Рухани маңызы зор шығармашылық кешті ашып, лебізін білдірген Сенат төрағасы Мәулен Әшімбаев «Манас» жыры бауырлас екі халықтың рухани байланысының жарқын көрінісі әрі бүгінге дейін үзілмей келе жатқан татулықтың рәмізі екенін атап өтіп, еліміздегі бірден-бір манасшы Баянғали Тақанұлына алғысын жеткізді.
«Жалпы, қазақ пен қырғыз – тарихы да, тағдыры да, танымы да бір бауырлас халықтар. Ғасырлардан тамыр тартатын бұл бауырластық ең жоғары деңгейде берік қалыптасты. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қырғызстан – еліміз үшін тек одақтас емес, бауырлас мемлекет екенін үнемі айтып келеді. Кейінгі жылдары қазақ-қырғыз бауырластығы жаңа биікке көтеріліп, жан-жақты дамуда. Осы ретте мәдени байланыстарымыздың жөні бөлек екеніне ерекше тоқталғым келеді. Оған тарихта дәлел көп. Сүйінбай мен Арыстанбек, Жамбыл мен Тоқтағұл, Кенен мен Османқұлдың қарым-қатынастары көпке үлгі. Ал әдебиеттің қос алыбы Мұхтар Әуезов пен Шыңғыс Айтматовтың байланысы – баршамыз үшін зор мақтаныш», деді Сенат төрағасы.
Сондай-ақ кештің өзегіне арқау болып отырған тақырыпқа қатысты ой тербеген Мәулен Әшімбаев: «Екі халықтың мәдени-рухани байланысында бүгін жырланатын әйгілі «Манас» жыры ерекше рөл атқарады. Бұл жыр – қазақ-қырғыз байланысын айқын көрсететін асыл қазыналардың бірі. «Манас» – адамзатқа ортақ мәдени мұра, түркі халықтарының рухани қуатын көрсететін үздік туынды. Осы жырды қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уәлиханов алғаш хатқа түсіріп, оның ғылыми ортаға, көпшілікке танылуына себепші болғаны белгілі. Кеңестік кезеңде «Манас» жыры сынға ұшырағанда оған қазақ әдебиетінің алыбы Мұхтар Әуезов араша түсті. Жырдың жиынтық нұсқасын әзірлеуге ұйытқы болды. Сондықтан «Манас» жырын қазақ халқы өзінің төл туындысындай қастерлейді. Әйгілі жырды айтып, таратушылар Қазақ даласында да аз болмаған. Жырды орындаудың өзіндік дәстүрі және шарттары бар екенін білеміз. Сол дәстүрді бойына сіңірген азаматтарымыздың бірі де бірегейі – осы Баянғали ағамыз екені даусыз. Ағамыз – қазіргі таңда қазақтан шыққан бірден-бір манасшы, деп ауыз толтырып айта аламыз. Қырғыз ағайындарымыз Баянғали Әлімжановтың еңбегін үнемі жоғары бағалайды. Нәтижесінде, жыршы ағамыз Қырғыз Республикасының «Достық» ордені мен халықаралық «Саяқбай манасшы» медалінің иегері атанды. Бүгін арамызда Қырғыз Республикасының Қазақстандағы Елшілігінің өкілдері және қырғыз ағайындарымыз отыр. Олар Баянғали ағамызға қолдау көрсетіп арнайы келді. Бүгін қос ұлтты рухани байыта түсетін, тыңдарманға жақсы әсер сыйлайтын тағылымды кеш болады деп сенемін», деп сөзін түйіндеді.
Жыр кешіне арқау болған «Манас» эпосы – түркі жұртына ортақ айрықша дастан. Мұндай телегей теңіз эпикалық ескерткіш әлемде сирек. Дастанның үш бөлімі («Манас», «Семетей», «Сейтек») 1930-1947 жылдары Саяқбай Қаралаевтан 500 553 жол жазып алынса, екінші бір манасшы Сағымбай Орозбақовтан көлемі 250 мың жол мұра қалыпты. Ал Қытайда өмір сүрген манасшы Жүсіп Мамайдан жазып алған жыр нұсқасы Үрімжі қаласында 18-том кітап болып жарияланған.
Эпос туралы жыршы Баянғали сөзімен айтсақ, жырды қарасөз сияқты сыдыртып оқу мүмкін емес. «Санаңа сіңіп, бойыңа дарыса өзінен өзі көмейіңнен жыр болып төгіледі. Дастанда оқыған адамның рухын оятатын кілті бар. Бұл – жанды эпос. Құпиясы көп. Жырды негізінен жаттап айтпайды, жан дүниеңе сіңгеннен кейін өзі-ақ жанартаудай атқылайды», дейді жыршы ағынан ақтарылып.
Баянғали жыршының пікірінше, «Манас» жырын Алаш құндылықтарынан бөліп қарауға болмайды. Себебі, осы мұрада Алаш пен қазақтың этногенездік құрылымына негіз болған ру-тайпалардың атауы ұшырасады. Бұл эпостың әлемге танылуына қазақ туғандардың да үлесі бар.
Келесі кезекте жыршы тыңдармандардың сұрауы бойынша, «Манас» эпосының бірінші кітабының мазмұнына сәйкес, қойылған тақырыптық сұрақтарға жырмен жауап қатып, көпті таңдандырды.
Баянғали Тақанұлы «Манасты» тек жырлап жүрген жоқ, оны насихаттаушы да. Айталық, бұл эпостың толық сарапталған нұсқасы 1958 жылы қырғыз тілінде төрт том болып шығып, іле-шала кітап 1961 жылы Мұхтар Әуезовтің алғысөзімен қазақ тіліне аударылып, 4 кітап болып басылған. Одан бері алпыс жылдай уақыт өтіпті. Бұл кітаптар қазір қолға түсе бермейді. Осы олқылықтың орнын толтыру үшін жыршы ағамыз 2021 жылы төрт кітаптың қысқарған емес, қысылған нұсқасын 396-беттік бір кітапқа сыйғызып, жарыққа шығарыпты. «Бұл туындының ерекшелігі – жырдың рухын сақтай отырып, бірнеше тарауды өзім қостым. Қара сөзбен түйіндеп отырдым», дейді жыршы.
«Манас бабамыз екінші рет түсіме кірді. Манастың күмбезінің қасында Құран оқып отыр екенмін, қара сауыт киген, атты әскерімен қасымнан риза болғандай өте шықты. Бұл сөзге өз басым сенемін. Заңғар жазушы Мұхтар Әуезовтің жазуынша, қырғыз жомықшыларының арасында жырдың даруына, жырдың қонуына сенушілік бар. Олар «Манасты» нағыз майталман тәңірі бойына дарытқан адам ғана айтады дейді. Мысалы, Сағымбай жыршының ұстазы – Тыныбек. Осы кісіні «уақытында салық төлемедің» деп ұлықтар қамап тастапты. Босап шыққаннан кейін бір танысының байталын сұрап, мініп ауылына қайтады. Жолай Тосор деген елсіз жерге түнейді. Ұйықтап жатып түс көреді. Қырық шорасы қасында Аққұла атына мінген Манас батыр Тыныбекке бал ішкізеді. Оянса түсі екен. Кеудесі толған жыр. Оны ауылына келіп ұзақ түн жырлайды. Сөйтіп Тыныбекке жыр қоныпты. Мұны маған Тыныбекті көзі көрген Ыбрай Әбдірахманов деген мұғалім айтып берді. Кейін білсем, мұндай түсті Сағымбай да, тіпті Саяқбай Қаралаев та көрген екен», деп қорытындылады осы жиынды қазақ манасшысы.
Іс-шараға Парламент депутаттары, Қазақстанның халық жазушысы Төлен Әбдік, мемлекет және қоғам қайраткерлері Қуаныш Сұлтанов, Сауытбек Абдрахманов, Дархан Мыңбай, профессор Серік Негимов бастаған зиялы қауым, Мәдениет және ақпарат министрлігінің өкілдері, Қырғыз Республикасының Қазақстандағы елшісінің кеңесшісі Заравшан Курамаев, қырғыз этномәдени бірлестігінің, қоғамдық ұйымдардың өкілдері, тағы басқалар қатысты.
