Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Осыған орай, Мемлекет басшысы Үкіметке автожол саласында бақылауды күшейтіп, жаңа нормативтік құжаттар қабылдауды тапсырған болатын. Бұған қоса, еліміздің көлік-логистика саласын тиімді басқару мақсатында Көлік министрлігі құрылғаны мәлім. Алайда әзірге автожолдың басты жауы болып отырған жемқорлық тыйылар емес. Мұның өзі, әсіресе демографиялық жағдайы күрделі Солтүстік Қазақстан облысының (СҚО) тұрғындарына тым ауыр соққы болып тиіп тұр. Себебі Қызылжар өңірінде облыстық және аудандық маңызы бар автожолдардың көбі ұзақ жыл бойы еш жөндеу көрмей, ойдым-ойдым, шұрық-тесік болып әбден тозып, жеңіл көліктің жүйткіп жүруіне жарамсызданып қалған, ал жөнделгендерінің сапасы көңіл көншітпей, көп ұзамай қайта бүлініп жатады.
Ұлттық статистика бюросының мәліметіне сүйенсек, республикамыздағы 6 256 ауылдық елді мекеннің (АЕМ) 635-і, немесе 10,2 пайызы Қызылжар өңірінде орналасқан екен. Бұл көрсеткіш бойынша СҚО алдына тек Түркістан облысын (822 АЕМ) салып, екінші орынды еншілеп отыр. Мұндағы автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 8 416,2 километр. Оның 1 970 километрі, немесе 23,4 пайызы ғана – республикалық маңызы бар жолдар. Еліміз өткен ғасырдың соңындағы өтпелі кезеңде болған экономикалық дағдарысты еңсергеннен кейін, негізінен, республикалық маңызы бар жолдарды қалпына келтіруге көңіл бөлініп, кейінгі жылдары ғана жергілікті жолдарды жөндеу қолға алына бастағаны белгілі. Сол себепті Қызылжар өңіріндегі облыстық (1983 километр) және аудандық (4 463,2 километр) маңызы бар жолдардың көбінің жағдайы әлі мәз емес. Салдарынан қазір облыстағы 635 ауылдың 371-іне ғана автобус қатынайды. Тіпті «Ұлылар мекені» атанған Жамбыл ауданындағы классик жазушы Ғабит Мүсіреповтің туған ауылы – Жаңажолға жаздың жауын-шашынды күндері жеңіл көлікпен жетуіңіз екіталай.
Әділі керек, СҚО-дағы жергілікті жолдарды жөндеуге мемлекет қазынасынан бөлінген қаржы жылдан-жылға көбейіп келеді. Мәселен, осы мақсатқа 2020 жылы 24,4 млрд теңге бөлінген болса, былтыр бұл сома 39,4 млрд теңгеге дейін арттырылды. Биыл 35,6 млрд теңге бөлінді. Әйтсе де, осынша қаржыны талан-таражға салғызбай, тиімді пайдалану мәселесі өзекті болып отыр. Себебі өкінішке қарай, жергілікті шенеуніктердің арасында ауыл тұрғындарының талай жылдан бергі жанайқайының арқауына айналған автожолдарды жөндеуге бөлінген қаржыны арсыздықпен жымқырып жүргендер бар. Ондайлардың кейбірі әшкереленіп, сотқа тартылып, қатаң жазаға кесіліп жатса да, әбден құныққан жемқорлардың айылдарын жияр түрлері көрінбейді.
Мысалы, бұрнағы жылы Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда жүргізілген прокурорлық тексеріс нәтижесінде жергілікті шенеуніктер мүлдем салынбаған 27 километр автожолды салынды деп акт толтырып, «Ауыл – ел бесігі» мемлекеттік бағдарламасы бойынша бөлінген 427 млн теңге қаржыны жымқырғаны анықталды. Осы қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізген Қаржы мониторингі агенттігінің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша Экономикалық тергеп-тексеру департаментінің қызметкерлері аталған ауданның тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімінің басшысы, техникалық қадағалау сарапшысы және бір мердігер ұйымның директоры бірлесіп жасаған қылмысты бұлтартпастай дәлелдеп, үшеуін де сотқа берді. Ақыры олар былтырғы 10 қазанда Петропавл қалалық сотының үкімімен Қылмыстық кодекстің 189-бабы 4-тармағының 2-тармақшасына сәйкес қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп танылып, әрқайсысы 7 жыл мерзімге бас бостандығынан айырылды.
Бірақ осы келеңсіз жайттан Тайынша ауданының шенеуніктері сабақ алмаған болып шықты. Жақында осы ауданның әкімінің орынбасары, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімінің басшысы жергілікті жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің директорынан аудандық маңызы бар автожолдарды ағымдағы жөндеуден өткізгендігі жөніндегі актілерге қол қою үшін 10 млн теңге пара алды деген күдікпен ұсталып, үшеуі де тергеу сотының санкциясымен қамауға алынды. Әйткенмен, құқық қорғау органдарының құрығына әлі ілінбей, «Ұсталмаған – ұры емес» деп тайраңдап жүрген жемқорлардың кесірінен қанша автожол сапасыз жөнделіп, қанша бюджет қаржысы құмға сіңген судай болып жатқаны бір Аллаға аян.
Жалпы, СҚО тұрғындарының басқа жақтарға көшіп кету үрдісі тыйылмай, өңір халқының саны жылдан-жылға азайып бара жатқандығының басты себебінің бірі – жергілікті автожолдардың жай-күйінің нашарлығы. Әсіресе шалғайдағы шағын ауылдардың тұрғындары жауынды-шашынды күндері науқастанып қалғанда ауылдық округтер мен аудан орталықтарындағы емдеу мекемелеріне тездетіп жете алмай, қиналып жүреді. Сондықтан да өңірдің құқық қорғау органдары автокөлік жолдары саласындағы жемқорлықпен күреске баса көңіл бөліп, жең ұшынан жалғасқан парақорларды әшкерелеу жұмысын жүйелі түрде жалғастырса, құба-құп.
Бұл ретте жергілікті тұрғындар да азаматтық белсенділік танытып, автожолдарды салу және жөндеу барысына ұдайы қоғамдық бақылау жасаса, игі. Өйткені бұған өткен жылғы 2 қазанда қабылданған «Қоғамдық бақылау туралы» заң кең мүмкіндік беріп отыр. Ал Қызылжар өңірінде жекелеген азаматтардың уақтылы дабыл қаққандығының арқасында мердігер ұйымдар тарапынан жол берілген кемшіліктер дер кезінде түзетілген мысалдар бар. Мәселен, былтырғы жазда Айыртау ауданындағы «Саумалкөл – Сырымбет – Светлое» бағытындағы аудандық маңызы бар автомобиль жолының бұзылған асфальтының орнына жаңасын салып жатқан мердігер ұйым жұмысының көзге ұрып тұрған шалағайлықтарын байқаған жергілікті белсенді азаматтар оларды бейнежазбаға түсіріп, әлеуметтік желіге салып, шу көтерген еді. Осыған орай, тиісті мемлекеттік органдар дереу арнайы тексеріс жүргізіп, жолшылар тарапынан жіберілген өрескел кемшіліктерді анықтады. Нәтижесінде, мердігер ұйым автожолдың кемшін тұстарының бәрін өз қаражаты есебінен шұғыл түзетуге мәжбүр болды. «Көптің көзі – қырағы» деген осы.
