізге инфляцияның жоғарылауы, қатаң монетарлық саясат және ұлттық валютаның аздап әлсіреуі тән бола­ды деп болжайды.

Агенттіктің есептеуінше, 2023-2024 жылдары мемлекеттік бюджет тапшылығы өткен жылдың соңындағы ЖІӨ-нің 2,7-2,5%-ын құрайды. Мемлекеттік борыш деңгейі өткен жылдың соңындағы 22,9%-бен салыстырғанда (елдің монетарлық билігінің борышын есепке алмағанда) ЖІӨ-нің 22,5-23,1%-ын (Ұлттық банк берешегін есепке алмағанда) құрауы мүмкін. Агенттік бағалауынша, біздің ел үшін бұл деңгей қалыпты, өйткені болашақта қарсы циклдік бюджет саясатын қолдану мүмкіндігін сақ­тай­ды. Елдің Бюджет кодек­сі­нің ке­пілді трансферттің мөл­ше­рін айқындау бөлігінде жаңа бюд­жеттік ереже бекітіліп, ол контр­циклизмді күшейтуге ба­ғыт­­­­талған. Осы ережеге сәйкес ке­пілді трансферттің мөлшері кесу бағасы кезінде ҰБ-ға болжамды түсімдерден аспауға тиіс. Бұл жаңашылдық фискалдық маневрдің мүмкіндіктерін кеңей­тіп, экономиканың ықтимал сырт­қы­ күйзелістерге төтеп беруіне көмек­теседі.

Ұлттық қор трансферті бюд­жет­тің теңгерімділігін қамтамасыз етуде әлі де маңызды рөл атқарады. Бірақ оны орта және ұзақмерзімді перс­пективада бюджеттік мақсат­тар­ға пайдалануды қысқарту көз­делген. Ағымдағы жылғы сәуір­дегі жағдай бойынша ҰҚ активтері өткен жылғы ЖІӨ-нің 26%-ын құрады. Сондай-ақ ол ел бюджеті үшін сенімді «қауіпсіздік көпшігін» қамтамасыз ете отырып, мемлекеттік қарыздың шамамен 110%-ын (ҰБ қарызын есептемегенде) жапты. Агенттік бюджет шығыстары құрылымындағы пайыздық төлемдер үлесінің ұзақ­мерзімді өсу үрдісін атап көрсеткен. Бұл бюджеттік құбылмалылық тәуекелімен бірге несиелік рейтинг бойынша болжамға қысым жасайды. Іс жүзіндегі кейбір тәуекелдер әлі де квазимемлекеттік сектордың шартты міндеттемелерімен байланысты, ал сектордың өзі белсенді жаңғыру сатысында.

Еліміздің сыртқы позиция­сы­ның тұрақтылығы ағымдағы операциялар шотының оң динамикасы, негізінен тікелей инвес­тициялармен ұштасатын қаржы шоты бойынша міндеттемелер құрылымы, сондай-ақ халықаралық резервтердің жеткілікті көлемі есебінен қамтамасыз етіледі. 2022 жылы тауарлар импортын алтын-валюта резервтерімен жабу коэф­фициенті он айға жуық уақытқа жалғасты. АКРА орташа эконо­ми­калық белсенділік аясында ағым­дағы жылы импорт көлемінің аздап өсуін, тиісінше, импортты елдің алтын-валюта резервтерімен жабу көрсеткішінің біршама өсуін болжайды.

Қоғамдық институттардың әлсіздігі, мемлекеттік билік инс­титуттары қызметінің төмендігі және мемлекеттік басқарудың салыстырмалы түрде төмен сапасы бизнес-ахуалға теріс әсер етеді. Дегенмен агенттіктің атап өтуінше, кейінгі кездері еліміздегі қоғамдық және мемлекеттік инс­титуттар оң өзгерістерді бастан ке­шіріп жатыр. Бұл ретте АКРА сая­си­ бәсекелестіктің күшеюін, инс­ти­тут­тардың жаңаруын және 2022 жылғы конституциялық реформаларды атап өтеді. АКРА сонымен қатар Реформалар жөнін­дегі жоғары кеңес пен Страте­гиялық жоспарлау және рефор­ма­лар жөніндегі агенттіктің құры­луын оң бағалайды. Өйткені бұл елі­міздің мемлекеттік басқару жүйе­сін­ реформалауға ден қойғанын көр­сетеді.

Қаңтар оқиғасынан кейін мә­лі­­м­делген реформалар шең­бе­рінде елде инвестициялық сая­сат­тың жаңа тұжырымдамасын енгізу, халықтың табысын арттыру бағдарламасын әзірлеу, квази­мемлекеттік секторға көзқа­рас­ты қайта қарау, мемлекеттік бас­қару­дың кешенді реформасын және бюд­жетаралық қатынастарды реформалауды жүргізу, мемлекеттік компанияларды жекешелендіру бағдарламасын пысықтау, импортты алмастыруды күшейту, тауар қауіпсіздігі мәселелерін шешу, сондай-ақ әлеуметтік кодексті қабылдау ұсынылды. Мәлімделген реформалар аясында оң нәтижелерге қол жеткізіліп, мемлекеттік институттардың сапасын арттыруға күш-жігер бағытталып отыр.

АКРА тәуелсіз моделінің базалық бөлігіне сәйкес еліміздің индикативтік рейтингі ВВВ деңгейінде айқындалған. Бірқатар модификаторлар индикативті несие ұпайын арттыруға мүм­кіндік береді. Оларға халық­аралық шкала бойынша тәуелсіз эмитенттерге несиелік рейтинг беру әдістемесімен анық­тал­ған экономикалық өсу әле­уеті, тәуелсіз қорлар, валюта режі­мінің тұрақтылығы, соңғы саяси шешімдер, сыртқы қарыздың тұрақтылығы сияқты модификаторлар жатады. Теріс түзету шартты міндеттемелер және оларды іске асыру тәуекеліне сәйкес жасалды.

Жоғарыда көрсетілген моди­фикаторларды ескере отырып, Қазақстанның индикативтік несиелік рейтингі жоғарылайды. Қорытынды несиелік рейтинг ВВВ+ деңгейінде айқындалады. Қорытынды несиелік ұпайларды түзе­те алатын аналитикалық түзе­ту­лер мен шектеулер болмауына бай­ланысты шетел валютасындағы ұзақмерзімді рейтинг ВВВ+ дең­гейінде расталды.

Мемлекеттік басқарудың тиім­­­ділігіне және ұзақмер­зім­ді ке­зеңдегі мемлекеттік инс­ти­тут­тар­дың тұрақтылығына айтар­лық­тай оң әсер ететін саяси реформалар, мемлекеттік қаржының ұзақ­мерзімді тұрақтылығын және экономикалық өсу әле­уетін едәуір арттыратын жүйелі әлеу­меттік-экономикалық шешім­дер­ қабылдау оң рейтингтік әре­кет­ке әкелері сөзсіз. Ал оған кері жағдайдың туындауы банк секторындағы ахуалдың айтар­лық­тай және күрт нашарлауы,   эко­но­микалық белсенділіктің айтарлықтай және ұзақмерзімді төмендеуі, ұлттық валютаның күрт әлсіреуі және мемлекеттік қарыз құнының өсуімен байланыс­ты болуы мүмкін.