Көзімізбен көріп, тәжірибе жинақтаған Ұлыбританияны алайық. Британия билігі су тасыса да, үй өртенсе де, ғимарат салса да, ғылымға сүйенеді. Ұлыбритания – өрттен көп жапа шеккен ел. Сонау 1666 жылы 2 қыркүйекте басталған алапат өрт 4 күнге жалғасып, Ұлы өрт (Great Fire) деп аталды. Pudding Lane-дағы наубайханадан басталған тілсіз жаудан Лондонның көп бөлігі жоқ болды. Ірі мұражай, шіркеу, мәдени ошақтарды жермен-жексен еткен. 87 шіркеу, 13 200 үй күл болып, 37 млрд фунт шығын келген. 70 мың адам үй-күйсіз қалып, 6 адам құрбан болған. Сол күні болған жел өртті одан сайын өршіткен. Ал бұл мемлекет ғылыми зерттеулері арқылы осы өрттен нәтиже шығара білді. Бүгін болып, ертең ұмытылып кеткен жоқ. Өрт қайдан шықты, қай уақытта, неге бірнеше күнге созылды, бастау алған жері, оның бір шақырымда қанша уақыт жанғаны минут-секундына дейін зерттелді. Көптеген ғылыми жұмыс жазылып, нақты дәлелденді. Деректі фильмдер түсіріліп, өрт қызуының қанша градусқа дейін барғаны дәлдікпен көрсетілді. Негізгі себеп – ағаш үйлер мен ғимараттардың бір-біріне тым жақын орналасқанын ғылыми тұрғыда зерттеу. Кейіннен үйлерін тастан сала бастады. Кез келген жағдайға ғылым араласса, мәселенің шешімі болары белгілі. Бұлар солай істей алды.
Бұл салаға олар қаржыны аямай құяды. Есесіне ғалымдар аянып қалмай, тапсырыс берген жобаларын бүге-шігесіне дейін дайындап береді. Жергілікті билік еш күмән келтірместен, анда-мында сандалтпастан тәжірибе жасап, жүзеге асырады. Көбіне әр өңірдің билігі – біздіңше, жергілікті әкімдік аймақтағы мәселенің шешімін сол жердің ғалымдарына тапсырады. Ғылыми орталық ЖОО-да ашылған. Сондағы университеттердің қызметкерлері ғылымға енді араласа бастаған магистрант, докторанттарды тарта отырып, олардың идеясымен белгілі бір мәселені зерделеп, шешімін шығарып береді. Есесіне жас ғалымдар тәжірибе жинақтап, ай сайын айлық алып отырады. Жобаны әкімдік қаржыландырады. Жоба мерзімі үш айдан бір жылға дейін созылуы мүмкін. Осы жылы Ланкастер университетінің Менеджмент мектебінің магистранттары жергілікті экологияға қатысты әкімдіктің тапсырыс берген жобасына зерттеу жүргізгенін білеміз. Зерттеушілер тобының арасында аталған университеттің магистратурасында білім алып жатқан қазақ қызы да бар.
Бізде де ЖОО жанынан ашылған ғылыми орталық, институттар бар. Бірақ ондағы зерттеулерге магистрант, докторант тартылуы өте әлсіз. Әкімдіктің тіптен шаруасы жоқ, орталық, институттар құзырлы министрліктің гранттарын, тендер аңдып отырғаны. Осыдан соң ғылымның бастау алатын жері – болашақ ғалымдарды даярлайтын университеттердің өзінде ғылым жоқ. Өйткені министрлік – бір жақта, әкімдік – бір жақта, университеттер – өз алдына, магистрант, докторанттар тіпті бөлек. Осылар бір-бірімен қабыспаған соң бүтін ғылым дамымайды.
Қазір магистр, PhD дәрежесі екінің бірінде бар. Мемлекеттік басқару академиясында жыл сайын жүздеген мемлекеттік қызметші магистр, доктор дәрежесін алады. Оның үстіне «Болашақ» бағдарламасымен қанша мемлекеттік сала қызметкері білімін көтерді. Бірақ Ұлыбританиядағы сияқты елімізде болған ірі өрттердің себеп-салдары әлі зерттелген жоқ. Төтенше жағдайлар министрлігінің құрамы өртті сөндіріп, министрдің орнынан кеткенін ғана білеміз. Осындай бірден-бір саланың мәселесі әлі де ғалымдармен кеңесе отырып, шешімін таппай келеді.
Мемлекеттік қызметшілерді магистратура, докторантураға оқытудың мақсаты қоғамдағы мәселелерді ғылымға сүйене отырып шешетін қызметкерлерді даярлау емес пе еді? Осындай қадамдар жасалса, Үкіметтің бас қатырар мәселелері шешімін тауып қалар. Ғалымдарымыз да шетел аспай өз еліне қызмет етері сөзсіз. Сондықтан хакім Абай айтқандай, ғылым таппай көшіміз ілгері деп кеуде қағуымызға әлі ерте.
