Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Жаңа кезең, жаңа қадам
Сұлтан РАЕВ,
Халықаралық TҮРКСОЙ ұйымының бас хатшысы, Қырғыз Республикасының халық жазушысы:
– Қазақстан – Еуразияның кіндігі. Бұл ретте Қазақстан түркітілдес халықтардың рухани қайта өрлеуіне жаңа мүмкіндік ашып берді. Діні мен ділі бір, түйенің қос өркешіндей, тонның ішкі бауындай, құстың екі қанатындай туыс елдер ең алғаш мәдениет арқылы, рухани туыстық арқылы бірікті. Бұл – бір туған, тағдырлас елдердің асыл бірлігі.
Бүгінде біз тарихи кең далада ұлы Тұран идеясын ту етіп көтерген Алаш арыстарының арманын жалғастырып келеміз. Іргелі ТҮРКСОЙ ұйымы елдеріміздің егемендігімен құрдас, тағдырлас. Отыз жыл жаһандық ұйымға дейін кеңейіп, қанат жайды. Негізгі миссиямыздың арқасында бір туған, тамырлас, қандас түркі елдерінің мәдениет арқылы ықпалдасуына, дамуына кең жол аштық. Осы жылдарда ұйым жүздеген мәдени жоба жүзеге асырып, мәдениеттерді араластырды, тілдерді жақындатты, түркі мәдениетін әлемдік мәдениеттің ажырамас бөлігі ретінде танытуға көп еңбек сіңірді. Жаһандану кезеңіндегі мәдениеттің рөлі жоғарылаған дәуірде ұйымымыз жаңа мәдени кезеңге өту жолында түркі жұртының шаңырағы болуды көздейді. Айталық, ұйым ірі жобаларды Қазақстанда іске асырды. Біз «Түркі дүниесінің мәдени орталығы» атты жобамызды да Астанадан бастағанбыз. Бүгінде «Түркі дүниесінің мәдени орталығы» жобасы ең маңызды мәдени трендке айналды. Ал көне Түркістан – Түркі дүниесінің рухани орталығы дәрежесін түбегейлі алды. Ұлы Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың рухы, қазақтың 21 ханы, 8 сұлтаны, 23 биі, 59 батыры жатқан Түркістан – Түркі дүниесінің рухани астанасы. Қазақ тарихындағы ұлы тұлға Сұлтан Бейбарыстың 800 жылдығын жалпы түркі дүниесіне белгілі бағытта үлкен іс-шарамен бастадық. Ұйым Сұлтан Бейбарыстың тарихи портретін, тарихи орнын көрсететін деректі фильм түсіріп жатыр.
Әлемдегі өзгерістер алдымызға жаңа міндет, жаңа көзқарас және жаңа жауапкершілік жүктеп отыр. Демек ұлттық, жалпы түркілік сезім бізді бүгінгі заман сұранысына сай жауап беруге үндейді. Сондықтан біз әлемдік барша өзгеріске рухани дүниемізбен, рухани бірлігімізбен, рухани жаңғыруымызбен ғана жауап береміз. Бауырлас халықтар ортақ мүдде жолында болашаққа жаңа қадам, жаңа кезеңге аяқ басты.
Бізді біріктіретін мейрам
Фахреттин АЛТУН,
Түркия Республикасы Президент Әкімшілігінің коммуникациялар басқармасының басшысы:
– Наурыз мерекесі – Орталық Азиядан Анадолыға дейінгі түркі кеңістігінде ғасырлар бойы тойланып келе жатқан көне мереке. Биыл түркі әлемі қасиетті Рамазан айында Наурыз мерекесін тойлаудың қуанышын сезініп жатыр. Бұл қуанышымызға қуаныш, бақытымызға шаттық қосады. Себебі түркі жұрты үшін Наурыз молшылық пен бірлікті білдіреді. 2009 жылы ЮНЕСКО-ның «Материалдық емес мәдени мұралар тізіміне» енгізілген Наурыз мейрамы БҰҰ Бас Ассамблеясы тарапынан да Халықаралық Наурыз мерекесі ретінде ресми түрде қабылданды. Осылайша, бұл мейрам түркі әлемінің ортақ әлеуметтік, мәдени құндылықтарға ұйысуына жол ашты. Сондай-ақ Наурыз түркілердің салт-дәстүрін, мәдениетін қорғауға және сақтауға деген ерік-жігерінің көрсеткішіне айналды. Наурыз мейрамын ерекше атап өтетін қазақ халқының түркі әлемінің көне мәдениетіне қосқан үлесі зор.
Түркі әлемі – тарихта қиын-қыстау күрестен өткен, әрқашан бір-біріне қолдау көрсетіп келген өркениеттің мұрасы. Біз мұны келешек ұрпаққа көздің қарашығындай сақтап жеткізуге міндеттіміз. Түркі бірлігі ортақ мәдени құндылықтарды қорғау, экономикалық-саяси ынтымақтастықты нығайту арқылы жүзеге асады. Бұл үшін ортақ мүдде жолында бір-бірімізді қолдап, бірлесіп әрекет етуге тиіспіз. Сонда ғана түркі одағы тиімді күш ретінде бүкіл әлемдегі бейбітшілікті қамтамасыз етуге үлкен үлес қосады. Сол себепті 100 жылдығын тойлаған Түркия Республикасы ретінде біз де түркі дәуірінің әрі қарай тамыр жайып, өркендеуіне күш саламыз. Президентіміз Режеп Тайип Ердоған мырзаның басшылығымен түркі әлемімен, дос және бауырлас Қазақстанмен бірге ілгері жылжып, түркі ғасырын әлемге айшықтау жолында күш-жігерімізді біріктіруге атсалысамыз. ХХІ ғасырда мақсат етіп отырған «Түркі дәуірі» ұраны экономикалық және саяси ғана емес, әлеуметтік және мәдени тұрғыдан ілгерілеп, дамуы қажеттігін айтқым келеді.
Түркі мемлекеттері ұйымының төрағасы болған Қазақстанның «Түркі дәуірі» тұжырымдамасын іске асыруға біздің елдердегі қоғамның барлық топтарының қатысуы мен қолдауы маңызды. Бұл мақсатқа жетуде халықтарымыздың бірлігі жарасып, ынтымағы арта беруге тиіс.
Біз Қазақстанның жетістіктерін мақтан тұтамыз және қиындықта қолдау білдіруге әрқашан дайынбыз. Қазақ бауырларымыздың да Түркияға деген көзқарасы ерекше екені анық. Қазақ ақыны Мағжан Жұмабайдың «Алыстағы бауырыма» поэмасы – осы сезім бірлігінің көрінісі. Премьер-министріміз болған Аднан Мендерес өткен ғасырдың 50-жылдары қазақ бауырларымызды Түркияға қабылдауға бел буған кезде де дәл осындай сезіммен әрекет етті.
Қазақ елі егемендік алғандағы түрік халқының қуанышы да, өткен жылы елімізде болған жер сілкінісінен кейін қазақ халқының көрсеткен ынтымақтың үлгісі де осы ортақ сезімнің жемісі. Жанашырлығымыз нақты ынтымақтастыққа айналып, қарым-қатынасымыз кеңейтілген стратегиялық серіктестік деңгейіне көтерілгеніне қуаныштымыз. Байланыс және БАҚ саласында бірлесіп атқаратын жұмыс көп. Президенттік коммуникациялар басқармасы басты мақсатының бірі – аймағымыздағы жалған ақпаратпен жұмыла күресу. Бауырлас Қазақстанның бұл күресте қасымызда болуы маңызды деп санаймыз. Сөзімнің соңында бүкіл түркі әлемін, бауырлас қазақ халқын Наурыз мерекесімен шын жүректен құттықтаймын. Рамазан айында түркі және мұсылман әлеміне тыныштық пен береке әкелсін деп дұға етемін.
Бірлік – ортақ құндылығымыз
Акбар ГОШАЛЫ,
Халықаралық Алаш әдеби сыйлығының лауреаты, Əзірбайжан ақын-түркологы
– Ел мен халықтың жақындасуында тіл мен мәдени бірліктің маңызы зор. Әсіресе қиын-қыстау заманнан өткен түркі халықтарына татулықтан асқан құндылық жоқ. Алдымызда бауырлас халықтарды рухани жақындастыру міндеті тұр. Осы уақытқа дейін құрылған түркі ұйымдарының жұмысы жемісін беріп, бірлескен университеттер ашылды. Мәдениет пен өнер саласындағы іс-шаралар халықтарымыздың бір-бірін жақын тануына үлесін қосты. Алайда студенттер мен оқытушылар арасындағы алмасудың болмауы, әдеби-мәдени онкүндіктердің қарқындылығы әлі баяу. Ең маңызды кемшілік – ортақ ақпараттық кеңістік құрылған жоқ.
Соңғы жылдары жаһандық деңгейдегі саяси-экономикалық, әскери риторика түркі елдерін де қамтыған сияқты. Бұл түсінікті. Сол себепті елдеріміз қауіпсіздік мүддесі жолында ортақ түркі мақсатының айналасына бірігуге тиіс. Осы арқылы өзгелердің бір-бірімізден алшақтатуына, бөліп алуына, арамызға алауыздық тұқымын себуіне жол бермеуіміз керек. Қауіпсіздік туралы айтқан кезде халықтар арасындағы ортақ мәдениетті арттыру, рухани байланысты жандандырудың қаншалықты зор екенін түсінуге болады.
Патшалық Ресей мен кеңес заманында түркі республикаларының ресми шекаралары ағайындар арасында дау-дамай тудыратындай етіп сызылды. Бұл Орталық Азиядағы бауырларымызға көбірек қатысты. Сол себепті тарихтағы кейбір қақтығысты бүгінгі шындықтың көзімен, қазіргі заманғы ойлау жүйесімен түсіндіру керек. Мыңжылдық тарихта бейбіт өмір сүрген халық жоқ. Тарихтан сабақ алуды үйреніп, бізді біріктіретін оқиғалар оқулықтарымызға, академиялық басылымдар мен мектеп бағдарламаларына енгізілуге тиіс. Ең бастысы, бауырластық пен бірлікке бастайтын ғылым, әдебиет пен өнерімізге ортақ құндылық ретінде қараған жөн.
Сондай-ақ геосаяси жағдайда түркі елдері әскери одақ құрудан тартынбауы керек. Түркі әлемінің болашағы кез келген мақсатта тізе қосып, бірігіп іс қылудан басталады. Қазіргі уақытта түркі әлеміне ықпалдасу өте маңызды. Әрине, түркі интеграциясы да қиындықсыз болмайды. Алайда әлем қайта құрылып жатқанын ескерсек, тарихтағы орнымызды алу жолында құқығымызды қорғауды қолға алғанымыз абзал. Тағы бір маңызды мәселе – өзара мәдени байланыстарды нығайту, ТҮРКСОЙ қызметін одан әрі кеңейту қажет. Мәселен, әлеуметтік-экономикалық (оның ішінде инфрақұрылымдық) салада, театрларымыз бен кинотеатрларымыздың көрермендер аудиториясында кемшін тұстар бар. Сондықтан ортақ мәдениет, әдебиет күндерін, кездесулер өткізуді дәстүрге айналдыру қажет. Халықаралық Түркі академиясының түркі әлемінің тарихы мен әдебиеті туралы бірлескен оқулықтар шығара бастағаны қуантарлық дүние.
Түркі мемлекеттері арасындағы ғылым, техника саласындағы ынтымақтастық та ауадай қажет. Осы орайда «Технофест-2025» Қазақстанда өтсе, ол бүкіл түркі әлемі үшін жағымды оқиға болмақ. Ал білім саласында Ахмет Ясауи атындағы Қазақ-Түрік университетін модель ретінде қабылдауға болады. Университет бүкіл түркі әлемі үшін кадрлар даярлайды. Сонымен бірге Түркі мемлекеттері ұйымына мүше елдердің арасындағы шекаралық, кедендік өткелдер жеңілдетілсе, бауырлас халықтар үшін тиімді орта құрылады. Атап айтқанда, туризмнің әлеуетін арттыруға зор мүмкіндік. Қорыта айтқанда, түркі мемлекеттері арасындағы ынтымақтастық жыл санап артып келеді. Алдағы 5 жылда бұл байланыс екіжақты, көпжақты негізде дамиды. Бұл үшін түркі ұйымдарының жұмысы әрі қарай жандануы керек. Айтпақшы, Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Әзербайжанға жасаған мемлекеттік сапары, Тоқаев мырзаның Қарабаққа, Физули мен Шушаға сапары біздің бауырластығымызды нығайтып, достарымызды қуантқаны сөзсіз.
Ағайындар арасындағы достық пен бауырластық артса, түркі халықтарының тәуелсіздігі тұғырлы болары хақ. Былтыр Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен өткен Түркі мемлекеттері ұйымының мерейтойлық X саммитінде ел президенттерінің ой-пікірі де осы арнаға тоғысқан еді. Яғни түркі интеграциясының тамырын тереңдетіп, бауырлас халықтардың бірлігін бекемдеу болашақтың бас жоспарына айналуға тиіс. Ал «Түркі дәуірі!» ұраны бауырлас халықтардың болашаққа деген сенімін нығайтып, ортақ құндылықтарымызды төрткүл дүниеге танытуға ықпал етері анық.
Дайындаған –
Жадыра МҮСІЛІМ,
«Egemen Qazaqstan»
