Фото: abai.kz
Қазақ тілі - Қазақстан Республикасының мәдени және рухани байлығының, сондай-ақ ұлттық бірегейлігінің негізгі элементі. Мемлекеттік тіл саясатының маңызды мақсаттарының бірі - бүкіл қоғамға қазақ тілінің мәртебесін насихаттау және оның пайдалану аясын кеңейту. Осы орайда, Баспасөз және ақпарат құралдарының рөлі ерекше маңызды. Қазіргі кезде БАҚ-тың көмегімен қазақ тілінің мәдени және әлеуметтік маңызын арттыру жұмыстары жандануда. Телевизия, радио, газет және интернет сияқты медиа құралдары арқылы қазақ тілінде жүргізілетін науқандар, арнайы хабарлар мен сұхбаттар қоғамның назарын мемлекеттік тіл мәселелеріне аудартып, тілдік сана-сезімді оятуға ықпал етеді. Бұл арқылы қоғамның барлық топтарының назары мемлекеттік тіл мәселесіне аударылады. Қазақ тілінде берілетін бағдарламалардың, жаңалықтардың және мазмұнның артуы тілдің дамуына және кеңірек қолданылуына оң әсерін тигізеді.
Қазақстандағы БАҚ саны мен мемлекеттік тілдегі мазмұнының жай-күйіне көз жүгіртсек, 2023 жылғы мағлұматтар бойынша Қазақстанда 5,189 БАҚ тіркелген, олардың ішінде 191 телеарна, 84 радио, 959 ақпарат агенттігі мен интернет шығарылымы, 279 шетелдік телеарна және 3,676 мерзімді басылым (оның ішінде 2,180 газет және 1,496 журнал) болған. Қазақ тіліндегі БАҚ-тың саны 693-ті, ал орыс тіліндегілерінің саны 853-ті құрайды. Бұл көрсеткіштер мемлекеттік тілде шығатын БАҚ-тың үлесі мен медианың тілдік құрамының қаншалықты алуан түрлі екенін айқын көрсетеді. Мемлекеттік тілдегі БАҚ-тың маңызы мен қолданылу аясы кеңеюде. Мысалы, мемлекеттік БАҚ-тағы қазақ тіліндегі контенттің үлесі 83%, телеарналарда 77%, баспа БАҚ-та 85%, ал интернет-ресурстарда 87% құрайды. Бұл мемлекеттік тілдің БАҚ-тағы үлесінің арта түскенін және жалпы медиа саласындағы мемлекеттік тілдің орнының нығаюда екенін көрсетеді.
Қазақ тілінің медиа ортасындағы жаңғыруы мен жаңа бағыттары өзгеше маңыздылыққа ие. Социалдық желілер мен блогерлер, қазақ тілінде контент жасап, таратуы тілдің жастар арасындағы беделін арттыруда үлкен рөл атқарып отыр. Бұл жаңа буынды қазақ тілінде сөйлеуге және тілдің дамуына белсенді қатысуға шақырады. Аудио контенттің бұрын-соңды болмаған деңгейде өсуі кең таралуына және танымал болуына ықпал етті. Аудио кітаптар мен подкасттар қазақ тілінде білім алуды, мәдениетті зерттеуді және күнделікті тіршіліктегі тыңдалымдарды жеңілдетеді. Олар, әсіресе, көлікте немесе жаттығу кезінде уақытты тиімді пайдалануға ыңғайлы. Бұл үрдіс, қазақ тілін үйренушілерге және тілді дамытқысы келетіндерге қосымша ресурстар ұсынады. Статистика жағынан алғанда, нақты сандар көрсету қиынға соғады, себебі подкастерлердің нақты саны мен олардың аудиториясы жыл сайын өзгеріп отырады және бұл мәліметтер жиі жаңартылып отырады. Дегенмен, қазақ тіліндегі подкастерлер арасында көптеген салаларда, мысалы, білім беру, қаржы, денсаулық, мәдениет және ойын-сауық сияқты тақырыптарда мазмұн жасаушылар бар. Бұл тенденциялар қазақ тілінде сөйлейтін тыңдармандар арасында аудио контентке деген сұраныстың артып келе жатқанын көрсетеді. Қазақстандағы қазақ тіліндегі подкастерлердің саны мен аудиториясының өсуі, әсіресе жастар арасында, тілдің дамуы мен таралуына оң әсер етеді. Подкастерлер жаңа идеялар мен көзқарастарды талқылауға, тілдің көркемдік әлеуетін көрсетуге және қазақ тілінде сөйлейтін аудиторияның қажеттіліктері мен қызығушылықтарына жауап беруге мүмкіндік береді. Олардың жұмысы қазақ тілінің жандануына және жаңа медиа ортада өз орнын табуына ықпал етеді.
Гүлмира Жаймбаева, тіл білімі саласындағы маман:
Бүгінгі таңда мемлекеттік тіліміздің БАҚ саласындағы маңызы зор. Қазақ тілінің қолданылу аясын кеңейту - біздің ортақ міндетіміз. БАҚ арқылы тілдің кең таралуына үлес қосу мүмкін. Социалдық медиа және жаңа медиа платформалары арқылы тілдің жастар арасындағы беделін арттыруға көп мүмкіндіктер бар. Бұл - қазіргі заманғы тілдік насихаттаудың негізгі бағыттарының бірі.
Қазақ тіліндегі БАҚ-тың жаңа бағыттары
Экологиялық мәселелер қазіргі кезде үлкен назар аударуды талап етеді және бұл бағыттағы ақпараттардың қазақ тілінде таралуы өте маңызды. Қазақ тіліндегі БАҚ экологиялық журналистиканы дамыта отырып, ортаны қорғау, қоғамның экологиялық санасын арттыру және тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуге үлес қоса алады. Ақпараттық технологиялар мен блокчейн сияқты жаңа технологиялардың БАҚ саласындағы қолданылуы қазақ тіліндегі медианың дамуына жаңа бағыттар аша алады. Бұл технологиялар арқылы ақпараттың қауіпсіздігін арттыру, контенттің таралуын жеделдету және журналистикалық зерттеулердің ашықтығын қамтамасыз етуге болады. Цифрлық сауаттылық — қазіргі заманғы қоғамның негізгі қажеттілігі. Қазақ тіліндегі БАҚ аудиториясына цифрлық технологияларды пайдаланудың негіздерін үйрету, интернет қауіпсіздігі және жеке деректерді қорғау туралы ақпарат беру арқылы қоғамның цифрлық сауаттылығын арттыра алады.
Шетелдік басылымдардың қазақ тіліне аударылуы немесе қазақ тіліндегі мақалалардың шетелдік БАҚ-та жариялануы — қазақ тілінің әлемдік мәдени алмасу процестеріне қатысуының тағы бір жолы. Бұл қадам қазақ тіліндегі мазмұнның сапасын арттыруға және оның халықаралық деңгейде танылуына өз үлесін қосады.
Мемлекеттік тіл және БАҚ арасындағы өзара әрекеттесу қазақ тілінің қоғамдағы мәртебесін нығайтуға және оның дамуына оң ықпал етеді. БАҚ-тың мемлекеттік тілді дамытуға қосқан үлесі зор, осы бағытта жұмыс істеу ұлттық мүддені көздеудің маңызды құралы болып табылады.
Аружан Мауленбай
