Инфографиканы жасаған – Амангелді Қияс, «EQ»
«Қазақстан қолма-қолсыз экономиканы дамыту бойынша жаһандық көшбасшы саналады. Соңғы бес жылда қолма-қолсыз жүзеге асырылған транзакция 20 есе артып, бөлшек айналымның 89 пайызына жетті. Бәсекелестік қана нарықты қызметтерді жетілдіруге және инновацияны енгізуге ынталандырады. Ашық «ойын ережесі» және цифрлық қаржылық инфрақұрылымға тең құқылы қолжетімділік – бәсекелестіктің басты негізі. Түпкілікті тұтынушылар сапалы, үнемді және ыңғайлы қаржылық қызметтерді алуы үшін біз инновациялық шешімдерді қолдауды және дамытуды жалғастырамыз», дейді Ұлттық төлем корпорациясының төрағасы Бинур Жәленов.
Финтех-индустрияның өсуіне венчурлық саладағы финтех-бағыттың дамуы да әсерін тигізіп жатыр. Соңғы бес жылда финтех-стартаптар саны 200 компанияға жеткен. Былтыр сала үлесіне елдегі венчурлық қаржыландырудың 40 пайызы тиесілі болды.
«Қазақстан финтехтің даму деңгейі бойынша өңірдің көшбасшысы болуға ұмтылып жатыр және «Mastercard» бұл мақсатты әрдайым қолдап келеді. Соңғы жылдары саланың қарқынды дамып келе жатқанын көріп отырмыз: токенизацияланған төлемдер, шағын және орта бизнес үшін финтех шешімдер, жасанды интеллект және блокчейн жобалары, инвестициялық платформалар, цифрлық сақтандыру өнімдері және басқа да жаңа төлем шешімдері белсенді дамып келеді. Ұсынылған баяндамада біз серіктестерімізбен бірге финтехті дамытудың отандық тәжірибесін түсінуге, таяу болашақтың негізгі үрдістерін талдауға тырыстық. Зерттеу азаматтарға инновациялық финтех өнімдерінің ұсынысын кеңейтетін жобаларды әзірлеуге және енгізуге, сондай-ақ салаға инвестиция тартуға көмектеседі деп үміттенеміз», дейді «Mastercard»-тың Қазақстан мен Орталық Азиядағы бас директоры Санжар Жамалов.
Сарапшылардың айтуынша, елдегі қаржы және төлем технологиялары дамуының драйвері банк секторы болып отыр. Сонымен бірге кейінгі бес жылда банктік емес финтех саны 4 есе көбейген. Криптобиржа, eKYC, AML, антифрод және диджитал несиелеу секілді арнайы бағыттар да пайда болған. Мұның бәрі финтех экожүйесінің кеңейе түскенін көрсетеді.
«Есеп дерегі бойынша, елімізде халықаралық төлем жүйелері де, жергілікті шешімдер де белсенді қолданылады. Бұл біздің нарықтың әлемдік қаржылық экожүйемен тығыз интеграциясының биік деңгейін көрсетеді және жергілікті ойыншылардың халықаралық аренаға шығуға дайын екенін аңғартады. Отандық финтех компанияларда бұл тұрғыда үлкен мүмкіндік бар деп ойлаймын», дейді «Tarlan Payments» басшысы Андрей Седенко.
Кейінгі кездердегі маңызды трендтер де отандық финтех нарықтың мықты бола түскенін айғақтаса керек. Банктер түрлі финтех жобалардың серіктесі немесе инвесторы ретінде әрекет ете бастады. Сонымен қатар бүкіл тарихи перспективада нарықтың дамуы реттеушілердің белсенді рөлімен қатар жүрді, оның ішінде заңнамалық реформалар, бағдарламалар мен стратегиялар, цифрлық қаржы инфрақұрылымын құру, финтех секторының өсуі мен дамуын ынталандыруда шешуші рөл атқарды.
Сарапшылардың сөзінше, отандық финтех экожүйесі тәуелсіздік алғаннан кейін-ақ дами бастады. Алайда соңғы 8 жыл нормативтік-құқықтық реттеу, үлкен оқиғалар мен бастамалар тұрғысынан ерекшеленді.
«Негізгі ойыншылардың картасы мен 7 маңызды финтех трендті қоса алғанда, зерттеуде сала жан-жақты талданған. Нарық картинасын айқын көрсету және шетелдік әрі жергілікті қаржылық және технологиялық компаниялар үшін пайдалы құралға айналу мақсатында бүкіл ақпаратты бір есепте жинақтадық. Бұл ретте финтех нарық ойыншылары болып жатқан үрдістерге жай қарап қоймай, соған кірігуі, алға шығуы және нарықтағы қарқынға ілесуі шарт», дейді «RISE Research» негізін салушы Айнұр Жантөрина.
Елдің финтех-нарығын қалыптастырушы басты трендтер:
- Жасанды интеллектінің енгізілуі;
- Финтех пен мемлекеттік цифрлық қызметтердің (Govtech) синергиясы;
- ШОБ үшін жаңа цифрлық қаржылық өнімдер;
- Бөліп-төлеу сервисі (BNPL);
- Цифрлық теңге;
- Ашық банкинг тұжырымдамасын дамыту;
- Цифрлық қаржылық активтер.
«Freedom Holding» басшысы Тимур Тұрловтың айтуынша, мемлекеттік сервиспен интеграция нәтижесінде АҚШ пен Еуропаның да алдына шықтық.
«Цифрлық ипотекалық кредитті бір күн ішінде 200 долларға ұсынамыз. Сол уақытта АҚШ-та банктердің клиентке ипотека беруге байланысты операциялық шығыны орташа алғанда 10 500 доллар болады. Біз сонда 50 есе тиімдірекпіз. Олар мұндай нәтижеге жете алмайды, өйткені оларда ондай деректер мен мүмкіндіктер жоқ. Олардың үкіметі қаншама деректі цифрландырмайды, ал компанияларға өз клиенттері туралы кешенді талдау деректері жетіспейді», дейді ол.
Қазір елімізде банктік шотты онлайн ашу уақыты – 3 минутты, онлайн-несиенің мақұлдану уақыты – 2 минутты, кешенді қызметтердің (мәселен, автокөлікті сатып алу және қайта тіркеу) онлайн ұсынылуы – 1 сағатты, халықаралық аударым есеп айырымын жүргізу уақыты 1 сағатты құрайды. 2022-2027 жылдар аралығында еліміздің финтех-нарығындағы барлық сегмент екі таңбалы орташа жылдық өсім қарқынын (CAGR) көрсетеді деп күтіліп отыр.
Қолма-қолсыз төлем мен аударым санатында интернет-банкинг пен мобильді банкинг көш бастайды. Олар бүкіл қолма-қолсыз төлемнің 83 пайызын алып тұр.
Отандық төлем ландшафтындағы трансформация бірнеше фактор әсерімен қалыптасып отыр делінеді. Олар:
- Қолайлы демографиялық көрсеткіштер;
- Цифрлық даму көрсеткішінің өсуі;
- Электронды коммерция көлемінің артуы;
- Банктік қызметтерге қолжетімділіктің жоғарылауы;
- Инфрақұрылымның дамуы (мысалы, жергілікті төлем жүйелері және QR-кодтар);
- Apple Pay және Google Pay сияқты ірі цифрлық әмиян провайдерлерінің іске қосылуы.
Соңғы 5 жылда бөлшек электронды коммерция нарығы көлем бойынша да, сатылым саны бойынша да алға озды. Атын атап, түсін түстесек былай келтіруге болады: 2019 жылы бөлшек электронды коммерция нарығының көлемі – 0,85 млрд доллар, 2020 жылы – 1,4 млрд, 2021 жылы – 2,4 млрд, 2022 жылы – 2,9 млрд, 2023 жылы 5,3 млрд доллар болды. Сөйтіп, жалпы саудадағы e-commerce үлесі 2019 жылғы 3,7 пайыздан 2023 жылы 12,6 пайызға дейін өсті. Осы жылдар аралығында транзакция саны 4,3 есе артты. Былтыр орташа чек 58,7 пайыз болыпты. 2019 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өсу байқалады.
Жоғарыда айтып өткеніміздей бұл бағыт ақпараттық-заңдық тұрғыдан да тәуір сүйемелденіп, бір арнаға түсіп келе жатыр. Санамалап айтсақ:
- 2014-2017 жылдар аралығында «Төлем және төлем жүйелері туралы» заң қабылданып, екінші деңгейлі банктер мобильді банкингті іске қоса бастады және белсенді ойыншы ретінде таныла түсті.
- 2018-2019 жылдары «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы, Ұлттық банк қаулысымен цифрлық банкингті заңдастыру жүзеге асырылды.
- 2020 жылы банктер жеке тұлғаларға брокерлік қызмет көрсетуді іске қосты. Ұлттық банк қаржылық технологиялар мен инновацияларды дамыту тұжырымдамасын қабылдады.
- 2021 жылы цифрлық теңге тұжырымдамасы пайда болды. «Цифрландыру, ғылым және инновация есебінен технологиялық серпіліс (2021-2025) ұлттық жобасы қабылданды. QR-кодтардың ұлттық стандарты бекітіліп, eGov пен банктердің интеграциясы белсенді жүзеге асты.
- 2022 жылы жедел төлем жүйесі, төлем карталарының банкаралық жүйесі, бизнес үшін цифрлық несиелеу, «Open Banking» тұжырымдамасы көпшілікке мәлім болды.
- 2023 жылы екінші деңгейлі банктермен цифрлық теңгеге қатысты қанатқақты жоба қолға алынды. «Open Banking» жобасының алғашқы фазасы іске қосылды.
- 2024 жылы «Open Banking»-тің әртүрлі сценарийі және бірыңғай QR-код туралы ести бастадық.
Қазір отандық финтех нарықта 136 төлем ұйымы, 35 электронды ақша жүйесі, 90-нан астам цифрлық МҚҰ және АХҚО-да «FinTech Lab»-тың 18 қатысушысы бар.
