Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ ,«EQ»
«Мемлекеттік жастар саясаты туралы» заңда: «Қазақстандағы жастар саясатының мақсаты – жастардың рухани, мәдени, кәсіби және физикалық дамуы, білім алуы үшін, қолайлы жағдай жасау, олардың табысты әлеуметтенуі мен шешімдер қабылдауға қатысуын қамтамасыз ету, жастар әлеуетін ел дамуына бағыттау» делінген. «Қазақстан жастары» ұлттық баяндамасының сауалнамасына үңілсек, елдегі бұл бағыттағы жұмыстарды 35-ке дейінгі азаматтардың 68,7 пайызы – «жоғары», 15,7 пайызы «түрлі деңгейде іске асыруға тиімсіз» деп баға берген. Қалғаны мүлдем іс-шаралардан хабарсыз екенін жеткізген.
Мемлекеттік жастар саясатын іске асыру кешенді үдеріс десек, түрлі бағдарлама мен жоба осы бағыт-бағдардың негізгі компоненті болып есептеледі. Ал жастардың оған қатысу деңгейінің төмен күйде қалуы алаңдаушылық тудырып отыр. Бұл – елдегі осы бағыттағы жұмыстардың бір қайнауы ішінде деген сөз.
Ауыл жастары арасында жүзеге асырылып жатқан бағдарламалар мен жобалар туралы жас буынның дені хабарсыз, бұл бағыттағы көрсеткіштің төмен деңгейі байқалады. Бұл туралы «Қазақстан жастары» ұлттық баяндамасында былай деп атап көрсетіледі:
«Орташа алғанда ауыл жастарының 37 пайызы (31,4% бен 41,4% арасында) бағдарламалар жөнінде «ештеңе білмейді, естімеген», ал қала жастары арасындағы көрсеткіш 31,6 пайыз болды (29,7% бен 34,8% арасында). Ауыл жастары арасындағы мейлінше төмен көрсеткіш «Zhas Project» бағдарламасында байқалды, 40,4 пайызы «ештеңе білмейтін», «естімеген» болып шыққан. Ал хабары бар респонденттер жиынтығы – 59,6 пайыз. Сол сияқты «Жастар кадр резерві» бағдарламасы туралы да 41,4 пайыз жас мүлде ештеңе білмейді екен. Хабары бар респонденттер – 58,6 пайыз. Ауылдық жерлерде жұмысқа орналасу мәселесінің өткір күйде екенін ескерсек, аймақтарда жастарға арналған бағдарламалар мен жобалардың қолжетімділігі мен ақпараттандыру деңгейін арттырудың маңызы зор».
Бүгінде мемлекеттік жастар саясатын іске асыру тиімділігіне сарапшылар беріп отырған баға да біржақты емес. Әсіресе жеке жобалар бойынша, іске асырылу сапасына қатысты қанағаттанбаушылық бар.
– Заң бар, тұжырымдама мен кешенді жоспар бар. Мемлекеттік жастар саясатын дамыту институттары құрылған. Жастар мен отбасы істері бойынша комитет, яғни жауапты өкілетті орган, жастардың өзекті мәселелерін зерттеумен айналысатын «Жастар» ғылыми институты бар. Жастар ресурстық орталықтары қызмет атқарып жатыр, кейбір аймақтарда жастар ісі бойынша басқармалар бар. Бірақ институционалдық, заңнамалық базаның құрылғанына, мол қаржының бөлінуіне, жастар жобаларын қаржыландыру мен қолдауға қарамастан, жастар саясатына «өте жақсы» деген баға қоя алмаймын, «жақсы» деп, 10-нан 6 деп бағалар едім, – деді «Жас ұлан» республикалық балалар-жасөспірімдер ұйымының төрағасы Динара Сәдуақасова.
Мамандардың сөзінше, мүмкіндіктердің кеңдігіне қарамастан, аймақтық деңгейдегі жастар саясатының тиімділігі мен нәтижелілігі күмән тудырады. Басты себеп – іс-шаралар мен арнайы бағдарламалар туралы ақпараттандыру деңгейінің төмендігі.
– Бізде тұтас жастар саясаты бар болса да, объективті түрде мойындау керек, «Жастар – біздің болашағымыз» деген сөз тек жалаң ұран ретінде қалып жатыр. Оларға барлық мүмкіндік берілетін сенім болған жоқ. Меніңше, мемлекеттік бағдарламалардың тетіктері туралы халықты хабардар етуді күшейту керек. Жақсы бағдарламаларды халық көп біле бермейді. Ал бұл – үлкен мәселе. Яғни мемлекеттік саясаттың тиімсіздігі – хабардарлықтың жоқтығы, – деді Д.Сәдуақасова.
Бұған қоса жастар саясатын жүргізетін кадрлардың жеткіліксіздігі де нәтиженің іркілуіне әкеледі. Яғни елімізде мемлекет пен жас буын арасын байланыстыратын сапалы мамандар тапшы. Бұл туралы биліктегілерге Мәжіліс депутаты Нартай Сәрсенғалиев жеткізген еді. Кейінгі кездері бұл мәселе БАҚ беттерінде жиі көтеріліп те жүр. Қоғам белсендісі Есет Табынбаев бір сұхбатында: «Қазір елдегі әрбір ауданда Жастар ресурстарын қолдау орталығы бар. Бірақ осы орталықта істейтін қызметкерлердің біліктілігі ойландырады», дейді.
– Бұл орталық бай-бағландардың балалары, оқуын енді ғана бітірген маманды жұмысқа тұрғызатын орынға айналған. Кейінгі өзгеріске сәйкес, жастардың санаты 14-35 жасқа дейін ұзартылды. Қазір кез келген ресурстық орталыққа барсаңыз, басшы болып 26-27 жастағы мамандар отыр. Кеңесшілерінің жасы – 21-22-де. Оқуды кеше бітіріп келген балаларға елдегі жастар саясатын сеніп тапсырып отырмыз. Жиырмадан енді асқан жас маман мен 35 жастағы адамның ой-өрісі, интеллектуалдық деңгейін салыстыруға болмайды. Сондықтан алдыңғы кезекте жастармен жұмыс істейтін мамандарды іріктеп алу керек, – деді ол.
Бұл – проблемалардың негізгісі ғана. Жалпы, жастар санының жыл сайын артуы билікті болашақта тығырыққа тіреуі мүмкін. Мәселен, алда оқу орындарының жетіспеушілігі, пәтер жайы, жұмыссыздық түйткілі еселенуі ықтимал.
– Осы көрсеткіштерді ұлғайтуға байланысты 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдаманы бекіткен едік. Құжатта 7 бағыт пен нақты индикаторлар көрсетілген. Ондағы басты мақсаттың бірі – жастарды жұмыспен қамту. 2029 жылға дейін 1 млн-ға дейінгі жасты жұмыспен қамтимыз, – деді Мәдениет және ақпарат министрлігі Жастар және отбасы істері комитетінің төрағасы Қайрат Қамбаров.
Айта кетейік, былтыр жауапты министрлік мемлекеттік жастар саясатының 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасының жобасын әзірледі. Тұжырымдама 2027 жылға қарай Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі жобаларға қатысқан жастардың үлесін 10 пайызға дейін ұлғайтуды, Жастардың мемлекеттік қолдау шаралары туралы хабардар болу деңгейін 90 пайызға дейін арттыруды, NEET санатындағы жастарды 5,8 пайызға дейін төмендетуді, еліміздегі жастар саясатын іске асыруға толық қанағаттанған жастардың үлесін 30 пайызға дейін ұлғайтуды көздейді.
