Өсімдік генінің оны стресске төзімді ететін ерекше қасиеті ашылды
Қазақстандық ғалымдар өсімдік генінің оны стресске төзімді ететін ерекше қасиетін ашты. Ғалымдардың пікірінше, болашақта зерттеу нәтижелерін отандық ауыл шаруашылығы саласының игілігіне пайдалануға болады және бұл ел экономикасының дамуына әсер етеді.
Р.Омаров атындағы ЕҰУ өсімдік биотехнологиясы ғылыми зертханасы, PhD докторы, аға оқытушы Жадырасын Нұрбекова мен Бен Гурион университетінің Блауштейн атындағы институты ғылыми қызметкерлерінің бірлескен ғылыми жаңалығы «The plant journal» ғылыми басылымында жарияланды.
Ғалымдардың айтуынша, болашақта зерттеу нәтижелерін отандық ауыл шаруашылығы саласының игілігіне пайдалануға болады және бұл ел экономикасының дамуына әсер етеді. 4 жыл бойы жүргізілген ғылыми жаңалық арабидопсис өсімдігіндегі альдегидоксидаза-2 генінің жаңа рөлін анықтады. Бұған дейін ғылыми ортада мұндай зерттеулер табылмады.
«Арабидопсис өсімдігінде альдегидоксидаза -2 генін зерттеу саласында ғылыми жаңалықтар болған жоқ. Біз осы өсімдікте осы геннің қызметін бірінші болып аштық. Бұл оның бір ғана функциясы бар дегенді білдірмейді. Арабидопсис өсімдігінде төрт ген бар альдегид оксидазалары. Осы өсімдіктің мысалындағы зерттеуімізде біз альдегидоксидаза-2 генінің белсенділігінің болмауы немесе төмендеуі альдегидоксидаза-3 генінің жоғарылауына әкелетінін дәлелдедік. Бұл өз кезегінде арабидопсис жапырақтарының қартаюын бәсеңдетеді және улы альдегидтердің мөлшерін азайтады», дейді ғалым Жадырасын Нұрбекова.
«Африкалық сап» кеселіне қарсы вакцина ойлап табылды
Отандық ғалымдар жылқыға қауіп төндірген «Африкалық сап» кеселіне қарсы вакцина ойлап тапты. Биыл жылдың басында Қарағанды облысында жылқылар жаппай осы кеселмен ауырып, денесін ірің жайлап, жүріп-тұрудан қалғандықтан, төрт ауылда қатаң шектеу шаралары енгізілген болатын. Зертханалық тексеруден соң оның аталған індет екені расталды.
Қылқұйрықтыларды індеттен аман қалуды ойлаған ғалымдар «Африкалық сап» немесе эпизоотиялық лимфангит деп аталатын ауруға қарсы вакцинаны жасап шығарды.
Жаңа вакцина Отардағы биологиялық қауіпсіздік жөніндегі ғылыми-зерттеу институтында жасалып, сынақтан өтті. Кейін Үміткер ауылына қарасты Үлгі, Төрткөл бөлімшелерінде және Қарқаралы ауданына қарасты Ынталы ауылында ауру жылқыларға салынды.
Емі жоқ індетке қарсы жасалған тұңғыш вакцина қазақстандық ғалымдардың басты жетістігінің бірі.
Иммундық жүйенің жағдайын бағалауға арналған AI негізіндегі стартап әзірленді
«Дені сау ұлт» ұлттық бағдарламасы аясында отандық ғалымдар иммундық жүйенің жағдайын бағалауға арналған AI негізіндегі стартап әзірледі. Жаңа инновациялық өнім онкологиялық клиникада сәтті іске қосылды.
Инновациялық медицина ғылыми-клиникалық орталығы дәрігерлерінен құралған команданың айтуынша, жобаның негізгі мақсаты - халыққа тегін әрі қолжетімді скрининг ұсыну. Платформа жалпы қан анализінің нәтижелеріне негізделген иммунологиялық деректердің кең ауқымын талдайды. Сонымен қатар жасырын инфекцияларды анықтап, организмнің ауру-сырқауға, екпеге, физикалық жүктемелер мен стресске әсерін бақылауға көмектеседі. Сондай-ақ иммунитетті қалыпта ұстап, нығайту үшін ұсынымдар береді.
Платформаны әзірлеуге 8 жылдан астам уақыт жұмсалған. Жобаның басты артықшылығы – медициналық деректерді жоғары жылдамдықпен және дәлдікпен өңдей алатын жасанды интеллект, бұл егжей-тегжей жекелендірілген есептерді кез келген тілде ұсынуға мүмкіндік береді.
Отандық өнім денсаулық сақтау саласын жақсарту үшін жоғары әлеует көрсетіп, халықаралық алаңға шығуға дайын екенін көрсеткен. Аталған жоба шет елдердің де қызығушылығын тудырған.
Қатерлі ісікке қарсы D-VC препараты сынақтан өтті
Астаналық биолог, ғалым, Назарбаев университетінің оқытушысы Дос Сарбасов мышьяк триоксидімен (АТО) біріктірілген аскорбин қышқылының (DVC) зерттелетін d-изоформасы препаратын қолдана отырып, онкологияның төртінші сатысындағы адамдарға қолданатын дәрі ойлап тапты.
Бұл әдіске 2022 жылы клиникаға дейінгі зерттеу жүргізіліп, төзімді және қауіпсіз дозасы анықталған болатын. Содан кейін, клиникалық сынақтан өткізуді бастады. DVC-тің төмен дозаларын стандартты АТО дозасымен біріктіріп, бір реттік және бірнеше рет енгізудің клиникалық зерттеуінің бірінші кезеңі 2023 жылы зерттеуге енгізілген пациенттерде ісік өсуін тұрақтандыру нәтижелерімен аяқтады.
Сондай-ақ екінші кезең сынақтары да сәтті өткізілді. DVC және АТО препараттарының жоғары дозаларындағы дәрілердің төзімділігі мен қауіпсіздігін зерделеу бойынша клиникалық зерттеулердің екінші кезеңі Алматы қаласында Қазақ онкологиясы және радиологиясы ғылыми-зерттеу институтында жасалды. Ғылым және жоғары білім министр мәліметінше 30 пациент стандартты АТО дозасымен бірге DVC максималды төзімді дозасын бір реттік енгізу үшін зерттеуден өткен. Ал 8 емделушіге зерттелетін препараттар бірнеше рет енгізілген.
Енді препараттың тиімділігін зерделеу үшін 3-ші фазаның клиникалық зерттеулері Алматы, Астана, Павлодар қалаларында жүргізіледі. Осы мақсатта рұқсат алу жөніндегі есептік құжаттар әзірленді. Клиникалық зерттеудің барлық кезеңдері аяқталғаннан кейін препарат Қазақстанда тіркеледі.
Бірегей плазмалық қондырғы жасалды
Қазақстандық ғалымдар көмірсутекті газдарды бір сатыда таза сутегі мен көміртекке өңдейтін бірегей плазмалық қондырғы жасап шығарды. Жаңа технология өндіріс процесін жылдамдатады және энергия шығындарын азайтады. ҚР Ғылым министрлігі жану проблемалары институтының мамандары жасаған инновациялық құрылғы 2700 градусқа дейінгі температурада газды ыдырату үшін плазманы пайдаланады. Қондырғы реактордан, салқындату және газ тазарту камерасынан, сондай-ақ көміртегі қарасы жиналатын күйе ұстағыштан тұрады.
Реактор екі графит электродтары бар тік цилиндр түріндегі плазмалық жүйе болып табылады. Көмірсутек газдары реакторға беріледі, онда электр доғасы жанып, оларды 1800–2700 градусқа дейін қыздырады. Бұл температурада газдарды олардың негізгі құрамдас бөліктеріне – сутегі мен қара көміртекке бөлетін пиролиз жүреді.
Дәстүрлі әдістерден айырмашылығы, орнату катализаторларды қажет етпейді және энергияны айтарлықтай аз тұтынады. Жаңа технологияны қолдану арқылы газ толығымен өңделіп, алынған сутегінің тазалығы 98,9 пайызға жетеді.
Бұл бағалы шикізат ультра берік жіптер мен композиттер алу үшін қолданылады. Ғалымдардың айтуынша, дәстүрлі пиролиз әдістері әдетте әлдеқайда кішірек нанотүтіктерді шығарады.
11-сынып оқушысы AR-веб қосымшасын жасап шығарды
Семей қаласының 11-сынып оқушысы Нұрлыхан Маратов қалалық инфрақұрылымды дамытуға бағытталған бірегей AR-веб қосымшасын жасап шығарды. Бұл инновациялық жоба «Ақылды қала» бағдарламасы аясында жүзеге асырылып, қаланың инфрақұрылымын жобалау және жоспарлау тәсілдерін түбегейлі өзгертуді көздейді.
AR технологиясына негізделген қосымша болашақта құрылыс жұмыстарын аз шығынмен жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Пайдаланушылар мобильді құрылғылар арқылы жобалардың 3D-модельдерін қарап, QR-кодты сканерлеу арқылы болашақ ғимараттардың немесе ескерткіштердің үшөлшемді моделін шынайы ортада көре алады. Сонымен қатар олар нысандардың әрбір элементін барлық жағынан бағалай алады. Ол арқылы тұрғындар қала құрылысы шешімдеріне қатыса алады. Мысалы, ескерткіштер мен ғимараттардың құрылысын қолдап, дауыс беруге және оларды жүзеге асыруға қаржылай қолдау көрсетуге мүмкіндіктері бар.
«Мен бұл жобаны тек технологияларды дамыту үшін емес, адамдардың өмірін жақсарту үшін де жасадым. Қала тұрғындарының өз қаласымен тығыз байланыс орнатып, оның дамуына қатысуы өте маңызды деп санаймын. Қосымшада қаланың көрікті жерлері туралы ақпараттық және ойын-сауық мазмұндағы виртуалды гид-чат-бот бар. Бұл функция қалалық инфрақұрылыммен өзара әрекеттесуді жеңілдетеді: қолданушылар кафелерде алдын ала орын алып, емханаларға жазыла алады және туристік нысандарды тамашалау мүмкіндігіне ие болады. Сонымен бірге қосымша ауа райы болжамын, жол қозғалысы туралы өзекті ақпаратты ұсынады», дейді Нұрлыхан.
Нұрлыхан бұған дейін QEFO.KZ. TableTech жобаларының және Discover Abai туристік қосымшасының авторы ретінде танылған.
Қауіпті экотоксикантты залалсыздандыруға арналған катализатор әзірленді
Сәтбаев Университетінің жас ғалымы Есбол Шаймардан профессор Бағадат Селенова мен қауымдастырылған профессор Сана Қабдрахманованың жетекшілігімен қауіпті экотоксикант – полихлорбифенилді (ПХБ) тиімді залалсыздандыруға арналған катализатор әзірледі. Бұл өте қауіпті экотоксикант Стокгольм конвенциясының шешімімен тұрақты органикалық ластағыш (ТОЛ) ретінде тіркеліп, міндетті түрде залалсыздандыру үрдісінен өтуі тиіс.
Қазақстанда ПХБ-ның «Совол» және «Совтол» атты түрі Кеңес Одағы кезеңінде көп мөлшерде өндірілгендіктен, тұрақты органикалық ластағыш қалдығы бойынша Қазақстан ТМД елдері ішінде (Ресейден кейін) екінші орынды иемденіп отыр. Осы орайда Шаймардан Есбол эмиссия көздеріне жақын орналасқан аймақтың топырақ және су шөгінділері үлгілері құрамындағы ПХБ конгенерлерінің мөлшерін анықтап, оның таралу картасын салды. Сонымен қатар докторант зерттеу нәтижесінде қоршаған орта нысандарынан алынған топырақ және су шөгінділерінен ПХБ-ны толықтай экстракциялау үшін тиімді экстрагентті де анықтаған.
Жас ғалым тұрақты органикалық ластағыштарды түрлендіруде қолданылатын катализатор құрамындағы қымбат металға жататын палладий мөлшерін азайтып, оны салыстырмалы түрде мыс және никель секілді арзан элементтермен алмастыру арқылы тиімді катализатор әзірлеп, аса қауіпті ластағыш ПХБ-ны 99,6% бифенилге айналдыруға қол жеткізді.
Синтезделген катализаторларды өте қауіпті қалдық санатына жататын ПХБ-ны түрлендіруде қолдану қоршаған ортаны улы заттардан тиімді, әрі «жасыл» әдіспен арылтумен қатар, экономикалық жағынан оңтайлы технологияны әзірлеуге де мүмкіндік береді.
Жас ғалымның әзірлеген катализаторы БҰҰ Тұрақты даму мақсатына жетуге және ҚР ратификациялаған Стокгольм конвенциясын орындауға, атап айтқанда, тұрақты органикалық ластағыштарды түрлендіру арқылы антропогенді әсері бар ластаушы заттарды залалсыздандыру саласына өз үлесін қосары сөзсіз.
