Біз әйгілі ағылшын ақыны Уистен Хью Оден өлеңінен Американың тынымсыз өмірін, тыңғылықты адамын танысақ, испан ақыны Хименес мінезінен туған жерінің желі мен қиырсыз жазығын, баяу аққан суы мен байсалды адамын көреміз. Сол секілді алып Гетенің аса мәдениетті, сыпайы сыршылдығынан неміс ұлтының әсем мәдениетін аңғарасыз.
Ақын Абзал Бөкеннің болмысы, парасат пайымы, шашаусыз мінезі мен бұйығы қоңырлығы жібі сөгілмеген ұлттық болмысты еске түсіреді. Орынсыз тасу, керексіз күшену, жөнсіз жылтырға сараң самалалы жырлар бір кезде ауыл шетінде қой баққан ұялшақ үніңді, таба нан ұстап, талдан таяқ мінген, бет дірдегі бұзылмаған биязы шағыңды санаға әкеледі. Расында, біз бәріміз бастапқы болмысымызға ұмтылушылармыз. Алғашқы бастау – күллі тазалық пен тұмалықтың, Құдай орнатқан қасиетті заңдардың бұзылмаған, бұлжымаған орны. Румидің өлеңінде мешіттен, шіркеуден таппаған Құдайды ақыры жүрегінен табуында үлкен сыр бар. Атақты Борхес «Мың бір түнге ұқсас әлемде шексіздік шыңдарының басы болуы мүмкін емес ешбір әрекет жоқ» деген пікір айтады. Шынында біздер үлкен әлемді, бастау тұнығымызды өмір бойы көксеп өтетін кіші әлемнің перзенттеріміз. Түркі алыбы Әлішер Науаидің тілімен сөйлесек, сонда ғана ақын жайқалған бағына күтіммен қарайтын ақылман бағбанға айналмақ.
«Тоқырауын, мен сенен алыс кеттім,
Зеңгіріне сіңгендей ғарыш көктің.
Саған деген сағыныш – сарыуайым,
Сарыуайым ішіппін, бал ішпеппін.
Шағырмақта күйдірді кекілді күн,
Содан кейін сол кекіл кетілді мың.
Балалығым – сен жақта, Өзім – мұнда,
Бір денеде екі адам секілдімін».
Тұлғаның екіге жарылуы – әрісі Борхестің «Сағаты» мен берісі жаңа қазақ поэзиясында жиі ұшырасады. Бірақ осы бір қос шумақтың жұп-жұмыр қалыбы, ойшыл атмосферасы сүйкімді. Арасынан қыл өтпес тығыздық, ұлт перзентінің ғана жүрегінен туар «тоқырауын», «зеңгір», «сарыуайым», «шағырмақ» секілді сөздер өлеңнің рабайын ашып, қар жегендей мамық уыты сезіледі. Туған өлеңнің бір сипаты ішкі үйлесімінде, төрт аяғы тең түскен жорғадай тайпалып тұруында болса керек. Жақсы өлеңді оқығанда оқырман оны өзі жаза алатындай болып көрініп тұрады депті Белинский. Иә, жаза алатын секілдісіз, бірақ ол үшін нешеме ғұмыр, қаншама сарсаң сағат керегін кеш білесіз.
«…Уақыт шалғы екен,
Шапса, шарт кетем.
Өлім алда екен,
Өмір артта екен.
Қақты есемнен
қарттық, қарағым.
Келдім десем мен,
Кетіп барамын».
Ақын поэзиясының бір қыры, басты қыры – ойшылдық. Бұрыннан бөтен, ежелгіден ерек, тек өз қолтаңбасы аңғарылар соны ойшылдық.
«Құдайыңнан соңғы Құдай – Уақыт,
Соны ұқпаған, нені ұғасың, жаным-ай?!»
Егер осы жырды ғылымсыз діншілдерге оқытсаңыз, қос ит қосып табалауы әбден мүмкін. Ал уақыттың құдіретін танытқан бұл теңеу ойлы оқырманға уақыт құндылығын қайта қарауды талап етеді. Уақыт – бізден кәрі, бізден дана. Оны басы да, соңы да біз емес. Біз оған тек тумыстағы даралық арқылы ерек сипат бере аламыз. Алып Байронның «О, уақыт! Бәрі жүйткіп қанатыңнан, қалықтап дәл тұсыңнан зулар бәрі» деп шарқ ұруы сондықтан да болар.
Сірә, қайбір адамға да отаншылдық ана құрсағынан беріледі. Ешкім оқу-тоқумен, ғайып бұтағына сүрініп отаншыл болып кетпейді. Біз таныған Абзал ақын – отаншыл. Ауыз әдебиетінің бәсі кез келген елдің фольклорынан құнары ұлық, жан күйі ұятқа оранған, өзінің ұлы халық екенін әлі жеткілікті танымаған қаһарман отанын сүйеді ақын. Сүйгендіктен сынайды, сыр іздейді, жараланады.
«Ағып жатқан арнадай
Азаны мен қазаны.
Ғайып болды, жалған-ай,
Бұрынғының қазағы.
...Қайда қалды тау ішін
Жаңғырық қып бір өзі;
Самбырлаған дауысы,
Салдырлаған мінезі?!»
«Бағзы қазақ» атты өлеңде кешегі қазақтың кеңдігі, есебі жоқ, есі жоқ аңғалдығы, айдай келіні, қазиы мен қазысы, ірілігі жоқталады. Қазақ баласының, шынында, соңғы ғасырдағы әрнешік саясат пен қолдан жасалған қағидаттар бірқатар құндылығын кемітті. Тіпті өзінен-өзі ұялатын, жат тілде сөйлеуді мақтан көретін түпсіз ылдиға түсірді. Алайда тәуелсіздік шұғыласымен бірге жаңа ұрпақ дабылы жер сарайын жаңғыртып, сәулелі үмітке бастайды. Жатса түсінен, тұрса есінен кетпеген азат таңды көрген еліміз ояна бастағандай, рух алдаспаны жалын атып, қантамырға от құйылғандай. Кейінгі толқын тұрпатынан бұл үдеріс айқын сезіледі.
Асқар Сүлейменов: «Жақсы кітап – ұяттың антологиясы» деген-тін. Ақын Абзал Бөкен жырларынан қазаққа тән қою ұят, мейірбандық, адамгершілік, парасат шоғы маздап тұр. Жұлқыма желік, жаттанды ұран іздесеңіз бұл жаққа қарай баспағайсыз. Бұл бекет – адамдық кемелдікке ұмтылушы, көңілі төр, сазы қоңыр, бастапқы тұма тазалыққа құштар ізгіліксүйгіш жандарға тән, қадірлі оқырман.
