Экономика • 18 Шілде, 2024

Халыққа тиімді салық жүйесі керек

314 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Сындарлы диалог тек сынды ғана емес, бел­гілі бір бастамаларды қолдау мен келі­сімді де қамтиды. Бірақ ұнамсыз болса да, дұрыс шешімдерді атап көрсету керек­­тігін ұмытпауымыз керек. Мысалы, салық саясатына байланысты айтылып жатқан кейбір ұсыныстармен келісуге болады. Атап айтқанда, екі биржаның салық жеңілдіктерін біріктіріп, дивидендке 5 па­­йыз көлемінде бірыңғай салық енгізуді дұрыс қадам деп айтар едік.

Халыққа тиімді салық жүйесі керек

Біріншіден, биржалар арасында реттеуші және салықтық арбитраж болмауы керек, өйт­кені бұл кейбіреулер үшін басқаларға қарағанда бәсекеге қабілетті емес артықшылық тудырады. Екіншіден, Мемлекет басшысы биржаларды біріктіру нұсқаларын пысықтауды тап­сырды, бірақ реттеуде келісім болса, қандай жағ­дайда бірігуге болатыны туралы жоспар әлі нақ­ты­ланған жоқ. Үшіншіден, қор нарығында инвес­торлардың негізгі табысы дивидендтерге емес, компаниялар құнының өсуіне негізделеді. Сон­дықтан құн өсіміне салық салынбауы ма­ңызды. Демек бұл тұстар нарық заңына қай­шы келеді. Ал 5 пайыздық мөлшерлеме өте орын­ды.

Бөлшек сауда салығы бойынша айналымды 500 млн теңгеге дейін қысқарту және B2B сегменті үшін ұлғайтылған бөлшек салықты енгізу туралы бастаманы да қолдауға болады. Бұл жүйе бизнестің бөлшектенуі және ірі бизнестің салық төлеуден жалтаруына жол бермейді. Жалпы, мен B2B сегментіндегі ШОБ үшін жеңілдіктерді алып тастауды және оларды тек бөлшек саудаға қалдыруды құп көремін. Өйткені ұзақмерзімді перспективада бизнестің бөлшектенуі бюджет кірісіне ғана әсер етіп қоймайды, сонымен қатар орта компаниялардың ірі сегментке өтуіне кедергі жасайды. Сол себепті дұрыс өзгерістер болып, ел бюджетінің тапшылығы мәселесін шешіп, қалыпты салық жүйесін құру үшін кез келген дұрыс бастамаларды қолдау қажет.

Қазіргі салық реформасы салықтық әкімші­лендіруді жетілдіру арқылы түсімдерді арттыруға бағытталған. Негізгі өзгерістер көлеңкелі экономиканың көлемін азайтуға және салық салу базасын кеңейтуге арналған. Салықтық әкімшілендіру және ол тәуелді болатын факторлар – қазір баспасөзде ең көп талқыланатын тақырып. Бізде қазіргі реактивті, яғни салықтық тексерулер мен айыппұлдар арқылы әкімшілік бағытқа басымдық береді. Салық органдарының субъективті шешімдер қабылдауға мүмкіндік беретін айтарлықтай тетіктері бар. Cалықтық әкімшілендіру тек тексерулерді ғана емес, сонымен қатар басқа да маңызды аспектілерді қамтиды. Салық неғұрлым қарапайым және түсінікті болса, соғұрлым оның міндеттемелерін орындаудан жалтару қиынырақ және оны басқару немесе жинау оңайырақ болады. Өйткені олардың әрқайсысы күрделі есептеулер мен құжаттық дәлелдемелерді талап етеді.

Салық негіздерін оқытуды мектептен бас­тау, сондай-ақ салық міндеттемелерін орындау қа­жеттігін түсінуге бағытталған түрлі білім беру іс-шарасын өткізу маңызды. Проактивті бі­лім беру болашақта салықтан жалтаруға ты­рысатын адамдардың санын айтарлықтай азайтады.

Бізде белгілі бір салаларға, компанияларға және аумақтарға арналған көптеген салық жеңілдігі бар. Мұндай жеңілдіктер салықты оңтайландыру тетіктерін құруға ынталандырады. Бізде мұндай арбитраж көп, ал жаңа салық кодексінде одан да көп. Жаңа кодексте ұсынылып отырған жаңалықтарды негізге ала отырып, бірнеше мысал келтіремін: Мыса­лы, фитнес-клубтар желісі бір заңды тұл­ға­да тіркелген және олар жалпы салық режі­міне жатады және барлық салықты төлей­ді. Жақын жерде фитнес-клуб желісі ашы­лып жатыр, олардың әрқайсысы жеке заң­ды тұлғада тіркелген және әр клубқа бар­лық жеңілдігі бар арнайы салық режімі қол­данылады. Нәтижесінде, бұл бірінші ком­па­нияның да бөлінуін ынталандырады, әйтпесе бәсекелестіктен жеңіліп, банкротқа ұшырайды, өйткені салық ауыртпалығы әр алуан.

Салық үдерістерін автоматтандыруға келер болсақ, бұл бағытта жүйе құру маңызды және біздің еліміз бұл мәселеде алға жылжыды. Мысалы, ESF жүйесі – әлемдегі ең озық үлгілердің бірі. Мұны аванстық жүйеге көшкен кезде экспорттық компанияларға ынталандыру ретінде пайдалануымызға болады. Автоматтандыру үлкен деректерді талдауды жақсарту үшін де оң ықпалын тигізеді. Салықтық деректер тек салық жинау үшін дерек көзі ғана емес, сонымен қатар несие қабілеттілігін бағалау, экономикалық бел­сенділікті талдау, қаржылық есептілік үшін өте құнды ресурс ретінде танылған.

Жаңа Салық кодексі аясында салық жинау тек салықтық бақылау мен автоматтандыру шараларын күшейту арқылы ғана емес, сонымен қатар салықтық түсіндіру институтын енгізу арқылы да қамтамасыз етілуге тиіс. Саланың дамуы салық жеңілдіктерінің есебінен емес, тең бәсекелестік ортаның арқасында жүзеге асады. Бәсекелестік неғұрлым көп болса, соғұрлым компаниялар бәсекеге қабілетті болады, өнімділікті арттыруға ынталана түседі.

 

Ғалым Құсайынов,
сарапшы

Соңғы жаңалықтар