Енді базалық мөлшерлемені төмендету циклінде үзіліс болуы мүмкін деген ой айтылып жатыр. Иә, қаңтарда жылдық инфляцияның төмендеу үрдісі жалғасын тапты. Инфляциялық күтулер үш ай қатарынан баяулап келеді. Алайда айлық инфляция орташа жылдық мәндерден жоғары қалыптасып отыр. Сыртқы инфляциялық жағдай бейтарап күйде. Бірқатар сауда-серіктес елде баға өсімі біршама қарқын алып, сыртқы инфляциялық қысым сәл күшейді. Оның үстіне жаһандық инфляцияның баяулап жатқанына қарамастан, сыртқы ақша-кредит шарттары қатаң қалпында қалып жатыр. Мәселен, АҚШ Федералды Резерв Жүйесі (ФРЖ) және еуропалық орталық банктер инфляцияны нысаналы мәндерге қайтару қажеттілігіне байланысты мөлшерлемелерін төмендетуге асықпай жатыр. Бұл да ортамерзімді перспективадағы тәуекелдердің сақталып отырғанын аңғартады.
Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменовтің айтуынша, жылдық инфляция баяулап келеді, дегенмен оның баяулау қарқыны да төмендеді.
«Инфляцияға қатысты халық күтулерінің үш ай қатарынан төмендеуі – біз үшін оң сигнал. Алайда инфляцияның орнықты бөлігіндегі көрсеткіштер әлі де жоғары. Бұл баға тұрақтылығын қамтамасыз ету шараларын жалғастыруды қажет етеді. Экономикада проинфляциялық факторлар сақталып отыр. Олардың ішінде тұтынушылық сұраныс, фискалдық ынталандыру және жоғары инфляциялық күтулер бар. Сыртқы ортада логистика мәселесі және Ресей мен Қытайдағы инфляцияның қарқын алуы алаңдаушылық туғызады. Ішкі сұраныс көрсеткіштерінде, инфляциялық күтулерде байқалатын үрдістер, сондай-ақ бюджет саясаты параметрлеріндегі және сыртқы жағдайдағы белгісіздік ұстамды қатаң ақша-кредит шарттарын сақтауды талап етеді. Біздің басты міндетіміз – орта мерзімде инфляцияны 5%-ға дейін төмендету», дейді.
Қысқасы, Ұлттық банктің бұдан арғы ақша-несие саясатын ұстамды деңгейде жалғастыратыны белгілі болған секілді. Мұны ҰБ баспасөз хатшысы Асан Қалиахмет мәлімдемесі де растайды.
«Базалық мөлшерлеме бесінші рет қатарынан төмендетілді. Жаңа көрсеткіш – 14,75%. Бірнеше айдың ішінде мөлшерлеме тұтас алғанда 2%-ға төмендеді. Бұл аз емес. Демек саясат өз жемісін беріп отыр. Қаңтарда жылдық инфляция 9,5%-ға төмендеді. Ақпан айында ол тағы да төмендеп, 9% шамасында қалыптасады деп болжанады. Бірақ әлі де жоғары. Мақсат – оны 5%-ға дейін азайту. Сондықтан келесі рет мөлшерлеме төмендемейді деген жоспар бар», деп жазды ол әлеуметтік желідегі парақшасында.
Сөйтіп, базалық мөлшерлемені төмендету циклінде үзілістер орын алады. Яғни экономикамыз бірнеше ай 14,75 пайыздық деңгейдегі мөлшерлемені қанағат ете тұрады. Өйткені елдің экономикалық ахуалының дамуына және өзгеруіне әсер ететін ықтимал теріс факторлар әлі сақталып отыр.
Халықаралық валюта қоры миссиясының басшысы Николя Бланшенің айтуынша, елдегі инфляция деңгейін төмен деп айтуға келмейді, сондықтан жеңіс туралы жариялауға әлі ерте. «Дегенмен желтоқсаннан бастап байыпты ақша-несие саясаты жүргізілгеніне көзіміз жетіп отыр. Қазіргі ақша-несие саясаты айтарлықтай қатаң, бұл ахуалдың дұрыс өрбіп келе жатқанын көрсетеді. Инфляция бойынша соңғы цифр – шешімтал әрекеттердің сәтті нәтижесі», дейді халықаралық сарапшы.
Владислав Туркиннің сөзінше, ҰБ мәлімдемесінде бірқатар позитивті сәт пен тенденция туралы айтылғанына қарамастан, жалпы түсіндіруде бұлдыр пікір көп.
«Иә, инфляция қарқынының баяу төмендеп келе жатқанына және жергілікті өсім динамикасының жоғарғы айлық мәніне қатысты сілтеме бар. Бірақ қандай да бір себептермен, егер бұрын олар тарифтерді нарықтық бағаға жеткізу есебінен қызметтердің өсу факторын және олардың өсімге әсерін оқшауласа, қазір бұл туралы үнсіз. «Фискалдық саясат параметрлерінің белгісіздігі» дегені де түсінікті емес. Біз қаншама уақыттан бері белсенді бюджеттік ынталандыру және оның үстемдігі режімінде өмір сүріп келе жатырмыз. Бірақ оны Ұлттық банктің үлгілері мен болжамдарында соншалықты көп ескеруге не мәжбүрлеп отыр? Бұл жерде «шығындарыңызды азайтқыларыңыз келмесе біз осылай мөлшерлемені ұстап отырамыз» деген, не болмаса бірқатар қысқамерзімді мақсатты қолдау туралы келісім бар ма екен? Мәселен, сыртқы және ішкі инвесторлар үшін курс, теңгелей депозиттерді және мемлекеттік қарыз қағаздарының тартымдылығын қолдау деген секілді. Бұл ретте олар несие өсімі, әсіресе бөлшек несиенің өсімі туралы мәселені тағы да айналып өтті. Қалыпты-қатаң ақша шарттары және нақты мөлшерлеменің жоғарғы мәніне қарамастан ақша массасының өсімі проблемасын да айтпады», дейді сарапшы.
Инфляцияның әлі де өсіп кету тәуекелдері бар дегенді айттық қой жоғарыда. Ұлттық банк соның сыбағасын беру үшін мөлшерлемені қазіргі деңгейде ұстағысы келетін секілді. Мәселен, тұрғын үй коммуналдық шаруашылық қызметтерінің бағасы жылдық мәнде 14,4 пайызға өсіп кетті. Биыл ақпанда орталық жылу бағасы өткен жылдың ақпанымен салыстырғанда 30,9 пайызға қымбаттаған және инфляцияға 0,3 пайыздық тармақ үлес қосқан. Электр энергиясы – 19,9 пайызға (0,4 пайыздық тармаққа), тұрғын үй нысандарына жөндеу жүргізу және қызмет көрсету – 7,9 пайызға (0,4 пайыздық тармаққа), тұрғын үй арендасы – 7,5 пайызға (0,2 пайыздық тармаққа) өскен.
Сонда түсінгеніміз, инфляция баяулап жатыр дегені де шартты түрдегі көрініс болып қалады. Шын мәнінде қымбатшылық жалғасып жатыр және елдің жүзіне шынайы күлкі үйіретін арзаншылық дәуірінің ауылы алыста. Әсіресе қызмет көрсету бағытындағы қымбатшылықтың күшеюі инфляцияның баяулау траекториясына ай өткен сайын қауіп төндіріп келеді. Еліміздің (Үкіметтің) биылға жасап отырған инфляциялық болжамы 7,5-9,5 пайыз деңгейінде екені белгілі. 2025 жылы инфляцияны 5,5-7,5 пайыз деңгейіне түсіргіміз келеді. Алайда көктемнің тосынсый мезгілі екенін де естен шығармауымыз керек. Көктем мен жазғы маусым дәл күз секілді анық қауіп танытпағанымен, ойда-жоқта тәуекелдердің туындап қалуы мүмкін екенін де ұмытпаймыз. ОПЕК+ елдерінің мұнай өндірісін қысқартуға қатысты міндеттемелерінің орындалуы (яғни оның ішінде Қазақстан да бар), ішкі экономикалық қуат – өндірістік моделдің жақсаруы, Теңіз кен орнының кеңеюі, экономикалық жылдық өсімді 6 пайыз деңгейінде ұстай алу міндеті, экспорттың ұлғаюы сияқты ауыр да жауапты міндеттерді өз деңгейінде атқару инфляцияның баяулауына елеулі үлес қоспақ.
