Инженер-өнертапқыш Ғалымжан Ғабдіреш «Болашақ» бағдарламасының түлегі Нұрбек Еңсебаевпен бірлесіп жасаған «Sezual» заманауи технологиясын АҚШ-тың мектеп, кітапхана, банк және бейіндік ұйымдарында қолдануды мақсат етіп отыр. Қазір аталған технологияны шетел нарығына енгізіп, бейімдеу жұмыстарын қолға алды. Сөйтіп, олар заманауи технологияны әлемдік сарапшылар қауымдастығы мен коммуникация құралдары арқылы жарнамалап, БҰҰ-ға мүше елдерде дамытпақ.
«Inclusive сity Sezual» – көру, есту, сөйлеу және тірек-қозғалыс аппаратының жұмысы бұзылған жандарға еркін қимылдауға, қоршаған ортада өзін ешкімнен кем санамай өмір сүруге мүмкіндік беретін ақпараттық-коммуникациялық және жасанды интеллект негізіндегі технология. Оның навигация және ымдау тілін тану ішкі жүйесі қозғалуға, тиімді қарым-қатынас және жазбаша ақпаратқа қол жеткізуге көмектеседі.
Ғ.Ғабдірештің айтуынша, зағип және нашар көретін адамдар үшін әзірленген «Sezual» құрылғысы «sezu» және «al» сөз тіркесінен құралған. Биолокатор 15 метр радиуста айналадағы затты көрсетеді. Аппаратты мойынға тағып, одан тарайтын толқындар арқылы мұқтаж жандар өзі бетімен қозғалып, спортпен де айналысуға болады.
Осыдан бес-алты жыл бұрын көзінің торлы қабатын күйдіріп алған Ғалымжанға дәрігер көмегі болғанымен, ол зақымданған жанарын өздігінен сақтап қалудың жолын іздейді. Жаңа технологияға жүгінеді. Осылайша, математика пәнінің оқытушысы заманауи ғылымның мүмкіндігі зор екеніне көзі жетеді.
«Алдымен әлемдегі осыған ұқсас құрылғыларды зерттедім. Олардың балама түрі көп болғанымен, аз қолданылады. Сондай-ақ мұндай құрылғылар күнделікті тіршіліктен мүлде алшақ жатыр. Қолдану да күрделі. Ал «Sezual» құрылғысы арқылы зағип адамдар айналадағы жанды, жансыз заттарды бірден таниды. Далада серуендеп, тіпті велосипед тебеді. Алғашында жаңа құрылғыға қызыққандар аз болды. Шындығын айтқанда, оған сенбеді. Сондықтан оны қолданушыларды барынша сендіруге тура келді», дейді ол.
Өнертапқыш-ғалым «Sezual» аппаратының қолдану аясын кеңейту үшін біраз мекемеге барған. Бірақ олар ынта білдіргенімен, дені сөз жүзінде қалған. Дегенмен өзі ізденісін тоқтатпайды. Ақыры ғалымның бірегей жобасы бұрынғы Денсаулық сақтау министрі С.Қайырбекованың тікелей қолдауымен 2010-2012 жылдары қолдау тауып, іске асады. Осыдан кейін Ғ.Ғабдіреш «Global inclusive innovation» мүгедектер бірлестігін құрды. Девайс 2020 жылы стартап прототипін әзірлеу және зерттеу жүргізу үшін Дүниежүзілік банктің грантын жеңіп алды. «Болашақ» бағдарламасының түлегі Нұрбек Еңсебаевпен бірлесіп, жобаны жетілдіру жұмысын қолға алды.
Айталық, құрылғының көмегімен зағиптар саусақ ұшы арқылы әріп танып, ол әріпті сөзге, кейін сөйлемге айналдырады. Сонымен қатар дауыстық көмекшінің де өзіндік функциясы ойластырылған. Осы технология арқылы балалар да жылдам оқып үйренеді. Ал оқыту барысында тифлопедагогтің көмегі қажет. Өкінішке қарай, елімізде тифлопедагогтер жоқтың қасы. Бүгінде «Sezual» құрылғысы үшін қорытынды, сараптама базасы қалыптасып, брайль қарпі және зағиптарға арналған караоке арқылы өзін-өзін үйрету оқу нұсқаулығы әзірленді. Мұнымен қоса өнертапқыштар әзірлеген оқу құралы музыкалық сауаттылықты меңгеруге және аспаптарда ойнауға мүмкіндік берсе, «Bone» құлаққабымен әуен, аудиомәтін тыңдайды. Ал локомотив технологиясы омыртқа жарақаты бар науқастардың отасыз жылдам оңалып кетуіне ықпал етеді. Сондай-ақ өнертабыс иелері зағип адамдарға қажет банктерде, халыққа қызмет көрсету орталықтарында қол қоюға арналған банкомат әзірледі.
Бүгінде Ғ.Ғабдіреш дайындаған 30-дан астам жоба инклю-
зиялық мүмкіндігінің жоғарылығымен ерекшеленеді. Онкология саласында қолданылатын «ЭРOБ» бағдарламасы дұрыс ем таңдауға мүмкіндік берсе, смарт жүйе арқылы науқастардың хал-ахуалын анықтайды. Сонымен бірге мамандар мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жобаларды дайындап, енгізгеннен кейін жаңа технологияны пайдаланып, әлемнің экологиялық мәселелерін шешуге назар аудармақшы.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі бойынша әлемдегі зағип жандардың дені оқи алмайды. Біздің еліміздегі ресми тіркелген зағип адамдардың саны 80 мыңнан асады. Олардың 10 пайызға жуығы бала жасынан орта мектепте білім алса, ересек кезінде жанарынан айырылғандарды оқытатын арнайы орын жоқ. Сондықтан жасы үлкен зағип адамдарға арналған брайль құрылғының өздігінен үйренуде, әзірше баламасы жоқ. Оның көмегімен қазақ, орыс, ағылшын, тіпті араб тілін үйрене аласыз. Бүгінде елімізде брайль қарпі арқылы өздігінен білім алу сынақтан нәтижелі өтіп, зағип және нашар көретін адамдарға арналған тифло құралдар тізіміне енген. Оның алғашқы өнімін Атырау қаласындағы арнайы мектеп оқушылары мен Астана қаласында көзі көрмейтін балаларға арналған мектеп «Шеврон» компаниясының демеушілігімен қолданып жатыр.
Бір сөзбен айтқанда, өнертабысшылар Қазақстанда жасалған құрылғыны БҰҰ елдерінде дамыту арқылы оның әлемдегі, сондай-ақ өз еліміздегі қолдану аясын кеңейтуді ойластыруда. Қазіргі таңда олар жаңа технологияның бар мүмкіндігін жарық әлемнің бір сәтін саусағымен ғана сезіне алатын жандардың кәдесіне жарату мақсатында жұмыс істеп жатыр.
АЛМАТЫ
