Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
2022 жылы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қызылорда облысы бойынша өкіліне тұрғындар 29 арыз түсірген. Ал өткен жылы 174 арыз түсіпті, оның 118-іне түсіндірме беріліп, 56-сы қанағаттандырылған.
– Түскен арыздардың 30-ы құқық қорғау саласы қызметкерлеріне, 24-і уақытша ұстау изоляторы мамандарына, 45-і жергілікті атқарушы органдар қызметкерлері мен 20-сы жеке сот орындаушыларына қатысты, – дейді Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің облыс бойынша өкілі Дәурен Шәріпбаев.
Былтыр өкіл облыстағы 62 мекемені аралап, мемлекеттік органдарға 60 ұсыным берген. Осыған байланысты өз міндетіне салғырт қараған 104 адам тәртіптік жауапкершілікке, 6 адам әкімшілік жауапкершілікке тартылып, мемлекет есебіне 2 218 500 теңге әкімшілік айыппұл өндірілді. Қылмыстық кодекстің баптарымен сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімінде 6 қылмыстық іс тіркелді.
Өткен жылы шешімін тапқан істің бірі облыстық білім басқармасының «Жас жеткіншектерді әлеуметтік бейімдеу орталығы» коммуналдық мемлекеттік мекемесіне қатысты. Мұндағы тәрбиеленушілерге 2017 жылы тамақ, киім мен жолға жұмсау үшін күніне 1 104 теңге белгіленіп, айына 33 мың теңге төленген. Бірақ кейінгі 6 жыл ішінде орталық қызметкерлерінің айлығы мен мекеме бюджеті еселеп өссе де, балаларға берілетін сома сол күйінде қалып қойған. Кәмелет жасына толмаған бір тәрбиеленушінің біраз жылдан бері талма ауруынан азап шексе де мүгедектігін анықтайтын анықтамасы жоқтығы белгілі болды. Берілген ұсыным нәтижесінде тәрбиеленушілерге берілетін сома көлемі 56 141 теңгеге артты.
– Осыған байланысты мекеменің 7 қызметкері тәртіптік жауапкершілікке тартылды. Талма ауруына ұшыраған жеткіншекке 3-топ мүгедектігі белгіленіп, мемлекеттен жәрдемақы алатын болды. Сондағы бар жұмыс – емхана дәрігерінен анықтама алып, комиссияға ұсыну. Осы шаруаны неше жыл созбалаңға салып келген орталық басшыларының не ойлағаны белгісіз, – дейді Дәурен Сақтапбергенұлы.
«Жалаңтөс баһадүр атындағы олимпиадалық резервтің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі» коммуналдық мемлекеттік мекемесіндегі балалардың құқықтарын сақтау тұрғысынан атқарылып жатқан жұмыстармен танысу барысында спортшы шәкірттердің 2017 жылдан бері оқулықпен қамтамасыз етілмегені анықталды. Мектеп асханасы апаттық жағдайға жетіп, оқушы өмірі мен саулығына қауіп төндіретіні белгілі болған.
Өкілетті орган осыған байланысты әкімшілік хаттама толтырып, сот шешімімен асхана жұмысы 3 айға тоқтатылды. Ал әкімшілік құқық бұзушылық жайлы хаттамаға сәйкес мекемеге 1 069 500 теңге айыппұл салынды. Бір таңғаларлығы – болашақ олимпиада чемпиондарын әзірлейтін мектептің осындай мүшкіл жағдайына осыған дейін ешкімнің де бас ауыртпағаны. Өкіл ұсынымына сәйкес мекеменің 5 қызметкері тәртіптік жауапкершілікке тартылып, балалар оқулықпен қамтамасыз етілді.
Қазалы ауданындағы арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығындағы олқылық та Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің облыс бойынша өкілінің араласуымен оңынан шешілді. Орталықты аралау кезінде бір қызмет алушының еркінен тыс карцерлік режім жағдайында ұсталғаны анықталыпты. Арнаулы әлеуметтік көмек көрсету стандартының сақталмауына байланысты берілген ұсыным негізінде мекеме директорының міндетін атқарушы қызметінен босатылып, еңбек демалысында жүрген басшысына айыппұл салынды.
Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясында әр адамның тамақ, киім, баспана мен медициналық күтімді қамтитын өмір сүру деңгейіне құқылы екендігі көрсетілген. Ал осы ортақ талаптың орындалуына келгенде күмілжітетін көрініс көптігін мойындауымыз керек.
– Біз жетім балалар мен мүгедектердің, сотталғандардың ортасында жиі боламыз, – дейді өкіл. – Сотталғандар өз құқығын кейбір заңгерлерден жақсы біледі. Әрі қазір абақтыларға бейнекамералар қойылғандықтан, оларға қарсы құқық бұзушылық айтарлықтай азайды. Ал жетімдер мен мүгедектердің жағдайы алаңдатарлық жағдайда. Мысалы, облыстық жүйке аурулары ауруханасындағы 235 науқас түстік аста бекітілген нормамен 11 кило 800 грамм ет жеу керек болса, нақты 2 кило 340 грамм жұмсалғанын анықтадық. Наркология орталығындағы 116 адамға кешкі асқа 8 кило 700 грамм еттің орнына 2 кило 840 грамм берілген.
Санаториялық мектеп-интернатта, арнаулы мектептерде оқитын балалардың жай-күйі де осыған ұқсас. Басқаны былай қойғанда, осындай арнаулы үш мектеп-интернаттағы 500 бала бір күнде моншаға түсіп шықты дегенге адам сене ме?! Өкіл берген ұсынымға жауап қайтарған мемлекеттік органдар басшылары кінәлілердің бәрі жазасыз қалмағанын жазады. Бірақ одан жағдайдың жақсарып кете қоймағаны тағы белгілі.
Мемлекет басшысы Ұлытауда өткен Ұлттық құрылтайдың І отырысында Жаңа, Әділетті Қазақстанның бір күнде немесе бір жылда құрылмайтынын, оның бүкіл қоғамды өзгертетін күрделі әрі ұзақ үдеріс екендігін айтқан болатын. Жаңа белеске аяқ басқан мемлекет үшін адам құқықтарын қорғаудың маңызы зор. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің облыс бойынша өкілінің араласуымен облыс орталықтарындағы бірқатар балабақша мен «Қайсар» футбол клубы ұжымы жалақыларына қол жеткізді. Жұмысынан заңсыз шығарылғандар кәсібіне қайта оралды, құқық қорғаушылардың заңсыз әрекетінен зардап шеккендердің мәселесі шешімін тапты. Тіпті бір серіктестік өткізген жалған акциясында едәуір қаржысынан қағылғанынан бөлек, алаяқтар атынан несие рәсімдеген зейнеткер мәселесі де осы өкілдік қызметкерлерінің араласуымен оңынан шешілді.
Өткен жылы Қылмыстық және әкімшілік кодекстерге түзетулер енгізіліп, былтырғы 1 шілдеден бастап полицияда тұрмыстық құқық бұзушылықтарды тіркеу өтініш беру сипатынан анықтау сипатына көшірілді.
– Осы күні әрбір фактіге қатысты әкімшілік іс қозғалады. Соңғы құқықтық бағалауды сот береді. Бұл ретте құқық бұзушының сотта бір рет қана татуласуға құқығы бар. Облыста жаңа заңнама аясында өткен жылдың екінші жартыжылдығында тұрмыстық жанжалдар бағытында 2 264 өтініш қаралды. Әкімшілік қамауға алынған адамдардың саны 2 есеге артты. Мысалы, 2022 жылы 200 адам болса, 2023 жылы 400-ге жетті, – дейді облыстық полиция департаменті жергілікті полиция қызметі басқармасының аға инспекторы, полиция майоры Светлана Баймағамбетова.
Полиция қызметкерлерінің дерегінше, зорлық-зомбылыққа ұшыраған отбасылармен профилактикалық жұмысы жандана түскен. Жәбірленушілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында былтыр 1 863 қорғау нұсқамасы шығарылып, құқық бұзушының мінез-құлқына 290 ерекше талап белгіленіпті. Бұларға полиция бақылауы күшейтіледі. Шектеулерді бұзған 190 факті анықталып, ӘҚБтК 461, 669-баптарымен барлығы әкімшілік жауапқа тартылған.
Қабылданған шаралардың нәтижесінде қоғамда құқық бұзушылықтарға төзбеушілік қағидаты қалыптасқаны байқалады. Учаскелік инспекторлар әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау тобымен бірлесіп 2 мыңнан аса отбасын аралаған. Тексеру кезінде мемлекеттің көмегіне мұқтаж 50 шақты шаңырақ анықталып, бұл мәліметтер мүдделі мемлекеттік органдарға жіберілді.
Баянды іске айналған бұл бастамалар қоғамда Ата Заң үстемдігін қалыптастыруға арналған қадамның лайықты жүзеге асып келе жатқанын көрсетеді.
ҚЫЗЫЛОРДА
