«ДДҰ бағалауы бойынша біздің денсаулығымыздың 20%-ы тұқым қуалайтын факторларға, 20% экологияға, 50% адамның өмір салтына және 10% ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты. Сондықтан бұл зерттеу қазақстандықтардың қоғам денсаулығы және оны жақсарту мүмкіндіктері туралы ұғымдарын анықтау, халықтың өз денсаулығы мен өмір салтын қалай бағалайтынын нақтылау, сондай-ақ олардың зиянды төмендету тұжырымдамасына қатынасын бағалау мақсатында жүргізілді», деді «Денсаулық» Ұлттық қауымдастығы» ЗТБ басшысы және дәрігер Бақыт Түменова.
Зерттеу сауалнамаға негізделген F2F нысандалған сұхбат әдісімен жүргізілді. Зерттеу жүргізу географиясы - Қазақстанның 17 облысының және республикалық маңызы бар үш қаланың ересек халқы. Далалық іс-шаралар 2023 жылдың шілдесінде өткізілді.
«Респонденттерді іріктеу квоталық іріктеу негізінде жүзеге асырылды, барлығы 2507 респондентке сауалнама жүргізілді, оның ішінде 18 бен 61 жас аралығындағы және одан жоғары ерлер 47,5% мен әйелдер 52,5%. Этникалық белгілері бойынша квоталау көзделмеген, бірақ соған қарамастан, егер сұралғандардың этникалық құрылымын қарастыратын болсақ, онда қазақтар 65%, орыстар 24,4%, 10,6% басқа этностардың өкілдерін құрады.
Білім беру бөлімінде кәсіптік-техникалық білімі бар респонденттердің үлесі - 45,3%, жоғары - 36,3%, орта - 15,9% және толық емес орта - 2,1% құрады. Еңбектік қатынас жағынан респонденттердің 68,9% - жұмыспен қамтудың сол немесе басқа түрімен қамтылған, оның 54% - толық жұмыспен қамтылғандар, 7,8% - өзін-өзі жұмыспен қамтығандар, 5,5% - ішінара жұмыспен қамтылғандар, ал 1,6% - ы маусымдық жұмыс істейді», деп «Стратегия» Әлеуметтік және саяси зерттеулер орталығы» ҚҚ басшысы, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, Гүлмира Илеуова атап өтті.
Сауалнама барысында респонденттерге медициналық және әлеуметтік сипаттағы денсаулық сақтаудың 15 проблемасының тізімі ұсынылды, олар мұның ішінен үш мәселені таңдап, оларды мемлекет үшін басымдық деңгейіне, яғни үкімет қоғамның денсаулығының қандай мәселелеріне баса назар аударуы керек болды.
Үкіметтің назарына үш мәселе кірді: алкоголь/маскүнемдік; тұрмыстық зорлық-зомбылық және жұқпалы емес аурулар. 20 өңірдің 8-де алкоголь/маскүнемдік бірінші орында. Бұл мәселе, әсіресе Солтүстік Қазақстан облысының тұрғындарын алаңдатады, респонденттердің 40%-дан астамы алкоголизмді бірінші орынға қойған.
Маңғыстау мен Түркістан тұрғындарын қант диабетінің таралу ауқымы қатты алаңдатады. Қарағандылықтар мен павлодарлықтар онкология проблемасына алаңдайды, ал елорда тұрғындары тұрмыстық зорлық-зомбылыққа назар аударды. Атырау және Ұлытау облыстарының тұрғындарын медициналық қызметтерге тең емес қолжетімділік және білікті медициналық персоналдың тапшылығы сияқты денсаулық сақтаудың жүйелі мәселелері алаңдатады.
Сауалнама нәтижелері бойынша әрбір төртінші респондент (26,4%) зиянды азайту тұжырымдамасы туралы жақсы біледі. 38,9% бұл тәсіл туралы құлаққағыс естіген, бірақ оның не туралы екенін нақты түсінбейді. Сауалнамаға қатысқандардың үштен бірі (31,7%) денсаулыққа зиянды әсер ету тұжырымдамасы мен минимизациясы туралы естімеген.
Зиянды азайту тұжырымдамасы адамның әртүрлі мінез-құлқымен байланысты жағымсыз әлеуметтік және физикалық салдарды азайтуға бағытталған бірқатар мақсатты денсаулық сақтау тәжірибелері деп аталады. Бұл тәсіл әр адамның денсаулығын сақтауға және зиянды өмір салтының салдарын азайтуға бағытталған: қантты, тұзды, транс майларды шамадан тыс тұтыну, темекі шегу және мықты алкогольді тұтыну.
Респонденттердің 75%-ы өздерінің өмір салтын сипаттай отырып, оны «салыстырмалы түрде салауатты» деп атады, сауалнамаға қатысқан әрбір төртінші адам (24%) «салыстырмалы түрде салауатты емес» өмір салтын ұстанады деп санайды. Әлеуметтік-демографиялық талдау өмір салтын бағалаудың жасына сызықтық тәуелділігі бар екенін көрсетеді. Сонымен, жас респонденттер өздерінің өмір салтын салауатты деп бағалайды, ал ересек респонденттер салыстырмалы түрде салауатты емес деп бағалайды.
Респонденттер дұрыс тамақтануға оң көзқараспен қарайды. Бес респонденттің төртеуі майсыз ет, балық, көкөністер мен дәнді дақылдарға ауысу тамақтануды жақсартуға және денсаулыққа қауіпті төмендетуге көмектеседі деп келіседі.
Фаст-фудты тұтыну деңгейі жоғары деп атауға болмайды, өйткені респонденттердің 46%-ы оны айына 2 реттен көп емес тұтынатынын, ал 26% - азықтану рационында тез дайындалатын тағам жоқ екенін айтты.
Респонденттердің 51% алкоголь сусынын ішпейді. Әрбір төртіншісі (23%) алкогольдік сусындарды айына бір реттен аз тұтынады. Алкогольді тұтынудың ең жоғары көрсеткіштері 41-50 жас және 31-40 жас аралығындағы топтарда тіркелді, онда алкогольді аптасына кемінде бір рет тиісінше 15% және 14% ішеді.
Темекі өнімдерінің ішінде тұтынудың ең жоғары деңгейі темекіге (29%) тиесілі. 2012 жылғы «Стратегия» ҚҚ зерттеуінің негізінде 11 жыл ішінде темекі тұтыну деңгейі мүлдем өзгерген жоқ деген қорытынды жасауға болады. Алайда, халық арасында өте танымал электронды темекі мен таяқшалар қосылды. Электрондық темекі 8% тұтынады. Қазақстандықтар қыздырылатын темекісі бар өнімдерді жай темекіге қарағанда 4 есе (7%) аз шегеді.
Қазақстандықтардың электронды темекі туралы қаншалықты хабардар екендігі туралы сауалнама нәтижелерін қарау кезінде 84% - ы олар туралы білгені немесе естігені анықталды. 14% - да ешқандай ақпарат болған жоқ. 40 жасқа дейінгі адамдар ең көп біледі: 21 жасқа дейін – 88%, 21-30 жаста – 93% және 31-40 жаста – 89% хабардар.
Қоғамның зиянды әдеттерін толығымен жеңуге болмайтыны анық. Алайда, мінез-құлықтың зиянды салдарын азайтуға бағытталған бағдарламалар арқылы денсаулықты жақсартуға бола ма? Респонденттердің 83,7% - ы осы тезиспен келісетіндерін білдірді. 13,1% бұл тәсіл денсаулыққа зиянды азайтуға көмектесетінімен келіспейді. 3,3% жауап беруге қиналатынын айтты.
«Адамдарға зиянды азайту және өмір салтын өзгерту қажет, сондықтан мұндай жаһандық тапсырманы жалғыз жеңу мүмкін емес. Бұл мемлекеттік деңгейде жұқпалы емес аурулардың қауіп факторларынан болатын зиянды азайту тұжырымдамасы қолдау тапқан жағдайда мүмкін болады. Тұжырымдама адамның зиянды әсері аз өнімдер мен тәсілдер туралы сенімді және ғылыми негізделген ақпарат алу құқығын білдіреді. Сауалнамаға қатысқандардың басым бөлігі зиянды тамақтануға, нашақорлыққа, темекі шегуге және алкогольді тұтынуға қатысты зиянды азайту тұжырымдамасын қолдануды мақұлдайды», деп түйіндеді Бақыт Туменова.
