Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «EQ»
Мемлекет басшысы балалар мен жастардың денсаулығына алаңдайтынын айтып, тұтас ұлттың болашағына орасан зор зиян келтіріп жатқан вейптердің таралуына тосқауыл қою үшін нақты шаралар қабылдау қажеттігіне тағы да тоқталды. Ұлттық құрылтайда Президент көтерген мәселенің бірі – насыбай ату. Бұл кеселді «денсаулыққа зиян әрі ұят әдеттің бірі» деп атаған Мемлекет басшысы: «Қазір – ХХІ ғасыр, жоғары технология мен жасанды интеллекті қарқынды дамыған заман. Ал біздің азаматтарымыз аузына насыбай салып, қақырып-түкіріп жүреді. Осы жағымсыз қылықты ата дәстүрі санайды. Шын мәнінде, бұл – барып тұрған мәдениетсіздік. Оны тоқтату қажет», деп қадап айтты.
Несін жасырамыз, жастар арасында есірткі құмарлық, темекі шегу, насыбай ату қауіпті дертке, қоғамдық қатерге айналғанын мойындауымыз керек. Қаншама отбасының шырқын бұзып, қаншама жастың болашағын жоққа апарарын біле тұра бұл кеселдерден әлі арыла алмай келеміз. Сол өкінішті.
Ертеде тек оңтүстік аймақтарда сатылатын, тек ересектер пайдаланатын насыбай бүгінде еліміздің барлық аймағына жеткен. Жетіп қана қойған жоқ, нас екенін аты айтып тұрса да жас-кәрінің құмар басар кәдесіне айналды. Насыбайды сатушылар да, тұтынушылар да оның құрамында не бар екенін, денсаулыққа қаншалықты зияндығын білмейді. Тіпті білгілері де келмейді. Көңілді күпті етері – мектеп оқушыларының насыбайға, электронды темекілерге әуестігінің күн санап артып келе жатқаны.
Насыбай жасөспірімдердің өміріне еш қиындықсыз оп-оңай кірді. Оның арзан бағасы, қолжетімділігі тағы бар. Сатушылар бірін «Өзбекстаннан әкелінген әккі насыбай» деп «мақтаса», енді бірін «Қырғыз жерінен қыр асып келген» деп «дәріптейді». Әрине, сатушының мақсаты – пайда табу. Насыбай санитарлық-эпидемиялық зертханадан да тексеруден өткізілмейді. Ал оларды тексеріп, қадағалап жатқан базар әкімшілігі де, учаскелік полиция қызметкері де жоқ. Ең сорақысы – насыбайдың мектеп маңында сатылуы. Күнкөріс қамында жүрген апалар мектеп қасында шемішке, сағыз, кәмпит, құртқа қоса насыбай сатып отырады. Бұл мектеп оқушыларының насыбайға әуестігін арттырары сөзсіз. Өйткені еліктегіш жасөспірімнің бірі насыбайға құмартып алса, екіншісі қызығып алуы ықтимал. Ал шын мәнінде насыбай денсаулыққа несімен қауіпті?
Насыбай – құрамында есірткі бар алқа тұқымдасына жататын темекі өсімдігінен жасалатын, құмарлық үшін пайдаланылатын зат. Оның зияны жөнінде халық арасында мәлімет тым аз, арнайы зерттеулер де жоқтың қасы.
Әдетте оны темекі ұнтағына күл, қалампыр қосып жасайды, ол ащы, күшті иісті зат. Насыбайды құмарлық үшін ату – көп адамның жаман әдеті. Насыбайдың адам денсаулығына тигізер зияны өте көп. Біріншіден, насыбай ату темекі тарту, араққа салыну, нашақорлық тәрізді дерт болғандықтан, оған үйренгендер бір мезет насыбай атпаса, басы ауырып, жүрегі соғып, мазасыз күйге түседі. Оның құрамына никотин, синиль қышқылы, көмір қышқылы, сірке қышқылы, азот, эфир майы және өкпе қатерлі ісігіне ұшырататын түрлі радиоактивті қоспа қосылады. Әрі насыбай ату адамның жасын қысқартады. Ауыз қуысы, ас қорыту жүйесі қатерлі ісігіне ұшырайды. Өмір сүруге, еңбек етуге, отбасын асырауға деген ынта-ықыласты азайтады. Тыныс алу жолдары қабынады. Ұдайы насыбай ату ұйқысыздыққа әкеліп соғады. Тамаққа деген тәбетті жойып, адам ағзасы әлсірейді.
Насыбай ататындардың 80 пайызының ауыз қуысы, ас қорыту жүйесі ісікке ұшырайды. Құрамындағы никотин барлық қан тамырларының тарылуына әкеледі, бұл миға, жүрекке және басқа да өмірлік органдарға қан беруді нашарлатады. Олар оттегін қабылдамайды, сондықтан олар өз функцияларын қалыпты орындауға қабілетсіз бола бастайды. Сонымен қатар қан тамырлары жұқарады, бұл құбылыс өз кезегінде инсульттің пайда болу қаупін жоғарылатады.
Насыбайға психотроптық заттарды қосу психикалық бұзылуларға, жеке бастағы өзгерістерге апарады. Адамның есте сақтау қабілеті нашарлайды, үнемі шала ессіз күйде жүреді. Оның құрамындағы ауыр металдар бауыр мен бүйрекке зиянын тигізіп, олардың қызметін бұзады. Қырғызстанның Ұлттық ғылым академиясы ғалымдарының айтуынша, насыбай бедеулікке әкеледі. Бұл факт көп жылғы зерттеулермен дәлелденген.
Қоғамның үлкен дертіне айналған нашақорлық пен ішімдікпен күресу жұмысы елімізде хал-қадерінше жүріп жатыр. Үкімет елімізде темекі бұйымдары мен алкоголь өнімдерін кәмелетке толмағандарға сатуға тыйым салды. Алайда жас пен кәрі бірдей құмар насыбай саудасы әлі қызып тұр. Бұл кесел орталық базарды былай қойып, үлкен сауда орталықтары мен дүкен-дүңгіршіктерге емін-еркін еніп алды. Кез келген үйдің бұрыш-бұрышында ашық саудаланып жатқан насыбайдың қалай жасалып, қайдан келіп жатқанын ойлап бас ауыртып жүргендер шамалы. Десе де, мектеп жасындағы балалардың насыбайға құмарлығы қоғам мен көпті ойлантып жүргені де рас. Бұл мәселені енді Мемлекет басшысы көтеріп отыр. Ендеше, насыбай атуды халық арасында барынша шектеп, жастар арасында, оның ішінде мектеп жасындағыларға мүлдем тыйым салатын уақыт жетті. Арнайы заң қабылдап, оның орындалуына қатаң көңіл бөлгеніміз жөн. Ресейде, Түрікменстан мен АҚШ-та насыбай сатуға тыйым салынған. Насыбайды тасыған және сатқан адамдарға айыппұл салынып, ол тағы қайталанса, бас бостандығынан айыруға дейін жаза қолданылады.
Халқымыз ежелден-ақ «Денсаулыққа зор кесел, үйрете көрме аузыңды, насыбай мен шылымға» деген. Адам бақытты болу үшін оған денсаулық керек, ал денсаулық кепілі – саламаттылықта. Сондықтан жастар денсаулыққа кері әсер ететін зиянды әдеттерден аулақ жүрсе жарар еді.
Сағындық ОРДАБЕКОВ,
медицина ғылымдарының докторы, профессор
Тараз
