Коллажды жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Сыртқы ортаның инфляциялық қысымы әлсіздік танытып, біраз елдерде орталық банктердің баға тұрақтылығын қамтамасыз ету саясаты нәтижесінде инфляция баяулай бастаған. Алайда инфляцияның тұрақтануынан мөлшерлемені төмендету мерзімі өзге дамыған елдерде кейінге қалдырылған. Ұсынылған ақпаратқа қарағанда, әлем бойынша азық-түлік нарығындағы баға мен логистикалық шығындар да төмендеген. Экономикада кеңейіп келе жатқан фискалдық ынталандыру, орнықты ішкі сұраныс, жоғары және тұрақсыз инфляциялық күтулер, сондай-ақ өндіріс шығындарының өсуі жағынан проинфляциялық қысым сақталған. Инфляциялық үдерістер үздіксіз баяулап, жылдық инфляция биылғы шілде айында 14%, ал айлық инфляция 0,6%-ды құраған.
Инфляциялық күтулер біршама төмендегенімен, әлі де болса жоғары қалпын сақтауда. Десе де, жекелеген тауарлар нарығындағы жағдайдың өзгеруі алдағы бір жылға күтілетін инфляция 16,9%-ды құрайды.
Осы ретте сыртқы факторлардың инфляцияға әсері төмендеп, көптеген елдерде бағаның шарықтауы орталық банктер жүргізіп отырған саясаттың нәтижесінде баяулағандығын, бұл базалық инфляцияның орнықтылығы мен ортамерзімді перспективада таргеттерге қол жеткізбеу көптеген орталық банктердің мөлшерлемелерді төмендету циклін бастау мерзімі кейінге шегерілгендігін айтады. Біраз бұрын Федералды резервтік жүйе мөлшерлеменің соңғы рет көтерілуі биылғы мамырда, ал алғаш рет төмендеуі қараша айында күтілетіні туралы құлақтандырғаны бар.
Деректерге сүйенсек, бүгінгі күні мөлшерлеме шілде айында бір рет көтеріліп, оның төмендеуі келер жылғы мамырға ауысқан делінген.
Былтыр Бас банк базалық мөлшерлемені 16,75 пайыз деңгейінде сақтау жөнінде шешім шығарып, оған отандық сарапшылар қарсылықтарын танытқан еді. Себебі оның өте жоғары пайыздық көрсеткіш екендігін, биылғы жылдың соңына қарай мөлшерлеме пайызы 13,5-14,5 пайызға дейін төмендеуі керектігін айтып, пікірлерін білдірген еді. Ал Ұлттық банктің экс-төрағасы Ғалымжан Пірматов Ақша-кредит саясаты комитетінің белгілеген базалық мөлшерлемесін сақтау туралы шешімін бұрынғы дәрежесінде қалдыру ішкі және сыртқы инфляциялық факторларға әрі экономикалық өсу бағытына қатысты екендігін алға тартты.
Сарапшылардың базалық мөлшерлеменің пайыздық көрсеткіші жыл соңына қарай 13,5-14,5 пайызға дейін төмендеуі мүмкін деген болжамдары жүзеге аспауы да мүмкін. Бұған қатысты танымал сарапшы-экономист Мағбат Спанов былай дейді:
«Елдегі инфляциялық үдерістерге түсініктеме беру – өте қиын. Ұлттық банк пен Ұлттық экономика министрлігі мүлдем басқаша жұмыс істейтінін байқауға болады. Ұлттық банкте 2024 жылға инфляцияның бір болжамды көрсеткіші 16,9% болса, ҰЭМ-нің болжамы бойынша 6-8% деп көрсетеді. Өкінішке қарай, соңғы бес жылдағы инфляцияға әсер ететін және Ұлттық банктің 2022 жылға арналған жоспарына сәйкес, оның 3-4%-ға төмендеуіне әкелетін экономикалық саясат тиімсіз болып отыр.
Нақтырақ айтсақ, 2022 жылы ол 21 пайыздан асты. Егер алдағы уақытта бұл саясат өзгеріссіз осылай жалғасатын болса, нақты инфляция 20% деңгейінде сақталатын болады.
Мұның бәрі халықтың әлеуметтік жағдайының нашарлауына және экономиканың нақты тоқырауына әкелуі мүмкін», дейді.
Ұлттық банк, сауда-серіктес елдердегі баға динамикасы біршама нашарлағандығын, еуроодақта инфляция барынша баяу қарқынмен төмендеп, ал оның орнықты бөлігі жоғары қалпында қалғандығын айтады. Мәселен, Ресейде жоғары тұтынушылық сұраныс, рубль бағамының әлсіреуі және инфляциялық күтулердің артуы себебінен тұтынушылық инфляция жеделдей бастаған. Қытайда экономикалық белсенділіктің ағымдағы төмен көрсеткіштері салдарынан дефляция байқалып отырған көрінеді.
Банк ұсынған базалық сценарийде биылғы инфляция – 10-12%, 2024 жылы – 7,5-9,5% , ал 2025 жылы – 5,5-7,5% шегінде болжануда.
Сонымен инфляциялық болжамдардың басты тәуекелдігіне фискалдық ынталандырудың күшеюі, инфляциялық күтулердің тұрақтанбауы, Ресейдегі инфляцияның жеделдеуі мен «Астық мәмілесін» қалпына келтірмеуі нәтижесінде әлемдік азық-түлік бағасының үздіксіз өсуіне әкеліп отырғандығы, сондай-ақ жанар-жағармай нарығында баға белгілеу реформасының жалғасуы да өз әсерлерін тигізуде.
Ортамерзімді перспективада ел экономикасының өсімі бойынша болжамдар жақсаратындығын, орнықты ішкі сұраныс, бюджет шығындарының өсуі және мұнай секторының қалпына келуі есебінен іскерлік белсенділік кеңейетін болады. Биыл ішкі жалпы өнімнің өсімі бұрынғыдай 4,2-5,2% деңгейінде күтілуде.
Сонымен Ұлттық банк нақты инфляция мен оның орнықты бөлігінің одан әрі белсенді баяулауы кезінде базалық мөлшерлеменің біркелкі төмендеуі жалғасатындығын айтады. Бас банктің Ақша-кредит саясаты комитеті базалық мөлшерлеме жөніндегі кезекті жоспарлы шешімін осы жылдың 6-қазанында жариялайтын болады.
