Жол-көлік апаты неге көбейді?

Жыл басынан бері елімізде жалпы саны 8,3 мың жол-көлік оқи­ғасы тіркеліпті. Жол апа­тының азаймауына түрлі жағдай себеп болып отыр. Мәселен, жү­генсіз жүргізушілердің жол қа­уіп­­сіздігі мен жолда жүру мә­дениетін сақтамауы, жылдам­дық­ты шамадан тыс асырып, қар­сы бетке шығып кетуі, масаң күйде және ұялы телефоннан көз алмай көлік жүргізуі. Мұндай оқиғалар Алматы (826 жағдай) мен Жамбыл (614 жағдай) облыс­тарында жиі кездеседі. Жуырда ғана Алматы облысының Нарын­қол ауылында 15 жастағы жас­өспірім 6 оқушыны көлікпен қа­ғып кетті. Салдарынан бес бала түрлі дене жарақатымен ауру­ха­на­ға жеткізілді.

– Жол саласына қатысты әр де­рек­тің артында адам тағ­дыры тұрғанын ұмытпайық. Ең бас­тысы – қайғылы оқиғаны бол­дыр­мау­дың нақты нәтиже бе­ретін жолдарын тауып, жү­зеге асыру қажет. Апатты қа­лай тоқта­та­мыз? Нақты не іс­тей аламыз? Осы ба­ғытқа күш салу керек. Мә­се­лен, жол-кө­лік оқиғаларын бол­дыр­мау мақ­сатында Астана қалалық поли­ция департаменті тиісті іс-шара­лар­ды жүзеге асырып келеді. Соның ішінде балаларды жол-көлік оқиғасы салдарынан болатын жарақаттың алдын алу мақсатында мүдделі мемлекеттік органдар мен ҮЕҰ бірлесіп, тұрақты негізде түрлі алдын алу іс-шараларын жүргізіп отырады. Осылайша, биыл елордада балалардың жолдағы қауіп­сіз­дігі, «Назар аударыңыз, балалар!» атты жедел алдын алу іс-ша­расы өткізілді. Қазіргі уа­қытта жедел іс-шараның екін­ші кезеңі жүзеге асырылып келеді. Жыл басынан бері мектеп және мектепке дейінгі ұйымдар­да балалардың жолды кесіп өтуі кезінде жол қозғалысы ереже­ле­рін сақтау бойынша 4 862 дәріс оқытылды. Викториналар мен әңгімелер жүргізілді. Балалар мен жас жол инспекторлары қа­тысуымен көлік құрал­да­рын жүр­гізушілеріне жол тақы­рып­тары бойынша жарна­ма­лар мен балалар суретін тарата оты­рып, жол қозғалысы ереже­лерін білу бойынша 74 сайыс пен викториналар ұйымдастырылды. Таралымы 1 500 данадан асатын көрнекі насихаттың 8 түрі шығарылды, – деді Астана қаласы Полиция департаменті ішкі және сыртқы коммуникация бөлімі бастығының мін­­детін атқарушы Гүлмира Шырақ­метова.

Елдегі жол-көлік оқиғалары тек адам өмірі мен қоғам тыныш­ты­ғына қауіп төндіріп қана қой­май, мемлекеттің имиджіне де кері әсер етеді. Өйткені туристер үшін саяхаттайтын мекеннің қа­уіп­сіздігі маңызды. Сондықтан халықаралық қауымдастықтар жол апаты төңірегінде түрлі зерт­теулер жүргізіп отырады. Мы­­салы, БҰҰ мәліметтеріне зер сал­сақ, жыл сайын әлемде 1,3 миллионға жуық адам жол апа­тынан қаза табады. Оқыс оқи­­ға салдарынан қапияда өлім құш­­­қандардың әрбір төртін­шісі жаяу жүргіншілер мен вело­си­пед­шілер. Ал шамамен 50 миллион азамат жарақат алады екен. Өміріне қауіп төнгендердің орташа жасы 5-тен 29-ға дейінгі азаматтар.

Ал Дүниежүзілік экономика­лық форумның рейтингін бағдар­ла­сақ, жол сапасы бойынша Қа­зақстан 137 елдің ішінде 93-орында тұр. Ескере кетсек, ел­дегі әрбір төртінші көлік апаты осы са­па­сыз жолдардың сал­дары­нан болады екен.

– Кейінгі 30 жылда жол апатынан көз жұмғандардың саны Ауған соғысынан қаза тапқан әскердің санынан төрт есе асып кетті. Жол апаты салдарынан болатын экономикалық шығынның көле­мі жылдық ішкі жалпы өнімнің 3 пайызын құрайды. Са­рап­шылардың пайымдауын­ша, мұндай оқиғалардың көбе­юі­не емтихан тапсырмай-ақ жүр­гізуші куәлігін оңай сатып алу мүмкіндігі себеп болып отыр. Мұндай «тегін емти­хан­­ды» мердігер компания­ның қыз­меткерлері де, мамандан­ды­рыл­­ған халыққа қызмет көрсету орталықтары да ұсынып жүр. Жыл сайын жол ережелері емтиханын тапсырушылардың саны орта есеппен 420 мың адам­­ды құраса, ең төменгі жоба­мен олардың 10 пайызы, яғни 42 мың адам куәлікті сатып алады. Одан түскен қаражаттың кө­лең­келі айналымы жыл са­йын 8 млрд теңгеден асады. Жүргізуші куәлігін алу кезінде жемқорлыққа жол берілгендіктен бұл мемлекеттік қызмет түрін Азаматтарға арналған үкімет мем­лекеттік корпорациясы құзы­ретінде алып тастау керек деген ұсыныс та айтылды. Сонымен қатар Ішкі істер, Цифрлық даму министрліктері, Мемлекеттік қызмет істері және Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттіктерінің қатысуымен ке­ңес­ші орган құрылды. Оның үстіне елдегі жол сапасы да сын көтермейді. Бұл да жол-көлік оқиғаларының артуына сеп болып отыр, – деді Мәжіліс депутаты Олжас Құспеков.

Бұл мәселені шешудің негізгі жолы – жол қозғалысы ережелеріне дұрыс дайындау және үйрету. Ішкі істер минис­тр­лігінің кеңейтілген алқа мәжі­лісінде сөйлеген сөзінде Прези­дент те бұл мәселені сынға алған еді. «Кейінгі үш жылда ж­ол-көлік оқиғаларының саны 9 пайызға өсті. Шын мә­нін­де, біз жыл сайын ірі елді мекен­дер­дің халқынан айырылып отырмыз. Бұл – еліміз үшін нағыз қасірет. Біз адамдардың өмірі мен денсаулығы ең басты құндылық екенін үнемі айтамыз. Сондықтан жағдайды түзеу үшін жүйелі шаралар қабылдау керек. Ең алдымен, барлық азаматтың назарын жол жүру ережелерін мүлтіксіз сақтауға аудару керек», деді Мемлекет басшысы.

Өзекті мәселенің бір шешімі ретінде сақтандыру компаниялары көлік жүргізу сапасының факторын тарифке қосуды ұсынып отыр. Бұл үлгілі автокөлік жүр­гізу­шілері үшін сақтандыру қыз­ме­тін арзандатуға мүмкіндік бе­реді.

– Жалпы жол қауіпсіздігі тура­лы айтқанда, біз нені бақы­лай аламыз, нені бақылай алмайтынымыздан бастауымыз керек. Мемлекет қауіпсіздікті де, ба­қы­лауды да арттыратын ин­фра­­­құрылымды белсенді түрде құруда. Алайда ең алдымен бұл мәселеде көлік жүргізу мәде­ние­тіне көп көңіл бөлу керек. Жол-көлік оқиғасын, тіпті адам шығынын тудыруы мүмкін кішігірім құқық бұзушылықтарға толық төзбеушілікті қалыптас­тыру керек. Астана және Ал­ма­ты қалаларында бейне­ба­қы­лау камераларын орнату жүр­­гізушілерімізді қауіп­сіз­дік белдіктерін тағуға, жыл­дам­­дық режімін сақтауға т.б. үйреткені анық. Сон­­­­дықтан бұл векторды әрі қарай жалғастыру керек. Тек осы ара­­лықта жол ережелерін тұрақты түрде ұстануы үшін сақтандырушыларға жол қоз­ға­лысы ережелерін бұзу­шы­лар туралы мәліметтерге қолже­тімді ету қажет. Бұл әр азаматтың көлік жүргізу стилін көруге және оларды сақтандыру тарифтері ар­қылы ынталандыруға мүмкін­дік береді. Бүгінде сақтандыру құнының көтерілуі жол қозға­лы­сы ережелерін бұзу жол-көлік оқиғасына әкеп соққанда және сақтандыру төлемі бол­ған жағдайда қолданылады. Бірақ құқық бұзушы жазадан құ­тыла алатын жағдайлар бар. Біріншіден, әлі күнге дейін жүргізу­шілер патрульдік по­ли­ция­ны және сақтандыру ком­па­ниясының қызметкерлерін шақырмай-ақ зардап шеккен тарап автокөлікті жөндеуді өтеу туралы келіседі. Екіншіден, тә­жіри­белі жүргізушілердің кө­ме­­гімен ЖКО-дан аулақ болу­ға болады. Үшіншіден, кей­бір жол қозғалысы ереже­ле­рін бұ­зу­шылар басқа жүргізу­ші­лер­дің апатқа түсуіне себепкер болады. Ал жаңағы жолда жүру ережесін бұзған азамат сытылып кетеді. Жол бойында апаттық жағдай туғызатын, өзгелерге қауіп төндіретін жүргізушілердің сақтандыру құнын арттыруды ұсынамыз, – деді сақтандыру компаниясының өкілі Сергей Гаврилов.

Айтпақшы жол-көлік оқиға­ла­рына үй жануарлары да себеп болады. Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі коми­тетінің мәліметінше, респуб­ли­ка­лық трассаларда 300-ден астам қауіпті учаске бар. Осы жылдың соңғы бес айында жануарлар 32 жазатайым оқиғаға себеп болған. Салдарынан 8 адам қаза тауып, 41 адам зардап шеккен.

«ҚазАвтоЖол» ҰК» АҚ бас­па­сөз қызметінің хабарлауынша, елімізде жануарлардың қатысуымен болатын жол-көлік оқиғаларының көп тіркелген республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының учаске­лерінде жол қызметкерлері жыл­қы мен сиырдың муляждарын орнатып жатыр.

Бізге шетелдік тәжірибені де ескеру қажет. Өйткені жолда­рының құрылысы жағынан бізге ұқсас Оңтүстік Корея елінде жол апат­тарымен жылдамдықты шек­теу арқылы күреседі. Сол елдің ғалымдары жол-көлік оқи­ға­ларын зерттей келе, жыл­дам­дықты 10 пайызға қысқарту арқылы адам өлімін 50 пайызға азайтуға болады деген тұжырым жасады.