Әсіресе тарих ғылымдарының кандидаты Сәуле Мәлікова директор болып тағайындалған соңғы 20 жыл шамасында архив жұмысы жанданып, қоғамдағы рөлі арта түсті. Президенттің Жарлығымен «Қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі» мемлекеттік комиссияның құрылуымен де бұл архивтің жұмысы қайнап берді. Осы орайда республика бойынша облыс архивтері директорларының арасынан «Құрмет» орденін алған жалғыз басшы екені де С.Мәлікованың еселі еңбегін айғақтайды.
Өзінің тарихи дамуы барысында мемлекеттің ұстанған саясатына байланысты нақты экономикалық және әлеуметтік мәселелер жағдайында талай өзгерістер, ілгерілеу мен шегіністерді, даму мен тоқырауды бастан кешіре отырып, архив бүгін үлкен межесіне лайықты жетіп отыр. Солтүстік Қазақстан мемлекеттік архивінде ел тарихына қатысты соңғы екі ғасырдың құжаттары бар. Қазір облыстық архив пен оның бөлімдерінде 1 млн 800 мың құжат сақталып тұр. Архив келушілер мен хат жазушыларға қызмет көрсетіп қана қоймай, құжаттарды сақтаудың барлық талабын орындап, жыл сайын тозғандарын жаңартып отырады. Мәселен, тек биылғы жартыжылдықта ғана 1 511 істің 21 920 беті жаңартылған. Бүліне бастаған 299 бет қалпына келтірілген. Қазір құжаттарды цифрландыру жұмысы қызу жүргізіліп жатыр. Облыс бойынша қазір барлығы 82 мың құжат цифрландырылған. Бұл барлық құжаттың 5 пайызы ғана.
Мұнда жеке адамдардың өмірі мен қызметіне байланысты айрықша құжаттар да сақталған. Соның ішінде Алаш ардақтылары Мағжан Жұмабайұлына, Смағұл Сәдуақасұлына, Жұмағали Тілеулинге, Қошке Кемеңгерұлына, Ахмет Жанталинге, Салмақбай Күсемісовке, Байбатыр Ержановқа қатысты құжаттар жетерлік.
1925 жылы 16 қыркүйекте Қазақтың Орталық Атқару комитеті Петропавл қаласы «Қызылжар» атауын алсын деген шешім шығарады. Оны мына сөздермен негіздейді:
«1. Название города в честь святых Петра и Павла не отвечает атеистическому сознанию рабочего класса.
- Название «Кзыл Жар» исстари было установлено среди масс местного казахского населения».
Осы шешімді қолдап жергілікті «Бостандық туы» мен «Мир труда» газеттері алақайлап береді. Мысалы, Осы газетте Андрей Бедный деген орыс ақыны мынадай өлең де шығарған:
«Шли сегодня русский и казах
У казаха губы лепетали, -
Объясняя, что значит: «Кзыл-Джар», -
Город был Петра и Павла, -
А сегодня – он уж – «Красный-Яр!».
Өкінішке қарай, Мәскеудегі Бүкілодақтық орталық атқару комитетіндегі шенеуніктер бұл атауды бекітпей, қайтарып жіберген. Осы құжаттар да Солтүстік Қазақстан архивінде сақталған.
Ұжымның 100 жылдық мерейтойы облыс орталығындағы Жастар сарайында салтанатты түрде аталып өтті. Оны облыстық мәдениет, тілдерді дамыту және архив ісі басқармасының басшысы Досбол Әбдірайысов ашып, жүргізіп отырды. Салтанатта Мәдениет және ақпарат министрлігі Архив, құжаттама және кітап ісі комитеті төрағасының, Орталық мемлекеттік архив директорының, Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама архиві директоры атынан құттықтау сөздер оқылды. Сондай-ақ ұжымды Мемлекет тарихы институты директорының міндетін атқарушы, тарих ғылымдарының докторы Бүркітбай Аяған, Солтүстік Қазақстан Кәсіподақтар орталығының төрағасы Ерік Нұрақаев, облыстық Ардагерлер кеңесінің төрағасы Ескендір Елеусізов, белгілі тарихшы Зарқын Тайшыбай, т.б құттықтады. Ондаған адамға «Архив ісінің үздігі» төсбелгісі тапсырылды. Салтанатты жиынға еліміздегі барлық облыс архивтері мен салалық архивтердің басшылары қатысты. Шетелдерден Ресейдің көршілес Омбы облысы тарихи архивінің директоры Людмила Чекалина, И.Арабаев атындағы Қырғыз мемлекеттік университеті ғылыми-зерттеу институтының директоры Жұмағұл Байділдеев, Түркиядан Едитепе университеті тарих кафедрасының меңгерушісі Ахмед Ташагыл, Польшадан ІІ дүниежүзілік соғыс музейінің бас ғылыми қызметкері Дмитрий Панто, Өзбекстан Республикасы Тарих институты директорының орынбасары Мұхтар Шамс, т.б. болды. Салтанатты жиын мерекелік концертке ұласты.
Түстен кейін үш секцияға бөлінген архивтанушы ғалымдар өздерінің тәжірибелерімен бөлісіп, зерттеген тақырыптары және архив саласындағы кейбір мәселелер бойынша ойларын ортаға салды. Соның ішінде тарих ғылымдарының докторы Бүркітбай Аяған өзі жақсы білетін АҚШ, Германия, Нидерланд, Ресей елдері архивтерінің жұмысын ұйымдастыру тәжірибесінен шеберлік сабағын өткізді.
Осы күні кешке қонақтар «Абылайдың ақ үйі» мен Ислам мәдениеті музейлерін тамашалады. Екінші күні облыстағы ұлттық киелі жерлерге барды. Соның ішінде Жамбыл ауданындағы «Солтүстік Қазақстан және Алаш» барельефі мен Гүлтөбе-Маманайдағы Қожаберген жырау мазарында болып, зиярат етті. Осы іс-шаралар «Қазақстанның солтүстік өңіріндегі Алаш қозғалысы мұрағат деректерінде» атты кітаптың тұсаукесерімен аяқталды.
Солтүстік Қазақстан облысы
