Қазір көпшілік, әсіресе, көпқабатты пәтерлерде тұратын қалалықтар тойды, қуанышты ғана емес, өмірден қайтқан кісінің намазына, жетісі, қырқы, жылына келгендерді де ресторанда күтіп-шығарып салатын болған. Біз «орысша сөздерден қашып, тілімізді қазақыландырамыз» деп кей жағдайда кері кеткен жоқпыз ба? Дәл осы мысалға қараңызшы, «ресторан» деген сөз түптеп келгенде орыстың да сөзі емес. Латынның restauro – қалпына келтіру, қатайту, күш жинау дейтін сөзінен шыққан. Француздың restaurer сөзі тамақтандыру дегенді білдіреді. Ал біз одан қашып, «мейманхана» десек бір жөн, өлікке я тойға болсын, әйтеуір алыс-жақыннан жеткен қонаққа қонақасыны да, тойбастарды да беретін «мейрамханаға» айналдырдық. Енді сол мейрамханада мейрамдатып қана қоймай, аза тұтып, жоқтау айтып жүрміз...
Кірме сөздерді тек әуезін келтіріп қабылдай салмай, мағынасына қарай қазақшаға аудара беру шетелдіктердің қазақ тілін үйренуіне қиындық туғызады. Бұл – шетелдіктерге қазақ тілін үйретіп жүрген мамандармен тілдескеннен туған ой. Мысалы, ағылшын тілін үйреніп жүрген орыстілділерге жаттап алуға жеңіл жүздеген сөздің тізімін береді. Тізімде «interesting – интересный, deadline – дедлайн, release – релиз, clown – клоун, shampoo – шампунь, address – адрес секілді көптеген сөз бар. Орыстан үлгі алайық деген ой жоқ, шындығында ағылшындар, ағылшынтілділер де көп сөзді латыннан, француз, италиян тілдерінен әуезін келтіре аударып енгізген. Ресторан сөзі – соған дәлел. Еліміздегі шетелдіктердің қазақшадан гөрі орысша үйренуді құп көруіне де осы мәселе себеп секілді. Түрлі жиындарда халықаралық ұйымдардың өкілдері, шетелдердің еліміздегі кейбір елшілері қазақшаға қарағанда орысша жатық сөйлейді.
Аудармадағы ыңғайсыздық пен мемлекеттік тілді шетелдіктердің үйренуіне қолайсыздығы ештеңе емес, кез келген сөзді аудара беруге ұмтылу, соны жөн санау өмірімізге қауіп төндіруі де мүмкін екен. 40 жылға жуық денсаулық сақтау саласында еңбек етіп келе жатқан дәрігер Эрик Әбенұлы әлеуметтік желідегі жазбасында медицинаны қазақшалауға белсене кірісіп кеткенімізге кәдімгідей алаңдай бастағанын жеткізіпті.
«Медицинаның барлық термині латынша аталады және солай жазылуға тиіс те, бұл – дүниежүзілік норма. Оның негізгі мағынасы, мақсаты – адам жанын сақтап қалу (әлемнің түкпір-түкпіріндегі кез келген дәрігер бір-бірін дұрыс түсініп, бір-бірімен пікір алмасатындай жағдайда болу керек). Осыны ойлай тұра баяғы заманда дәрігерлердің барлығы Гиппократ антын қабылдап, адам өмірін сақтау үшін өзінің бар өмірін арнайтыны туралы келісімге келген. Сондықтан дәрігерлер мен мейірбикелер (бүкіл әлемде) ақ халат киеді, тіпті бір тілде сөйлейді десе де болады. Қаншама елде болдым, алайда ағылшынша білмесем де олардың не айтып жатқанын сол терминдер арқылы түсінетінмін, олар да менің айтқанымды түсініп (басын изеп) жататын. Мейлі Африкада, Аустралияда болсын, кез келген жерде дәрігерге гастрит немесе аппендицит десеңіз, ол дереу түсіне қояды, жәрдемін береді. Тіл білмесеңіз де кез келген елде кездескен дәрігердің аппендицит деген сөзін сіз де түсінесіз. Бұл норма сол үшін қабылданған. Соңғы кезде тілімізді орысшадан тазартамыз деп тым артық кетіп бара жатқандаймыз. Жарайды, балконды қылтима делік, пианино күйсандық бола қойсын, ондай аудармадан (адам жанына) келер зиян жоқ екені анық. Бірақ медицинаны қазақшалауға белсене кірісіп кеткеніміз мені кәдімгідей алаңдата бастады. Соқыр ішек деген – слепая кишканың аудармасы. Бұл – аш ішектің бітіп, тоқ ішектің басталған жеріндегі дорба сияқты ішек. Сол дорбаның салбыраған қосымшасын Appendix, яғни шылаушын/құрт тәрізді өсінді дейді. Түрлі басылымда аппендицитті біресе құрт тәрізді қосымшасы, біресе құрт тәрізді өсім деп жатады. Осы өсіндінің қабынуын аппендицит дейді, ал соқыр ішектің қабынуы негізі колит деп аталады. Операцияны ота деп, хирургтерді оташы дегенді де түсінбеймін. Онда гинеколог кім, уролог ше? Сексопатологті қалай аударамыз?», дейді дәрігер Э.Әбенұлы.
...Иә, әлекке салған аударма да, аударманың айналасында жауабы жоқ сұрақ та көп-ақ, шешімін тапсақ деп едік.
