Патологиялық кесел немесе ойынқұмарлық неге күшейді?

Таза шығын – 100 млрд теңге

Алғашқыда қаражат табу емес, жай қызық көру, дос­тарымен бірге көңіл көтеру, демалу мақсатында ғана ой­нау­дан басталатын бұл кесел екінің бірін өзінің құшағына қалай тартып ала­ты­нын көп адам біле бермейді. Бұл жер­дің есігін ашпау керек. Ашып, іші­не кірдің бе, қайта шығуың екіталай. Ол бүкіл өміріңді, отбасыңды, бала-шағаң­ды, туған-туысыңды, жұмысыңды – бәрін де ұмыттыратын жер. Оның жас талғамайтыны өз алдына, тіпті адамның мате­риалдық жағдайына да қара­майды. Өйткені құмар ойынға елітіп, бүтін байлығын казиноға қалдырып немесе онлайн бәске тігіп жатқандардың бәрі жағдайы төмен адамдар емес, олардың арасында танымал әртістер мен бай-бағландар да жетерлік.

Өткен жылы Парламент депутаттары­ның Премьер-ми­нистрдің орынбасарына жол­даған депутаттық сауалында кел­ті­рілген мәліметтерге көз жү­гіртсек, қазіргі күні елімізде 350 мыңдай лудоман бар екен. Өкінішке қарай, басым көпшілігі – жасөспірімдер. Олардың жалпы қарызын әрбір ойыншыға шаққанда, 10 млн теңгеден келеді. Елімізде дәм-тұзы жа­распаған 10 отбасының 7-еуі құмар ойындардың салдарынан ажырасады. Ойынқұмарлықтың кесірінен жасалатын қылмыстар мен суицид оқиғалары көбейген. Ішкі істер министрлігінің дерек­теріне сүйенсек, кейінгі екі жылда құмар ойын нарығы жылжымайтын мүлік нары­ғын басып озып, отандастарымыздың ең көп қаражат жұмсайтын «же­тек­ші» салаға айналған. Осы жыл­­дың бірінші жартысын­да ойын­ға кеткен халықтың таза шы­­ғыны 100 млрд теңгеден асып­ты. Бұл – ІТ қызметтерге жұм­сал­ған шығыннан бес есе, жыл­жы­майтын мүлік операциялары­на қарағанда екі есеге көп көрсеткіш.

Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы лудоманияны психикалық ауру деп танып, оның кесірі жоғарыда атал­ған жайттарға әкеп соғып жат­қанына қарамастан елімізде құмар ойындардың жарнамасы­на заңды түрде тыйым салын­ған жоқ. Демек, өз өмірін құрбан­дыққа шалушылар кезекте тұр...

Лудомандар не дейді?

Ойнап көрем деп от басқан жандардың бәрін білімсіз, ақылсыз деуге ауыз бармайды. Жоғарыда айтқанымыздай, бір басына жететін байлығы бар адамдар да, жоғары білімді, өмір көрген жандар да кейде құмархананың тұрақты клиен­тіне айналып жататынын көріп жүрміз. Ондай адам­­дар дер кезінде өз-өзін тоқ­тат­паса, біртіндеп бүкіл дүние-мүлкін, көлігін, тіпті жалғыз баспанасын сатып, ақшасын құмар ойын­ның «құдығына» құяды. Таныстарынан қарызға ақша алып, оны қайтармай жексұрын болады. Ұрлық-қарлық жасайды. Ең соңында тақырға отырып, барар жері, басар тауы қалмағанда кейбірі қылмыс жасап түрмеге отырады, не суицидке барады, енді бірі «осындай жағдайға қалай түстім, қайтіп құтыламын?» деп өз ішінде жаман мен жақсы, ақыл мен нәпсі арпалысқа түсіп, тығырықтан шығар жол іздейді.

Қазір интернетте ойынқұ­марлыққа са­лынып, өмірін талқан қылған адамдар өз оқиға­ларымен бөлісетін форумдар бар. Оқып отырсаң, әрқилы тағдыр, бірақ бәрінде ұқсас бір проблема. Біраз уақыт бұрын Мәжіліс депутаты әрі блогер Дәулет Мұқаев өз парақшасында ойынқұмарлық туралы жазба қалдырғаннан кейін оның жеке чатына көп адам өз оқиғалары мен бөліскен. Солардың бірі – мектепті «Ал­тын белгімен» бітіріп, университетті үздік аяқтаған жас жігіттің оқиғасы. Ол да он­лайн-казиноға бір рет бәс тігіп көрем деп оның басыбайлы «тұтқынына» айналған...

«Алғашында таныстарыма 150-200 мың теңге көлемінде қарыз болып жүрдім. Қайтаруға шамам келмей, қадірім кетті, абыройым төгілді. Қашқан кездер болды. Кейін жұмысқа кіргенде қарызым тіпті мил­лиондаған теңгеге өсіп кетті. Әріптестерім өмірімнің «көлең­келі жағын» білмейтін. Кейін банктерден жұмыс орныма хат келе бастағаннан кейін, бір жерде ұзақ жұмыс істей алмайтын жағдайға жеттім. Бір ауылдың үміт күттірген баласы едім. Ақыры Астанаға қаштым. Сонда жұмыс істеп жүріп, ойынқұмарлықты бәрібір тоқтата алмадым. Букмекерлік кеңседе қонған күндерім көп болды. Қайыршының күйіне түстім. Бір күні қарным ашып отырып, «Осы маған не жет­пейді? Неге мен осындай күй­ге түстім?» деп көп ойлан­дым. Ауылға барып, анама бар шын­дықты айттым. 27 жас­қа дейін ойынқұмарлықпен өмі­рімді өткізгеннен кейін, мил­лиондаған қарызымды жабу үшін құрылысқа жұмысқа кір­дім. Шүкір, 1 миллион теңге ғана қарызым қалды. Мен бұл бәледен құтыламын», деп жазыпты ол.

Осындайда Абай атамыздың «Ғылым таппай мақтанба» деп басталатын жыр жолдары еске түседі. Біз бұған дейін бұл өлеңді тек ғылым-білім тақырыбын қозғаған шығарма деп түсінгеніміз рас. Шын мәнінде, мағынасына үңіліп қарасақ, ол жерде қазіргі лудомания проблемасы ашық айтылғанын көруге болады.

«Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба,

Құмарланып шаттанба,

Ойнап босқа күлуге...»

Бұл жердегі ақиық ақынның «құмарла­нып шаттану», «ойнап босқа күлу», «бекер мал шашу» деп отырғаны – бүгінгі ойынқұмарлық кеселін дөп басып тұрғаны ақиқат.

Психологтер не дейді?

Мамандардың айтуынша, кез келген тәуелділік адамға жағымды көңіл күй сыйлау арқылы пайда болады. Ал ойын­құмар­лықтың жағымды тұсы – ұтыс. Қолында нақты ұтқан ақшасы болмаса да, ол адамға үміт сыйлайды. Жоққа алдандырады.

Психологтер адамның құмар ойынға салынуының бірнеше себебі бар екенін айтады. Бі­ріншісі – жалғыздық сезімі. Құмархана табалдырығын ат­таған жан сол жерде уақытын өткізіп, ниеттес достар та­уып, жалғыздығының орнын толтырғандай болады. Құмар ойын барысында алған әсері оны қайтадан осы жерге алып келеді. Осылайша қалай тәуелді болып қалғанын аңғармайды.

Екінші себеп – адамның өз-өзіне көңілі толмауы. От­басында, жұмысында, достары ортасында, жалпы өмірде толыққанды жолы болмаған адам өзін құмар ойын ар­қылы көрсеткісі келеді. Ол жерде жеңіл жолмен қомақты пайда тауып, шынайы өмірге қарағанда «жеңімпаз» болып шы­ғуды көздейді. Қолына аз-маз ұтыс түскен сайын одан да үлкен қаражат ұтармын деп «қарыздың тұңғиығына» бата береді...

Үшінші себеп – оңай ақ­ша табу. Ешқандай маңдай те­рін төкпей, саусағын ғана қимылдатып отырып олжа­ға кенелу – қиялдағы «миллио­нерлердің» басты арманы.

Төртінші себеп – адамның түрлі тәуелді­ліктерге оңай беріл­гіштігі. Қазіргі тілмен айтқанда, «сынғыштық». Ойын­құмарлық – қызылды-жасылды дүниеге, жаңа сезім­дерге елік­тегіш адамдар үшін қатерлі. Мұн­дай жандар құмар ойынның «дәмін» бір татып көрсе, оған қайта айналып келуі әбден мүмкін. Сонымен қатар түрлі пси­хикалық ауыт­қушылықтар да ойын­құ­марлыққа берілуге итермелейтін себеп­тердің бірі.

Құмар ойнау – ежелден келе жатқан «кәсіп». Сондықтан әлемдік діндерде оның зияны туралы көп айтылған. Жалпы қандай да кәсіп адал саналуы үшін оны жасаушыға және қоғамға пайдасы болуы керек. Екеуінің бірі болмаса, ол жұмыс адал емес. Ал құмар ойында екеуі де жоқ. Өйткені ойнаушы белгілі бір табысқа кенелсе де, оның тапқанынан ұтылғаны көп. Сонымен қатар бұл «кәсіптен» қоғамға, мемлекетке ешқандай да пайда жоқ екені түсінікті.

Қалай емделу керек?

Мамандар лудоманиядан арылу және емделу үшін ең алдымен сол адамның өз қалауы мен еркі болуы керек екенін айтады. Егер өзі қалап тұрмаса, оның бетін бері қарату қиын. Дегенмен, бұл жазылмайтын ауру, шешілмейтін түйін емес. Калифорнияның ойынқұмарлық проблемалары жөніндегі кеңесі бұл тәуелділіктен арылу үшін ең бастапқы қадамдар ретінде мынадай ұсыныстарын жасаған:

1. Ойынға қанша қаража­тың­д­ы және уақытыңды жұм­сайтыныңды алдын ала шешіп ал;
2. Қазір ұтамын деп емес, ұтыламын деген сеніммен ойна;
3. Құмар ойынды табыс көзі емес, көңіл көтеру ретінде сана;
4. Егер қандай да бір ұтысқа қол жеткізсең, қуан, бірақ мұндай олжа енді қайталанбауы мүмкін екенін өз есіңе сал;
5. Шаршап, көңілсіз немесе ашуланып тұрғанда ойнама;
6. Құмар ойынға қанша уақытың мен ақшаңды жұмса­ғаныңды тұрақты түрде жазып жүр;
7. Достарыңның көзқарасына көңіл аудар. Егер олар сенің ойыныңды ұнатпаса, олар сен көрмеген бір себепті көріп тұр;
8. Тек өз ақшаңа ойна. Қарыз алма;
9. Құмар ойын белгілі бір заңға бағынбайтынын, ұтыс кездейсоқ болатынын және сен оған әсер ете алмайтыныңды есіңде ұста;
10. Ойын арасында үзіліс жасап, көшеге шығып жүріп қайт;
11. Ойын барысында спиртті ішімдік ішпе, санаң сау болсын;
12. Құмар ойын мен басқа да демалыс түрлерін тең ұстауға тырыс;
13. Құмар ойынға барғанда қасыңда ойынқұмарлыққа са­лын­баған досың болғаны жөн;
14. Ұтылыстың орнын толтырам деп жағдайды қиындатпа;
15. Құмарлыққа қатты бері­ліп бара жатсаң, өзің сенетін адамдармен ақылдас...

Жоғарыда айтылғандай, бұлар – лудоманиядан арылу үшін ең бастапқы қадамдар. Егер мұның пайдасы болмаса, дереу психолог мамандардың көмегіне жүгінген жөн. Өйткені ойынқұмарлық – нашақорлық, маскүнемдік секілді салдары өте ауыр дерт.