Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
«Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы төралқасының Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық комитетінің төрағасы Ирина Манжанованың айтуынша, Құрылыс кодексінің жобасын әзірлеу ел Президентінің тапсырмасына сәйкес 2023 жылдың басында басталған. Идеологиялық тұрғыдан алғанда, қолданыстағы және қабылданған заңдардан концептуалды түрде ерекшеленетін өте маңызды әрі ауқымды жоба бойынша жүйелі жұмыс жүргізіледі деп күтілген. Алайда шынайы жағдай басқаша болып тұр.
– 2023 жылғы 29 тамызда Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі жария талқылаулар жүргізу үшін «Ашық НҚА» порталына Құрылыс кодексінің жобасын орналастырды. Сол жылдың 25 желтоқсанында министрлік Үкіметте кодекстің жобасын таныстырды. Сәтті әрі сауатты қорғап шықты. Бәрі ойдағыдай өтті. Алайда бір маңызды дүниені ескеру керек: презентацияның мазмұны мен оның нақты орындалуы сәйкес келмейді. Ал құрылыс индустриясында тәжірибесі жоқ және оның өзекті мәселелерін нақты білмейтін адам ұсынылған жобаны жақсы дайындалған әрі жақсы тексерілген құжат ретінде қабылдайтыны анық. «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы тұтастай алғанда министрліктің әлгі презентацияда баяндалған құрылыс саласын реттеудің басым бағыттарын, тәсілдерін, нысандары мен шараларын қолдады. Алайда объективті түрде мойындау керек, Кодекс жобасы қолданыстағы нормативтік-құқықтық актілер мен заңдардың конгломераты секілді әсер қалдырды. Біртұтас құжатқа бәрін араластырып жіберген. Өкініштісі, Кодекстің мазмұны тұжырымдамалық тұрғыдан өзгермеген. Сондықтан Құрылыс кодексін мұндай қойыртпақ құжатқа айналдыруға болмайды, – дейді Ирина Манжанова.
Ол іс жүзінде кодекс жобасы құрылыс индустриясында қазіргі уақытта қолданылатын заңдардың кеңейтілген телнұсқасы болып шыққанын алға тартып отыр. Сондықтан мұндай формада Кодекс жобасын түбегейлі қабылдау дұрыс емес. «Құрылысшылар қазіргі қолданыстағы заңнамамен тағы төрт-бес жыл «тыныш» өмір сүре алады. Кодекс жобасы құрылыс мәселелерінен басқа өзге проблемаларды шешуге қауқарсыз. Жоба тек бұзушылықтарды жазалауға арналған нормалар мен ережелердің бірыңғай жиынтығы ғана емес, сонымен қатар индустрия қызметін реттеудің сыни жаңа тәсілдерін ұсынатын әрі заңдардың қайта ойластырылған нұсқасы болуы керек еді. Мұның бірі де жоқ. Сондықтан тапсырманы орындалмады деп айтуға толық негіз бар», деді ол.
И.Манжанованың пікірінше, жоба қабылданған жағдайда болжамды құқықтық және әлеуметтік-экономикалық салдарлар жеке қаралуы керек.
– Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің көзқарасына сәйкес Үкіметке таныстырылғандай, Кодекс жобасын бекіту, ең алдымен, сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы қатынастарды тұрақты реттеуді орнатуға әсер етеді. Біздіңше олай емес. Біріншіден, жобаның индустрияға мұндай әсері болмайды. Өйткені құжатта қолданыстағы нормаларға арналған сапалы өзгерістер жоқ. Екіншіден, жобада сәулет және қала құрылысы мәселелері ескерілмеген. Ал аталған мәселелер өте маңызды екенін ұмытпайық әрі бұлар біздің елде іс жүзінде мүлдем реттелмейді. Түсіндіріп өтейін, құрылыс – кірпішті қалай қалау және мердігер компанияның қандай да бір жағдайда не істеуі керектігі туралы сала. Ал қала құрылысы – экономикалық, демографиялық, құрылыс-техникалық, санитарлық-гигиеналық және эстетикалық міндеттерді кешенді түрде шешетін сәулет және құрылыс саласы. Аталған екі ұғымның арасындағы айтарлықтай айырмашылық қазір тіпті айқындала түсті, – дейді «Атамекен» төралқасы Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық комитетінің төрағасы.
И.Манжанова жобаны таныстыру кезінде көңілді күпті еткен тағы бір маңызды тезиске мән беріп отыр – «Кодекс мемлекет, инвесторлар, құрылыс салушылар мен халық мүдделерінің теңгерімін белгілеу нүктесі болады». Болжам бойынша жасалған құжат «халық – мемлекет – бизнес» үштігіне тең сенімділік тірегі болуы керек. Алайда сарапшы бұл мәлімдемеге де күмән келтіріп отыр.
– Кодекс жобасына қолданыстағы нормалардан басқа маңызды ештеңе қосылмағанын ескерсек, дәл осылай ой түюге тура келеді. Сол секілді «құжат саланың инвестициялық тартымдылығын арттырады» деген тұжырым да күмән тудырады. Инвестициялық тартымдылық – негізінен инвесторлар үшін белгілі бір елдегі, аймақтағы немесе саладағы тәуекел деңгейінің, кірістілік деңгейінің және қаржы ресурстары құнының арақатынасынан тұратын кең әрі көпқырлы ұғым. Кодексті қабылдау немесе қабылдамау саланың нарықтық тұрақтылығына да, ел ішіндегі экономикалық ауытқуларға да әсер етпейді. Кодекстің болжамды функционалы ауқымды құрылыс нарығына қатысушылар арасында теңестіруші медиатор рөлін атқаруға тиіс болғанына қарамастан, жоба құралдары құрылыс жобаларын сараптау нарығын мемлекеттің пайдасына ашық түрде монополиялап отыр. Бұл тұрғыда кодекс жобасы құрылыс индустриясының сауда-экономикалық қатынастарына қатысушылар арасында теңдік пен бәсекелестікті қамтамасыз етеді деу қисынсыз, – дейді ол.
Қысқасы, И.Манжанованың пікірінше, кодекстің ұсынылған жобасы қолданыстағы заңдар мен нормаларды тұжырымдамалық тұрғыдан қайта өңдеуге жатпайды. Бұл қолданыстағы салалық мәселелердің түбегейлі жаңа, креативті және заманауи шешімдерін қамтымайтын, керісінше олардың кеңейтілген жиынтығы ғана. «Өкінішке қарай, Кодекс бойынша атқарылған жұмыс құжаттың әлеуетін толық ашпайды. Тиісінше ел Президентінің нұсқауын толық көлемде іске асыруға да қауқарсыз», деп түйіндеді ол.
