Қансейіт Әбдезұлының есімі аталғанда, есімізге классик Тәкен Әлімқұлов түсетіні белгілі. Заңғар жазушы Мұхтар Әуезовтің өзі «Менен кейін қаламыма ие болатын бес қаламгер...» деп Тәкен Әлімқұловты алғаш атағанын бұрынырақ естігенбіз. Ол Әуезов ізбасары болған қаламгердің өмірі мен шығармашылығына қатысты бес кітап жазды.
Әдебиеттануда орны бар ғалымның таяуда ғана «Атамұра» баспасынан «Алаш перзенті» кітабы жарық көрді. Кітаптың беташар сөзін жазған әдебиеттанушы ғалым, жазушы Нұрдәулет Ақыш Қансейіт Әбдезұлының шығармашылығын жан-жақты зерттегені бірден аңғарылады.
Кітап нағыз әдеби-сын зерттеулерге арналған. Меніңше, жаңаша жазылған мемуарға да ұқсайды. Себебі ғалым тек қана жеке тұлға туралы қатып қалған қағидаттарды онша елемей, халыққа ұғынықты кең тыныспен толғапты. Әдебиет алыптарымен қалай кездескені, ондағы көңіл күйді тамаша жаза білгенін аңғармау мүмкін емес. Жалпы саны 24 зерттеудің қайсысын алсаңыз да, алғашқы сөйлемдерінен-ақ өзіне баурап алады.
Профессордың «Алаш перзенті» атты зерттеу публицистикасы тек қана ел ертеңі үшін еңбек етіп, сол жолда құрбан болған Алаш алыптары туралы. Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы, Мұстафа Шоқай, Смағұл Сәдуақасұлы, Қ.Кемеңгерұлы сынды Алаш ардақтыларының мәдени һәм ғылыми майданда еткен еңбектеріне әдеби тұрғыдан тереңірек тоқталады.
ХХ ғасырдың 90-жылдарының басында жарық көрген әйгілі профессор Темірбек Қожакеевтің «Жыл құстары», «Көк сеңгірлер», «Сара сөздің сардарлары» атты еңбектерінде толықтай тарихи әділ бағасын алмаған Н.Төреқұлов, С.Қожанов, Т.Рысқұлов, С.Сейфуллин, Т.Жүргенов, Б.Сүлеев, И.Тоқтыбаев, М.Жолдыбаев, Ш.Тоқжігітов, А.Асылбеков сынды қазақ әдебиеті мен мәдениетіне еңбегі сіңген ұлт қайраткерлерінің шығармашылығына ғылыми тұрғыда алғашқылардың бірі болып жан-жақты зерттеу жүргізілгенін айрықша атап өтеді.
Жанғара Дәдебаев, Қансейіт Әбдезұлы, Дандай Ысқақұлы, Нұрдәулет Ақыш, Бекен Ыбырайымұлы секілді бірқатар сын сарбаздары расында әдебиеттану ғылымындағы сынды жаңаша жолмен жалғастырғаны мақалаларынан анық байқалады. Бүгінгі сын мен кешегі сынды салыстырсақ, анағұрлым айырмашылықты аңғарамыз. Бүгінгі әдеби сын өткенге қарағанда өзгеше бір жаңа арнаға бұрылған сияқты. Кез келген шығарманың осал тұсы мен олақ сөйлемдерін қарапайым ғана сөзбен сынап, мақтамен бауыздайды. Ондай қасиет жоғарыда аты аталған әдебиет сыншыларының шығармашылығынан анық байқалады. Қансейіт Әбдезұлының да әдеби портреттері, ғылыми баяндамаларынан біз айтқан әдеби сынның ерен үлгісі көрінеді.
Сөз басында атап өткеніміздей, бұл кітап жаңа бір «ғылыми мемуарға» ұқсайды. Себебі көптеген зерттеуінің алғашқы сөйлемдерін өз кейіпкерімен қалай жолыққандығынан бастайды. Сонымен қатар автор сол әдісі арқылы оқырманмен сұхбаттасудың тамаша бір тәсілін тапқандай көрініс береді.
Көрнекті ғылым және дін қайраткері Әбсаттар қажы Дербісәлі туралы тебіреніп жазған «Үміт шырағын ұстап өткен ғұлама» атты естелігін де тың мағлұматтармен әдіптеген.
Әрісі Мұхтар Әуезов, берісі Бейсенбай Кенжебаев, Зейнолла Қабдоловтардың мектебінен түлеп ұшқан әдебиеттанушы ғалым, профессор Қансейіт Әбдезұлының «Алаш перзенті» атты кітабының тұсаукесер рәсімі Ұлттық кітапханада өтті.
Тұсаукесер кешінің тізгінін ұстаған ақын, ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор, «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы Бауыржан Жақып іс-шараның мазмұнды өтуіне мұрындық болды. Жазушылар одағының төрағасы Мереке Құлкенов құттықтау сөзімен ашты.
Сыртқы мұқабасымен қатар типографиялық мүмкіндіктерді шебер қолдана білген «Атамұра» баспасының президенті, белгілі баспагер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Рақымғали Құл-Мұхаммед пен шараның өтуіне ықпал жасаған мәдениет майталманы, Ұлттық кітапхана директоры, Қазақстан кітапханалық одақ төрағасы Бақытжамал Оспановаға автор алғыс айтты.
Қанат АЛТЫНБЕК,
Ұлттық кітапхананың ғылыми-әдістемелік қызметі маманы
