Коллажды жасаған –Зәуреш Смағұл, «ЕQ»
Қазақ тілі – бұршақша шашылып, қойны-қонышы біртұтас үйлесімге, әдет-ғұрып пен ар, ұятқа ұйысып, ғасырлармен қалтқысыз араласқан түбірлі ұлттың киелі жәдігері. Тіліміз ырғақты, көркем, кестелі, әуезді, салалы болғандықтан, онда «қайнаған қанның, қиналған жанның, толғантқан көңілдің, лүпілдеген жүректің сағынышы» тоғысқан. Бодандық бұғауына шідерленіп, азаттық пен қараңғылық арпалысқан тұста Мағжан ақын:
«Ерлiк, елдiк, бiрлiк, қайрат,
бақ, ардың, –
Жауыз тағдыр жойды бәрiн
не бардың...
Алтын Күннен бағасыз бiр
белгi боп,
Нұрлы жұлдыз, бабам тiлi,
сен қалдың!»
– деп шежірелі баба тіліне тәу етіп, тәубе білдіріпті. Тіл барда ұлт бар, тілі сөнген ұлттың өзі де жоқ. «Егер тілім ертең болса құрымақ, мен дайынмын өлуге де бүгін-ақ!» деген Р.Ғамзатовтың, «Өссе тілім, менде бірге өсемін, өшсе тілім, мен де бірге өшемін!» деген Ә.Тәжібаевтың пайымы – ұлт пен тілдің біте қайнасқанына айқын дәлел.
Әлемде бес мың тірі тілдің ай сайын екеуі өледі деседі. Мәселен, Камерун елінде 1995 жылы 5 қарашада касаба тілі жойылды деп жарияланды. Оған себеп, касаба тілінде сөйлеуші соңғы ұрпақ Момбила ауданын мекендеген Богон есімді азаматтың дүние салуы. Лингвист Майкл Краус жойылуға бет алған тілдердің алғашқы белгісі, ол тілде жастардың сөйлеуден бас тартуы деген тұжырым білдірген. Тәңірге тәубе, жатса түсінен, тұрса есінен кетпеген тәуелсіздікке жеткен қазақ тілі бүгінде балдырған-бөбектер үнімен сантүрлі құбылып, жаңаша тыныс тауып келеді. Жаңбырдан кейінгі көктей көтерілген қайратты өрендер Абай жолын темірқазық етіп, Алаш рухымен қуаттанып келеді. Бостандық таңы атқанда, көп уақыт томағасы алынбаған қырандай алға қарыштаған серіппелі жігер оты бәсеңдеген жоқ.
«Туған тілім – бабам тілі – өз тілім,
Туған тілім – анам тілі – өз тілім.
Туған тілім – далам тілі – өз тілім,
Туған тілім – адам тілі – өз тілім.
Туған тілде сыры терең жаным бар,
Туған тілде әнім менен сәнім бар.
Туған тілім тіл болудан қалса егер
Жүрегімді суырып-ақ алыңдар!»
(Дихан Әбілев)
...Қазақ тілінде, расында, тұңғиық шежіре елесі, сан ұрпақтың ғұмыр баяны қатталған қасиеті бар. Кісі қазақ тілін игеру үшін басы шытырман, соңы мұратына жетіп тыным табар дала аңыздарын, қысқы шопанның қойнына тығылған сүйріктей, маңырақ жетім қозы даусын, сай-саладан құлап аққан таңдайдан өтер тас бұлақ сылдырын, ұғынбаса да бас шұлғып, танымаса да дариядай мейірімін төсер қарапайым шаруа адамымен таныс бола білуі қажеттігіне сенімім кәміл. Себебі ұланғайырқазақ тілінде туған жерін қимай тыраулаған тырналар үні, ит тұмсығы өтпейтін тоғай шөбін белуардан кешкен жолаушы сүйініші, немкетті бозбалаға наздана қараған ақкербез қалқаның күлкісі қабат-қабат тұман иірімінде шүңейіт көзі құбыла іздеген текті жылқының осқырынуы, оймақтай-оймақтай мөлдіреген гүл қауызындағы тамшылардың қырына құлап, қайырылмай кеткен қапысыз ғашығын іздеген сері жігіттің сергелдең өкінішінің табы бар.
Қайсыбір атаулары заттың өзінен де қымбат тартатын, поэтикалық сәуле шашқан шуда-шуда сөздер жықпылы рухани ашыққанды тойдырып, өшкенді жандырып жіберер-ау. Қарағайдың тасасында өскен гүлдердей інжу шашқан маңызды тіркестер, бірі батпан-батпан жақұт-жауһар орнына алыстағы ынтымақты көршіге арналып, бірі қанды кегі бітпеген қас жаудың әп-сәтте-ақ бетін қайтарған құлжа сөз төркіні қазаққа ғана тән-ау, сірә. Сондықтан да болар, шығыстанушы-түрколог Платон Мелиоранский: «Түркі тілдерінің ішінде ең байы қазақ тілі екенін бүкіл зерттеуші мойындаған», – деген-тін. Ғалымдарымыздың Шекспир мен Байронның бүтін шығармасының сөздік қорында бар-жоғы 15 мың, ал Мұхтар Әуезовтің бір ғана «Абай жолы» эпопеясында 17 мың сөз қолданылғаны жайлы тұжырымы – ана тіліміздің кемелдік құдіретінің анық айғағы.
Иә, екі миллионнан астам сөздік қоры бар қазақ тілі асқан сеніммен болашақ қақпасын қағып тұр. Енді оған үйме-жүйме сең де, құлаш-құлаш биігі бар қамал да бөгет емес. Себебі ол құшаққа сыяр қалыптан, ұғымға кірер шеңберден зау көкке шырқап шықты. Ең жақсысы, құшаққа сыймасты ешкім де құшақтап әуре болмайды. Тек мойындап қана тыныш табады.
