Жетістіктер жылнамасы

ХИРОСИМА-1994 

Аталған жарыста Азияның үш ал­пауы­тымен иық тіресу мүмкін болмады. Әдеттегідей Қытай құрамасы жалпы есепте жеке-дара көш бастады. Қытай елінің өкілдері 266 (125 алтын+83 күміс+58 қола) жүлде алды. Екінші және үшінші орындарды Жапония мен Оңтүстік Корея өзара бөлісті. Жарыс қожайындары 218 (64+75+79) рет жеңіс тұғы­рына көтерілсе, корейлер 183 (63+56+64) мәрте дәл сондай құрметке бөленді. Ал мәртебелі төр­тінші орынды Қазақстан иеленді. Біздің спортшылар 77 (25+26+26) медальды мойындарында жарқыратты. Күншығыс елінде өткен байрақты бәсеке несімен есте қалды? Жазғы Азиадада жасындай жарқылдаған жерлестеріміздің кейінгі спорттық жолы табысты болды ма? Енді осы сауалдарға жауап іздеп көрейік.

Әңгімемізді бас жүлдені олжалаған 25 саңлақтан бастауды құп көріп отыр­мыз. Хиросимада теңдессіз деп таныл­ған грек-рим күресінің шебері Юрий Мельниченко мен бессайысшы Алек­сандр Парыгин арада екі жыл өткен­нен соң Атлантада алауы тұтанған Олимпия ойындарын­да алтын тұғырдан қол бұлғады. Егер Мельниченконың бұл табысы ешкімді таңдандырмаса, Парыгиннің көрсеткіші «Сенсация!» деп бағаланды. Мергендердің сайысында дараланған Сергей Беляев АҚШ-та қос күміспен күптелсе, Владимир Вох­мянин қолаға қол созды. Алаштың ал­тын асықтай ұлы Мәулен Мамыров ер­кін күрестен өткен жарыста үшінші орынды еншіледі. Желаяқ Ольга Ши­шигинаның Атлантада асығы алшысынан түспегенімен, ғасырлар тоғысында Сиднейде өткен Олимпиадада алтыннан алқа тақты.

Инфографиканы жасаған – Алмас МАНАП, «EQ»

Жапонияда күміс медальды иелен­ген Александр Винокуров екі бір­дей Олимпия ойындарында атой салды. 2000 жылы Сиднейде күміс алса, 2012 жылы Лондонда шашасына шаң жұқ­тырмады. Күншығыс елінде жүлдегерлер қатарынан көрінген боксшы Василий Жиров Америкада еліміздің әнұранын шырқатса, Болат Ниязымбетов үшінші сатыға табан тіреді. Ауыр атлет Ана­толий Храпатый Атлантада, балуан Ис­лам Байрамуков Сиднейде екінші орынды иемденді. Міне, Хиросимада теңдессіз өнерімен танылған саңлақтар төрт­жылдықтың басты додаларында осындай толағай табысқа қол жеткізді. Иә, Жапониядан отандастарымыздың олжалы оралатынына ешкімнің күмәні болған жоқ. Себебі аталған Азиадада Қазақ елінің намысын қорғағандардың барлығы да кеңес одағының шыңдалу мектебінен өткен сақа спортшылар еді.

Бір өкініштісі, Хиросимада жеңіс тұғырына көтеріліп, еліміздің спорттық даңқын арттырған дүлдүлдердің біразы қазір арамызда жоқ. Велошабандоз Андрей Кивилев 2003 жылы 29 жасында, үш қарғып секіруші Олег Сакиркин 2005 жылы 49 жасында, мерген Сергей Беляев 2020 жылы 60 жасында бақилық болды. Олардың барлығы да 1994 жылғы Азиадада жеңімпаз атанған еді.  

БАНГКОК-1998 

1998 жылы Бангкокта ұйымдас­ты­рылған Азия ойындарында Қытай (129+78+67) топ жарса, Оңтүстік Корея (65+46+53) екінші орынға көтерілді. Жа­пония (52+61+68) үшінші сатыға жай­ғасты. Ал төртінші орын үшін тартыс Таи­ланд пен Қазақстан арасында өрбіді. Бұл бәсеке жарыс қожайындарының пай­дасына шешілді. Олар 90 (24+26+40) жүлде алса, отандастарымыз 78 (24+24+30) ме­­дальмен шектелді.

Тай еліндегі аламанда Қазақстанның ескекшілер құрамасы ерледі. Олар 8 алтын мен 2 күміс медальды қоржынға сал­ды. Өкінішке қарай, сол үрдісті біз жал­ғастыра алмадық. Содан кейінгі жыл­дары жүлделер саны кеми бастады. Уақыт оза ескек есуден ел құрамасы сары құрлықтағы ортаңқол командалардың біріне айналды. Ескекшілермен қатар жеңіл атлеттер (4+4+5), мергендер (3+6+4) және боксшылар (3+1+1) елеулі та­бысқа қол жеткізді.

Бангкокта бас жүлдені олжалаған боксшылар Ермахан Ыбырайымов пен Мұхтархан Ділдәбеков 2000 жылы Сид­нейде алауы тұтанған Олимпия ойын­дарында жеңіс тұғырына көтерілді. Ермахан – алтын, Мұхтархан – күміс алды. Желаяқ Ольга Шишигина шашасына шаң жұқтырмай, алтыннан алқа тақты.  

 ПУСАН-2002 

2002 жылы Азия ойындарын Оңтүстік Кореяның Пусан қаласы қабылдады. Бұл жолы Қазақстан қайта төртінші орынға көтерілді. Отандастарымыз 20 алтын, 26 күміс және 30 қоланы қоржынға салды. Үздік үштік өзгеріссіз қалды. Бірінші орын – Қытай (150+84+74), екінші орын – Оңтүстік Корея (96+80+84), үшінші орын – Жапония (44+74+72).

Пусанда да бас жүлденің денін жеңіл атлетика (3+4+5) мен ескек есуден (3+4+2) олжаладық. Нысана көздеу (2+4+8), бокс (2+3+2), грек-рим күресі (2+1+0), ауыр ат­летика (2+1+0) және бессайыстан да (2+0+2) нәтижеміз жаман болған жоқ.

Аталған Азиадада алдына жан сал­маған боксшы Геннадий Головкин, балуан Георгий Цурцумия, ауыр атлет Сергей Филимонов 2004 жылы Афина Олимпиадасында күміспен күптелді. Пусанда екінші орын алған онсайысшы Дмитрий Карпов ежелгі Эллада елінде үшінші сатыға табан тіреді. Қола жүлдені еншілеген дзюдошы Асхат Житкеев төртжылдықтың басты до­да­сында күміске қол созды. Дәл сол ме­же­ден көрінген велошабандоз Алек­сандр Винокуров 2012 жылғы Лондон Олим­пиадасының жеңімпазы атанды.    

 ДОХА-2006 

2006 жылы Азиаданың алауы Қатар астанасы – Дохада тұтанды. Дүбірлі додада үздік бестікті мына команда­лар құрады: Қытай (165+88+63), Оң­түстік Корея (58+52+82), Жапония (50+71+78), Қазақстан (23+20+42), Таи­ланд (13+15+26). Парсы шығанағында құра­лайды көзге атқан мергендер өздерін жақ­сы қырынан көрсетті. Олар 17 (4+6+7) жүлде алды. Оған стенд атушылардың бір алтынын қосыңыз. Жеңіл атлеттер де өз жанкүйерлерін қуантты. «Спорт па­дишасының» өкілдері 4 алтын, 3 күміс және 2 алтынды еншіледі. Ескек есу (2+2+3), ауыр атлетика (2+0+1) мен көр­кем гимнастиканы (2+0+1) серік еткен сайыпқырандар Қазақ елі әнұранын екі рет­тен шырқатты.

Сөз орайы келгенде Дохада Әлия Юсу­­пованың теңдессіз өнеріне тамсан­ға­нымызды айта кетуге тиіспіз. Көркем гимнастиканың хас шебері екі рет алтыннан алқа тақты. Үш қарғып секіруде асығы алшысынан түскен Ольга Рыпакова кейіннен үш бірдей Олимпиададан олжалы оралды: 2008 жылы Бейжіңде – күміс, 2012 жылы Лондонда – алтын және 2016 жылы Рио-де-Жанейрода  қола медальды мойнында жарқыратты. Боксшы Бақыт Сәрсекбаев арада екі жыл өткеннен соң Қытай елінде өткен Олимпия ойындарында бас жүлдені жеңіп алды. Даңқты зіл­темірші Илья Ильиннің де бұл ересектер дуындағы тырнақалды табысы болды.  

ГУАНЧЖОУ-2010 

2010 жылы байрақты бәсеке Қытай­дың Гуанчжоуында өтті. Жеңіл атлет­тер (4+4+3) мен ауыр атлеттердің (3+2+4) қоржыны толды. Бокс (2+2+2), каратэ (2+0+1) мен көркем гимнастикадан (2+0+0) нәтижеміз тәуір болды. Ал бұ­рындары Азиадада алдына жан сал­май жүрген нысана көздеушілер (1+3+2) мен ескек есушілер (0+4+3) сенім үдесінен шыға алмады. Бір қара­ғанда, олардың алған медальдары аз еместей көрінеді. Бірақ спорттың атал­ған түрлерінен сарапқа салынатын жүл­делер жиынтығының көптігін, елімізде жеңіспен өрілген дәстүрдің барын ескерсек, жоғарыдағы көрсеткішке көңіліміз толған жоқ.

Жалпы есепте қайта бесінші орынға сырғыдық. Гуанчжоуда алдымызды Қытай (199+119+98), Оңтүстік Корея (76+65+91) мен Жапониядан (48+74+94) бө­лек, Иран (20+14+25) құрамасы орап кетті. Статистикалық мәліметтерге зер сал­саңыз, Парсы елінің спортшылары бұған дейін біздің жетістігімізге маңайлай да алған жоқ еді. Сөзіміз дәлелді болу үшін олардың әр Азиада көрсеткішіне тоқталайық: 1994 жыл, Хиросима 26 (9+9+8) жүлде. Нәтижесі – 6-орын. 1998 жыл, Бангкок 34 (10+11+13) жүлде. Нәтижесі – 7-орын. 2002 жыл, Пусан 36 (8+14+14) жүлде. Нәтижесі – 10-орын. 2006 жыл, Доха 48 (11+15+22) жүлде. Нә­ти­жесі – 6-орын. Ал Қазақстанға бұйыр­ғаны – 18 алтын, 23 күміс және 38 қола.

Қытайда боксшылар Серік Сәпиев пен Данияр Елеусінов, балуан Нұрмахан Тыналиев, ауыр атлет Илья Ильин, Майя Манеза, Светлана Подобедованың асқан шеберлігіне тәнті болдық. 

ИНЧХОН-2014 

2014 жылы Азия ойындары қайта Оң­түстік Кореяға оралды. Сары теңіз жаға­лауында орналасқан Инчхон қала­сында өткен дүбірлі додада Қазақстан алтын медаль саны жағынан өзінің жеке рекордын жаңартты. Инчхонда әнұранымыз 28 мәрте шырқалды. Оған 23 күміс пен 33 қоланы қосыңыз. Барлығы – 84 жүл­де. Нәтижесінде, төртінші орынға тұрақ­тадық. Көш басында сол баяғы үштік: Қытай 342 (151+108+83), Оңтүстік Корея 234 (79+71+84), Жапония 200 (47+76+77) жүлдеге иелік етті. 

Отандастарымыздың арасынан ең табысты өнер көрсеткен – жеңіл атлеттер. Олар 3 алтын, 1 күміс және 2 қола иеленді. Жүзуші Дмитрий Баландиннің өзі екі алтын алды. Дзюдодан Азиаданың тұңғыш алтыны қоржынымызға түсті. Оның иегері – Елдос Сметов. Теннисшілер сайысында құрамында Андрей Голубев, Михаил Кукушкин және Александр Недовесовтей ойыншылары бар командамыз бас жүлдені олжалады. Грек-рим күресінің шебері Нұрмахан Тыналиев аталған жарыстағы өзінің екінші алтынына қол жеткізді.

ДЖАКАРТА-2018 

Осыдан бес жыл бұрын Индонезияның астанасы –Джакартада өткен Азия ойындары Қазақстанның спортшылары үшін сәтсіз аяқталды. Жүлделер саны 76-ға жеткенімен, алтынның аздығынан жерлестеріміз жалпыкомандалық есепте 9-орынды қанағат тұтты. Тарқатып айтсақ, 15 алтын, 17 күміс және 44 қоланы еншіледік. Қытай 289 (132+92+65), Жапония 204 (74+56+74) және Оңтүстік Корея 177 (49+58+70) секілді Азияның үш алпауытынан бөлек, Индонезия 98 (31+24+43), Өзбекстан 70 (21+24+25), Иран 62 (20+20+22), Тайпей 67 (17+19+31) және Үндістан 69 (15+24+30) сынды мемлекеттер алдымызды орады.

Джакартадағы велошабандоздардың бәс­екесінде Алексей Луценко екі рет топ жарды. Көркем гимнасшылар сайысында Алина Әділханова да дәл сондай құр­метке бөленді. Ол жекелеген және командалық сайыста алтыннан алқа тақ­ты. Ескек есу, джиу-джитсу және самбодан қос алтыннан олжаладық. Жүлделер жиынтығы молынан сарапқа салынатын жеңіл атлетика мен семсерлесуден бір-бір алтыннан алсақ, жүзу мен велоспортта бас жүлде бұйырмады. Ең өкініштісі, көптеген байрақты бәсекеде Қазақстанның даңқын арттырып жүрген боксшылар мен балуандардың бірде-біреуі жеңіс тұғырының ең биік сатысына көтеріле алмады.

Сол кезде жерлестеріміздің Джакар­та­дағы көрсеткішін кездейсоқтыққа балап, көп нәрсеге көз жұма қараған едік. Ел спортының тізгінін ұстаған басшылар да осы сәтсіздіктен сабақ алмады. Соның зардабын 2021 жылы Токиода алауы тұтанған Олимпия ойындарында молынан тарттық. Жапонияда Қа­зақстан алтын тұрмақ, күміске де қол жеткізе алмады. Жер-жаһанның жампоздары жиналған жарыста сегіз қола медальмен шектеліп, жалпы­ко­мандалық есепте қалың топтың ара­сында қалып қойдық. Нақтылап айтсақ, 83-орынды қанағат тұттық...