«Жол апаттары қоғамның зор алаңдаушылығын туғызып отыр. Жыл басынан бері жол-көлік оқиғасынан 1 300-ден аса адам қаза болып, 16 мыңнан аса азамат зардап шекті. Адамдар күн сайын жол үстінде қазаға ұшырап жатыр. Олардың арасында тұтас отбасылар да бар. Жол-көлік инфрақұрылымын жақсарту және интеллектуалдық жүйені енгізу арқылы жол қауіпсіздігін қамтамасыз етуге болады. Бұл – жергілікті ғана емес, республикалық жолдарға да қатысты мәселе. Осы салаға жауапты мекеме автокөліктердің техникалық жағдайына тиісті бақылау жасауы қажет», деді Президент халыққа Жолдауында.
Айтқызбай келер апаттың себебі сан алуан. Өкініштісі сол, көлік апаты өрімдей балалардың да өмірін жалмап жатыр. Жыл басынан бері елімізде балаларға қатысты 3,5 мыңнан аса жол апаты тіркелген болса, салдарынан 165 кәмелетке толмаған бала қаза тауып, 4 мыңнан астамы түрлі деңгейде жарақат алған.
Өткен айда Ішкі істер министрлігі жол апаттарының алдын алу туралы бейнеролик жариялап, жантүршігер жағдайға алып келетін көлік апаттарының негізгі себептерін тізбеледі. Бейнематериалда жолдағы қауіпсіздік көбіне көлік жүргізу тәртібіне байланысты екені айтылған. Бұлар – көлік тізгінін кәмелетке толмағандарға немесе көлік басқаруға құқығы жоқ басқа адамдарға беру, жылдамдықты шамадан тыс арттыру, мас күйде көлік жүргізу, жол жүру қағидаларын бұзу, жүргізуші назарының бөлінуі секілді бірнеше фактор.
Жол-көлік апаты елімізде өте жиі болатынын, оның салдарынан өлім-жітім де көп екені жыл сайын айтылады. Оқыс оқиғалардың алдын алуға бағытталған түрлі іс-шара қолға алынғанымен, қаралы статистиканың азаяр түрі жоқ.
«Президент Жолдауда жол апаттары туралы айта отырып, жергілікті және республикалық жолдардың инфрақұрылымын жақсарту жайына тоқталды. Себебі жол сапасы – қауіпсіздікке тікелей әсер ететін бірден-бір фактор. Ойдым жолдан қашамын деп от басып жатқандар қаншама? Жолдардың жүктемеге төтеп бере алмауы, жаяу жүргіншілер жолағы мен тиісті белгілердің дұрыс құрылмауы, кейбір аймақтардағы сапасы сын көтермейтін немесе тым тар жолдар, сондай-ақ түнгі уақыттарда тасжол жиегінде жайылатын қараусыз мал қайғылы оқиғалардың орын алуына әкеліп соқтырады. Кейбір аймақтарда әлі күнге дейін аудан орталықтарына баратын күре жолдардың сапасы сын көтермейді. Шалғайдағы елді мекендердің жайы айтпаса да түсінікті. Деректерге көз жүгіртсек, қайғылы оқиғаларда ережені елемеудің үлесі басым. Мас күйде көлік жүргізу қылмысы түбегейлі тыйылмай тұр. Мұндай оқиғалар, әсіресе жаңа жыл қарсаңында үдей түсетіні белгілі. Жол ережесін пысқырмайтын жүргізушілер өзінің ғана емес, өзгенің де өмірін күйретіп жатқанын түсінуге тиіс. Дегенмен кейінгі жылдары бұған қатысты заң күшейіп, азаматтар сәл де болса қоғамдық жауапкершілікті сезіне бастағандай», дейді сарапшы Нұрлан Асқарұлы.
Ел аумағындағы көлік жүргізу құқығына ие азаматтардың саны 5 млн 800 мыңнан асады. Әр жыл сайын шамамен 120 мың азамат көлік жүргізу құқығына ие болады. Тұрғындардың жартысынан көбі – ескі көліктерді тізгіндейтіндер. Мамандар тозығы жеткен техника жолдағы көлік апаттарына жиі себеп болады деген пікірде.
«Ел тұрғындары тізгіндеген көліктердің жартысына жуығы 20 жылдан асқан. Олардың заманауи қауіпсіздік жүйесі жоқ. Техникалық байқаудан амалын тауып өтіп жүр. Сандық көрсеткішпен алсақ, бұл – 3 миллион көлік. Дамыған елдерде мұндай көліктердің жүруіне мүлде рұқсат бермейді. Әлбетте, жұрттың бәрі жарқыратып жаңа көлік міне алмасы тағы анық. Өйткені жаңа көлік бағасы шарықтап тұр. Көптеген оқиға адами фактордан, азаматтардың салғырттығы мен жауапкершілігінің төмендігінен белең алып жатыр. Жүргізушілердің жауапкершілігін оятып, түрлі келеңсіздіктің алдын алу үшін заңды барынша күшейту керек», дейді қоғам белсендісі Елназар Ахметбек.
Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің өткен жылдың соңындағы есебіне сәйкес, ел аумағында жол апаттары ең көп орын алатын өңірлердің көш басында Алматы қаласы, Алматы және Жамбыл облыстары аталған. Одан кейін Түркістан облысы мен Астана қаласы тұр. Жол апаттарының көп бөлігі халықаралық, республикалық маңызы бар тасжолдарда болады. Ұлытау, Жетісу, Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе облыстарының тасжолдарында да адам өлімінің деңгейі жоғары. Әсіресе күзгі-қысқы маусымдағы жол қолайсыздығы жағдайлары күшейгенде апат жиілей түседі.
Қазір ақпарат құралдарынан жол апатына қатысты ақпараттарды күнде көзіміз шалады. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бірер жыл бұрын Ішкі істер министрлігінің кеңейтілген алқа отырысында: «Қазақстанда жол-көлік апатынан қайтыс болу мүмкіндігі Еуропа елдеріне қарағанда 11 есеге көп. Біз бұл проблеманы көптің алдында Парламентте де, Үкіметте де талқыладық. Алайда мәселе шешілмеген күйі қалып отыр», деген еді.
Екі ай бұрын Үкімет отырысында Ішкі істер министрі Ержан Сәденов жол-көлік апаттарының алдын алу үшін 4 және одан да көп жолағы бар 6 мың шақырымнан аса жол салу қажеттігін айтқан. Құрылым басшысы елді мекендердегі инфрақұрылым мәселесі маңызды екенін, жол апатының 85%-ы сол жерлерде орын алатынын атады. «Өлімнің төрттен бірі жаяу жүргіншілерді қағып кетуден келеді. Олардың ең көп үлесі Маңғыстау, Алматы, Қызылорда облыстарына тиесілі. Себеп – жаяу жүргінші жолдарының, жарықтардың, тротуарлардың болмауы», дейді министр.
600 мыңға жуық көлік ресми түрде тіркелген Алматы қаласына тәулігіне өзге өңірлер мен облыс аумағынан келіп-кететін автокөліктер саны 270 мыңнан асып жығылады. Мамандардың сөзінше, жол-көлік оқиғаларының басты себебі – жүргізушілердің жол ережесін сақтамауы. Оның ішінде жылдамдықты шамадан тыс үдету немесе түрлі оқыс қимыл жасап, басқа көліктерге жол бермеу жағдайлары жиі тіркеледі. Бірер жыл бұрын Алматылық полицейлер жүргізушілерге сабақ болсын деген мақсатпен, жантүршігерлік апатқа ұшырап, тас-талқаны шыққан көліктерді қала көшелерімен алып өтті. Олар мұндай шара арқылы жүргізушілерді жолда абай болып, сақ жүруге шақырған еді. Өкініштісі, бұдан сабақ алып жатқандар аз.
Мегаполисте жол қауіпсіздігін күшейтуге және жол-көлік оқиғалары кезінде адам өлімін азайтуға бағытталған іс-қимылдар жыл сайын пысықталып келеді. Дегенмен кейінгі жылдары мопед, электрлі-самокат, скутер секілді микромобильдер санының артуы мәселені ушықтырып отыр. Осы жылдың алғашқы екі тоқсанында қос дөңгелекті көліктердің қатысуымен 463 жол-көлік оқиғасы тіркеліп, 500 адам зардап шеккен.
Сараптама көрсеткендей, жол апаттары негізінен төрт және одан да көпжолақты күре жолдарда және жол қозғалысы кезінде оқыс қимыл жасауға мүмкіндік бермейтін елді мекендерде орын алатыны анықталған. Мамандар жаяу жүргіншілердің қатысы бар жол-көлік оқиғалары көбінесе жұма күні, сағат 10.00-ден 20.00-ге дейінгі аралықта жиі болатынын айтады. Vision Zero-ның жаһандық концепциясына салсақ, жаяу жүргінші – жол-көлік оқиғасына қатысушы. Бұл қала тұрғындары үшін жеке автокөліктерден гөрі түрлі қоғамдық көліктің қызметін пайдалану тиімді екенін көрсетеді. Зерттеу бойынша, қоғамдық көлік дамыған аудандардың тұрғындары автомобильденген ортадағы адамдарға қарағанда жол-көлік апатына бес есе аз түсетін көрінеді.
«Жол-көлік оқиғасын азайту мақсатында әлемдік тәжірибені ескере отырып, түрлі қадам жасалып жатыр. ЖКО жиі болатын учаскелерге зерттеу жүргізілді. Қауіп тудыратын проблемалы бұрылыстарда жол қозғалысы өзгертілді. Бекеттік, тротуарлық және қолдан жасалған кедір-бұдырларды, боллардтар тегістелді, көзге кері әсер ететін визуалды элементтер саны азайтылды, адамдар көп жиналатын өтпелі жерлерге кнопкалы бағдаршамдар орнатылды, диодты жарық шамдар қойылды. Жаңа әдістерді енгізу арқылы жаяу жүргіншілер қауіпсіздігі арта түскенін байқап отырмыз. «Қауіпсіз қала», «Қауіпсіз көше», «Қауіпсіз жылдамдық», «Қауіпсіз қоғамдық көлік», «Жол қозғалысын бақылаудың интеллектуалды жүйесі», «Барлық қызметті үйлестіру» жобалары осы бағытта қолға алынған», дейді Алматы қаласы Мобильділік басқармасының мамандары.
Халықтың өсіміне, ел экономикасына орасан зиян келтіретін қайғылы оқиғалар қашан азаяды? Кейбір желі қолданушылары мас күйінде көлік тізгініне отырғандарды 7 жылға ғана емес, өмір бойы көлік жүргізу құқығынан айыру керек деп есептейді. Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, Сингапурда мас күйінде көлік тізгіндегендер жүргізуші құқығынан айырылып, үлкен көлемде айыппұл төлегені өз алдына, мемлекет заңын сыйламағаны үшін оған дүре соғылатын көрінеді. Ал Қытай мен Таиландта мас күйде көлік тізгіндеп, кісі өліміне соқтырған жол-көлік апаты үшін жүргізуші өлім жазасына кесілуі мүмкін. Жапонияда ішімдік ішкен жанның көлігіне отырған кез келген жолаушыға үлкен көлемде айыппұл салынады. Ережені мың жерден күшейткенмен, әр азамат жауапкершіліктің салмағын сезінбесе қиын-ақ.
АЛМАТЫ
