Қазылар алқасының төрағасы Жүрсін Ерман Жастар сарайына келіп кіргенде, айтысқа сусап қалған көпшілік орнынан тік тұрып, Қостанайға сағындырып барып анда-санда бір бекзат өнердің көш-керуенін бастап келіп тұратын аяулы ақынына деген ыстық ықылас, құрмет-қошеметін көрсетіп, Жүкең өз орнына барып жайғасқанша қол соғып тұрып алды.
Айтысты сағынып қалған жұрттың көптігі сонша, мың адамдық көрермен залынан бос орын табылмай қалды. Ертерек келіп жайғасқан жастар жағы кейін келіп жатқан үлкен кісілерге орнын беріп, ұлттық өнер сайысын босағада тік тұрып тамашалауға мәжбүр болды. Айтыстың қызығын көруге облыс орталығының тұрғындары ғана емес, қаланың іргесіндегі Қостанай, Алтынсарин, Меңдіқара аудандарынан арнайы ат арытып жеткен айтыссүйер ағайынды алдымен облыс әкімінің орынбасары құттықтады.
«Аламанға арқау болып отырған Қонысбай ағамыз қазақ руханиятына, төл мәдениетіміздің дамуына өлшеусіз үлес қосқан тұлғамыз еді. Міне, бүгін аяулы ақынға арналып өнер кеші өтіп жатыр. Айтыскер ақындарымыз ағамыздың азаматтық келбетін, тұлғалық бейнесін, халыққа қылған қызметін, артында қалған мол мұрасын жырға қосады деп сенеміз. Ақындарға сәттілік!», деді Ринат Мұхамбетқали.
Іле айтыс тізгінін ұстаған Аманжол Әлтай сахнаға шығып зал толы жұртқа кіріспе сөзін арнап, бұл жолғы айтыстың бағыт-бағдарын аңдатты.
«Сіздердей сахи болмысты жұрттың алдына келуіміздің мәнісі – терең, мақсаты – айқын. Өйткені биыл – Торғай төрінде дүниеге келген, алашты «әй-әйімен» әлдилеген Қазақстанның халық ақыны Әбілдің Қонысбайының 70 жылдығы. Ұлт руханиятына еңбек сіңірген талай тума талантты дүниеге әкелген Торғай топырағынан түлеп ұшқан қазақтың Қонысбайы кешегі Нұржан, Нұрқан ақындардың саф өнерін жалғап, жаңғыртты. Өткен ғасырдың сексенінші жылдары осы Торғай атырабында айтыстың ақ байрағын көтеріп шыққан Қонысбай ағамыздың көш-керуені бүгін қазақ айтысының келбетіне айналды. Ендеше, қазақтың ұлттық өнерінің, ұлық өнерінің мерекесі құтты болсын! Айтыс – қазақтың ғана маңдайына жазылған қасиетті де, қастерлі өнер. Ат сүрінгенше ой табатын, қыз кірпігін қаққанша сөз табатын қазақ ақындарының ерекше болмысы – бұл әлем халқын таңғалдыратын ерекше құбылыс. Ендеше, бүгінгі айтыста тау тұлғалы Қоныс ағамыздың күрделі болмысын ақындар жан-жақты ашып, жырға қосады деп ойлаймыз. Ол кісінің ақындық арыны, жазушылық келбеті, қаламгерлігі, қайраткерлігі – бүгінгі ақындарымыздың тіліне тиек болмақшы», деді Аманжол Әлтай.
Одан кейін қазақ даласының түкпір-түкпірінен келген от ауызды, орақ тілді ақындар кезекпе-кезек көпшілік алдына шығып, сөз қағысты. Сөз қағыса отырып, алдын ала өздеріне берілген тақырыпты ашып жырлап, ел көкейін дөп басқан көркемсөз, көрікті ойдың тиегін ағытты. «Аты жай Торғай болғанымен, қашаннан қыран – мекені, Сен қанат қаққан өлкенің алысқа даңқы кетеді, Абайдай ұлы болуды армандап әркім өтеді, Ал өзіме Нұрхандай ақын болсам жетеді», деп сан қырлы талант иесі бола тұра тірлікте қарапайым қалпынан айнымай өткен Қонысбай ақынның артына қалдырып кеткен мол мұрасын, адами қалпын дәріптеп жырға қосты.
Бұл жолғы айтыстың ерекшелігі – ел алдына шыққан алты жұпқа алты тақырып берілді. Мысалы, сахнаға бірінші болып шыққан айтыстың ақтаңгері, Қонысбай Әбілдің шәкірті Айбек Қалиев пен «Алтын домбыраның» үш мәрте иегері Мұхтар Ниязов есімдері Торғай халқының жүрек төрінен орын алған Өзбекәлі Жәнібеков пен Еркін Әуелбеков сынды тарлан тұлғалардың елге еткен еңбегін, азаматтық тұлғасын асқақтата жырлады. Нұрбол Жауынбаев пен Аяз Ниязбектің жұбы Ахмет, Міржақыпты, Сәкен, Ілияс, Бейімбетті жырға қосты. Жарқын Жұпархан мен Салтанат Өтелбаева «Әкеңді ардақта, анаңды аяла» тақырыбын қаузай талдап, әдемі жырлап шықты. Рүстем Қайыртайұлы мен Шұғайып Сезімхан «Кітап – білім бұлағы, телефон тұтқынына айналмайық» деген тақырыптағы әлеуметтік мәні бар салмақты дүниені жеріне жеткізіп жырлай алды.
Арқалы ақын Қонысбай Әбілдің ел тәуелсіздігінің бастапқы жылдары солтүстікке көш түзеген зиялылар легінің алды болып Астанаға қоныс аударып, мемлекеттік тілдің мерейі үстем болуы үшін, тіл тазалығы үшін үлкен күрес ашқанын ел ұмытқан жоқ. Маңдайын тасқа да, жарға да соғып жүрген сол бір қиын кезеңнің жүйке қажытқан бір сәтінде ақын: «Тіл игеру тың игеруден де қиын екен» деп күрсінген екен. Сахна төріне шыққан айтулы ақындар Қонысбай Әбілдің ақындық өнері мен басқа да толып жатқан асыл қасиеттерін тілге тиек етті.
«Қонысбай ағаның қай айтысын алып қарасаңыз да, шұбыртпа жоқ, нақты бір шумаққа үлкен бір ойды сыйғызып айтады. Бет-әлпетінде салт-дәстүр, сал-серілерге тән өзінің ерекшелігі болған, өзінің әуені болған. Елшілдік мәселесін, тіл мәселесінің майын тамызып, қанын ағызып айта алатын. Ол кісінің көтерген тақырыбы да, істеген қызметі де осы руханияттың төңірегінде болды. Қоныс ағаның әншілігіне, сазгерлігіне, тауып айтқыштығына, ақындығына, қайраткерлігіне біз таңғалатынбыз», дейді «Алтын домбыра» иегері, ақын Рүстем Қайыртайұлы. Тобыл төріндегі ақындар аламаны 6-7 сағатқа созылды. Қалың көрермен осы уақыт ішінде бір тапжылмай, кіл жүйріктің ішіндегі шын жүйрікті көмбе басынан елеңдей күтті.
Айтыс қорытындысында қазылар алқасының ұйғарымымен жүлделі 3-орынды бөліскен Рүстем Қайыртай мен ақтөбелік Нұржан Қоңыртаевқа 600 мың теңгеден қаржылай сыйлық берілді. 800 мың теңге жүлдесі бар 2-орын Әсем Ережеқызы мен Шұғайып Сезімханға бұйырды. 1-орын алған айтыс ақтаңгері Айбек Қалиев 2 млн теңгеге ие болды. Сондай-ақ демеушілер әдемі өнерімен ел қошеметіне бөленген Қостанайдың ақын қызы Салтанат Өтелбаеваға Кәмшат Дөненбаева атындағы ақшалай сыйлықты табыс етті. Ал аламанның 3 млн теңгелік бас жүлдесін «Алтын домбыраның» үш дүркін иегері Мұхтар Ниязов жеңіп алды.
Қостанай облысы
