Сәуірдің 21-і күні Жайық өзені Орал қаласының тұсында қауіпті деңгейінен асып, қала маңындағы бірнеше саяжай қауымдастығы суға кеткенін хабарлаған едік. Қазір облыс бойынша қауіп әлі сейілген жоқ. Облыс орталығын айналып жатқан Жайық, Шаған, Деркөл өзендері кемерінен асып тұр. Ресейдің Иреклі су қоймасынан беріліп жатқан су мөлшері секундына 2 170 текше метрден азайып, 294 текше метрге түскенімен, Сақмар, Елек және Шыңғырлау өзендері қосылатын Жайықтың суы әлі көтеріліп жатыр. Көктем басталғалы өзен суы 7 метрден аса көтеріліпті.
Батыс Қазақстан облысында күні бүгін су тасқыны қаупі бар 84 елді мекен бар. Қауіпті аймақта облыс орталығы Орал қаласы, Жайық бойында орналасқан Бөрлі, Бәйтерек, Теректі, Ақжайық аудандары жатыр. Орал қаласын қоспағанда бұл ауылдарда 80 мыңнан аса халық тұрады.
– Сәуір айынан бері Жайық бойындағы елді мекендерді су тасқынынан қорғау үшін қауырт жұмыс атқарылды. Ұзындығы 135 шақырым, биіктігі 2-4,5 метр бөгеттер тұрғызылды. 1,1 млн-ға жуық қапшық құм төселді. Біз бүгін осы бөгеттердің нәтижесін көріп жатырмыз. Бөрлі ауданының Қанай ауылы дәл осы бөгеттің арқасында аман тұр. Кеше ғана өзім Бәйтерек ауданының Байқоныс, Дариян, Рубежка ауылдарына барып, бөгеттің жағдайын көрдім. Бұл бөгеттер қазір бүкіл ауылды сақтап тұр. Біздің жасаған әрекетіміз дұрыс, жоспарлы болды деп ойлаймын, – деді Қ.Айтмұхамбетов.
Басқа жұмысты есептемегенде, тек осы бөгеттерді құруға 1 336 арнайы техника жұмылған екен. Мұның 861-і – еліміздің 3 қала, 11 облысынан әкелінген техника. Мысалы, Алматы қаласынан – 214, Қызылорда облысынан – 136, Түркістан облысынан – 112, Алматы облысынан – 162, Қарағанды облысынан – 55, Астана қаласынан – 23, Атырау облысынан – 15, Ақтөбе облысынан – 65, Жамбыл облысынан – 5, Маңғыстау облысынан – 14, Шымкент қаласынан – 14, Жетісу облысынан – 4, Қостанай облысынан – 30, Павлодар облысынан 12 техника Жайықтағы су тасқынынан қорғау жұмысына келген екен.
Қалияр Шадиярұлы қазір облыс аумағында 3 500-дей әскери қызметкер – Төтенше жағдайлар министрлігі, Қорғаныс министрлігі, Ішкі істер министрлігі, Шекара қызметіне қарасты әскерилер және Ұлттық ұлан сарбаздары тасқынға тосқын жасап жатқанын айтты. Олар Алматы, Шымкент қалаларынан, Қызылорда, Маңғыстау, Түркістан, Ақтөбе облыстарынан келген әскери бөлім жауынгерлері екен.
Оқырманның есінде болар, Батыс Қазақстан облысы аумағына Ресейден құлаған мол су сәуірдің 17-сі күні жеткен еді. Бәйтерек ауданының Январцев аулындағы гидробекет сәуірдің 17-сінде судың – 16 см өскенін көрсетсе, сәуірдің 18-і күні су – 38 см, 19-ы күні – 28 см, 20-сы күні – 15, сәуірдің 21-інде 3 см көтерілді. Тек 22 сәуірде 1-2 см төмен түсуі байқалды. Орал қаласы тұсында да Жайық деңгейі 19-22 сәуір күндері 86 см-ге көтерілді. 22 сәуірдің түс кезінде Орал қаласының гидробекетінде Жайық өзені деңгейі 862 см болды. Қауіпті деңгей 850 см болса, одан 12 см асып кетті.
Кейінгі күндері Орал қаласының маңындағы саяжайлардың жаппай суға кете бастаған суреттері мен бейнежазбалары желіні шарлап кеткен еді. Төтенше жағдайлар басқармасы күні бүгін саяжайлардағы 13 044 үйді су басқанын хабарлады. Бұған қоса су тасқыны салдарынан 6 ауданды, Орал қаласында 1 292 тұрғын үйді су басқан еді. Қазір 902 үйге тұрғындары қайтып оралыпты.
Облыс әкімінің орынбасары су тасқыны салдарынан келген материалдық залалды бағалайтын комиссия қызу жұмыс істеп жатқанын айтты. Қазіргі таңда суға кеткен үйлердің 1 150-іне техникалық сараптама жүргізілген. Сараптама қорытындысына сәйкес, 276 тұрғын үй жарамсыз болып танылған. Ал 47 үй күрделі жөндеуден өтеді. 590 нысанға бағалау жүргізілген.
– Су тасқынынан келген шығындарды есептеген кезде тұрғын үй және төрт түлік малдың шығынын есептеп, өтемақы төлеудің бұрыннан қалыптасқан жүйесі бар. Өтемақы сол бойынша жасалады. Тек бүлінген мүліктің – үйдегі жиһаз бен техниканың орнын толтыру алгоритмі енді жасалып жатыр. Бұл құжат дайын болған кезде қосымша хабарлаймыз, – деді штаб бастығы.
Қ.Айтмұхамбетов табиғат апатының кесірінен баспанасы жарамсыз болған жандарға жаңа үй салынатынын немесе мемлекет ол отбасыға басқа үй сатып әперетінін айтты. Бұл көмек саяжай аумағында тұратын отбасыларға да тиіп қалуы мүмкін. Ол үшін саяжай үйінің құжаты түгел болуы, зардап шегушінің атына тіркелуі, жалғыз баспанасы болуы керек.
Жалпы, су тасқыны басталғаннан бері барлығы 13 880 адам қауіпсіз жерге көшірілді, соның ішінде 5 748 бала бар. Бүгінде 14 эвакобекетте 2 363 адам тұрып жатыр. Қажетті азық-түлік, медициналық көмекпен толық қамтылған.
Аудан деңгейінде құрылған арнайы комиссиялар 2 342 бас малдың суға кетіп өлгенін растады. Оның ішінде 341 бас ірі қара, 63 жылқы, 1 741 қой-ешкі бар. Қазір бұл мал рәсімделді, өлекселері толық жойылды. Өтемақы келесі аптадан бастап төленеді. Арнайы комиссиялар өз жұмысын одан әрі жалғастырып жатыр.
Тасқынның екінші кезеңінде мал шығыны жоқ, өйткені қауіп төнген аймақтан 2 369 бас ірі қара, 53 бас жылқы алдын ала қауіпсіз жерге айдалды.
Су тасқынынан зардап шеккен азаматтарға жан-жақты көмек көрсету жұмысы да қатар жүріп жатыр. Осы кезге дейін облыс бойынша 5 552 өтініш қабылданса, 1 542 отбасына 514,5 млн теңге мөлшерінде біржолғы әлеуметтік көмек берілді.
Батыс Қазақстан облысына осы кезге дейін 707 тонна немесе 327,3 млн теңгелік гуманитарлық көмек келген екен. Оның ішінде 563 тонна азық-түлік, 4 тонна дәрі-дәрмек, 140 тонна киім-кишек бар.
Осы кезге дейін облыс аумағында барлығы 1 229 936 қапшық төселген. Апаттан құтқару жұмыстарына 10 647 адам, 1 919 техника, 213 су сору құралы, 194 қайық және 5 тікұшақ жұмылдырылған.
Батыс Қазақстан облысы
