Расында да, кеш мүлдем өзгеше сипатта ұйымдастырылған. Қанша уақыт өтсе де, халық әуенін сүйетіндер азаймайды. Классикалық музыканың да талғампаз тыңдарман үшін өз орны бар.
Кеште Turan этнофольклорлық ансамблі «Ортеке», «Қазақ елі» сынды көпшіліктің көңілінен орын алған шығармалармен қатар, Ақтоты Райымқұлованың «Шабыт», «Толғау» күйлерін, «Ұлы Тұран – мәңгілік» (сөзі – Бақыт Беделхан), «Ер Тұран» (Исраил Сапарбай) сынды жанға рух сыйлайтын туындыларды орындап шықты. Халықаралық байқаулардың жеңімпаздары – Расул Жармағамбетов пен Назерке Абралы классикалық музыкамен кештің шырайын келтіре түсті. «Русалка», «Джудитта», «Весела я вдова» секілді халыққа танымал операдан үзінділер шырқалып, Ахмет Жұбановтың «Ариясы» мен Абай Құнанбаевтың «Айттым сәлем, Қаламқасы» жүректі тербетті.
Концерттің шарықтау шегі – этнофольклорлық және классикалық, заманауи әуеннің тоғысуы. Венециядағы Базилика ди Сан-Марко кітапханасынан табылған қыпшақ тіліндегі дұғалар, бабалар ұраны жазылған көне қолжазба – «Кодекс Куманикус» кітабы. Осы кітаптағы құпия ноталарды композитор Ақтоты Райымқұлова мен түркітанушы, ғалым Александр Гарковец бірлесе зерттеп, бағзы заманнан жеткен бабалар үнін қайта жаңғыртты. Қыпшақ ұраны алдымен Еуропа сахнасында орындалғандықтан, композитор шығармаға «Reminiscens beati sanguinis» («Қыпшақ ұраны») деген атау берген көрінеді. Туындыны Turan этнофольклорлық ансамблі, Эльдар Айтбеков (виолончель), Ақтоты Райымқұлова (фортепиано), Дина Мирманова (фортепиано), солистер – Назерке Абралы, Рүстем Жармағамбетов сынды майталмандар бастаған шығармашылық ұжым жоғары деңгейде орындап шықты.
Концерттен кейін А.Райымқұлованы Халықаралық түркі мәдениеті мен мұрасы қорының президенті болып тағайындалуымен құттықтап, Алматы кешінде алғаш рет орындалған туындыларына қатысты аз-кем сөзге тарттық.
– Әлемнің, жер шарының кішкентай екенін сезіп тұрмыз. Жалпы, бүкіл адамзаттың ойы – бейбіт өмір сүруді, тыныштықты аңсау. Сондықтан да шығармамыздың атын «Crossroads» деп қойдық. Музыкалық тіліміз арқылы адамзаттың ортақ ойын, ғаламдағы түрлі қақтығыс-қиындықты, халық зарын да қобыз бен виолончель үнімен тыңдарман жүрегіне жеткізуге тырыстық. Туынды алдымен Еуропа сахналарында орындалғандықтан, атын көпшілікке түсінікті етіп қоюды жөн санадық, – дейді А.Райымқұлова.
Композитордың айтуынша, XII-XIII ғасырда ежелгі қыпшақ тілінде жазылған ұран күні бүгінге дейін әртүрлі нұсқада, симфониялық оркестрде де, фольклорлық ансамбльде де орындалған. Ал мұндай шығармашылық эксперимент алғашқы жобалардың бірі саналады.
Ақтоты Райымқұлова 2014 жылы бұл шығарманы атақты пианист Марта Аргерихтің халықаралық музыка фестиваліне арнап жазған. Ол кезде еуропалық аспаптарға басым көңіл бөлген екен. Дегенмен де халық күйін, қазақтың ұлттық өнерін дәріптеп көрсеткендіктен, шетелдік жұртшылық аса қызығушылықпен, ыстық ықыласпен қабылдады. Бұл жолы композитор Turan этнофольклорлық ансамблін басты орынға шығарып, виолончель мен фортепиано аспабын ғана қосқан.
– Біз жаңа құраммен, жаңа бағытта өңдеп шығардық. Бір ерекшелігі, шығарма көне қыпшақ тілінде жазылғанымен, жеткізер ойы бүгінгінің аңсау-тілегімен астасып, үндесіп жатыр. Ел тілегі бейбітшілік пен ауызбірлікке шақыруымен құнды, мұндай шығарманы орындау парызымыз деп білемін. Ұлттық өнердің түбіне жете алмайсың, алда да түрлі шығармашылық тәжірибе жасамақ ниеттеміз, – дейді өнер иесі.
Виолончель мен қобыздың үні кезек-кезек естілген тұста екі көкжалдың тістесіп айқасқанындай, денеңді дір еткізетін, айтып жеткізе алмас сезімде боласың. Қыпшақ ұранын зер сала тыңдасаңыз, екі жыртқыштың емес, жақсылық пен жамандық атаулының күресі, мейірім мен жауыздықтың айқасы екенін аңғарасыз...
Айсұлу СЪЕЗХАН,
«Egemen Qazaqstan» газетінің штаттан
тыс тілшісі
АЛМАТЫ
