
Сурет: smartnews.kz
Ғылым өзін ермек қылғандарды жақтырмайды. Ғалым болу үшін ғылымды сүйіп, ғылыммен бірге өмір сүру керек. Бұл дегеніңіз – ғылымның тұтқыны (жақсы мағынада) болу деген сөз. Ол – екінің біріне бұйырмайтын, кез келген адамның төзімі жетпейтін тірлік.
Мекемтас аға – ғылым үшін туып, ғылыммен бірге өмір сүрген ғалым. Шәкірттерінен де сондай жанкештілікті талап ететін. «Әдебиеттен байлық дәметпе, әдебиетке «бірдеңе беремін» деп кел. Ғылымнан пайда табамын десең, оған жолама. Адал болсаң, ғылым аштан өлтірмейді», деп еді. Қояр талабын да, күтер үмітін де осы сөзге сыйғызған екен, амал қанша, кезінде түсіне алмаппын.
Мекемтас ұстазымызда кісіге күш-қуат беретін энергия бар еді. Өзім ол кісімен сөйлескенде рухым көтеріліп, қуаттанып қалатынмын.
«Жамандыққа жамандық жасау – пенделік. Жақсылыққа жақсылық жасау – әр кісінің ісі, жамандыққа жақсылық жасау – ер кісінің ісі», деп отыратын. 2024 жылы тамыздың соңында Түлкібастағы шипалы бұлақтағы демалыс үйінде бір апта жанында болып, әңгімелесіп қайттым. Бұрынғыдай емес, денсаулығы төмендеп қалған екен. Дәрігерге апарып едім: «Екі пайыз ғана энергия қалған екен, көктемге ілінбес», деді. Көңілім түсіп қалды. Бірақ қолдан келер не амал бар. Өзі де сезгендей: «Бұрын осы суға түскенде аллергиям сауығып кетуші еді, бұл жолы әсері болмады. Уақытым таяған екен», деді де қойды. Жас кезінде жолына кедергі жасаған кісілер көп болыпты. Бұрын олар туралы айтып отыратын. Бір әңгіменің кезегінде: «Өзіңізге қиянат жасаған адамдар туралы не ойлайсыз?» деп сұрадым. Үндемей біраз отырды. Сонан соң: «Ондай адамдар көп болды. Бәрі де пенде ғой. Қазір бәрін де кешірдім, о дүниеге кек арқалап кеткім келмейді. Өмірің алдыңда, біреуден жамандық көрсең, сол кезде кешіре біл. Жүрегіңді кірлетпе. Пенденің ең үлкен кемшілігі – кешірімсіздігі», деді.
«Маған не айтарыңыз бар?» деп сұрадым бір күні әңгіме үстінде. «Саған не айтайын, жас емессің, өмір көрген жігітсің, өзің бәрін білесің. Баукең (ол кісі Бауыржан Момышұлын солай атайтын): «Өзіңе жасалған сатқындықты кешірсең де, ұлтыңа жасалған сатқындықты кешірме», деуші еді. Өзімнің өмірден түйгенім, Алла Тағала талант бергенде сұраусыз бермеген, о дүниеге барғанда «не істедің?» деп сұрауы мүмкін. Сондықтан қолыңнан келгенді жасай бер, шедевр дүние бола ма, орта қол дүние бола ма, нашар бола ма, оған көңіл бөлме. Алланың берген талантын ысырап қылмай, пайдалана біл», деді. Сонан бірталай уақыт өткен соң: «От пен суыңды» жақсы бастадың, жақсы аяқтауыңа тілектеспін. Сүйегі жақсы шығарма, аздаған кемшілігі жоқ емес. Қайта бір көріп шықсаң жақсы болар еді. Мөде – түркі жұртының ең ұлы патшасы. Ол біздің рухымызды көтеретін күш, түркі бірлігі үшін керек. Сені аруағы қолдар», деп қойды.
Арасында бала кезінде қасқырдың құрбаны болған қарындасы туралы айтады. Жүйкесіне қатты әсер етсе керек, жиі-жиі есіне алады. «Мен екі адамның міндетін атқаруым керек болды. Өмірдің қызығын көрмей дүниеден өткен қарындасым үшін де өмір сүрдім деп ойлаймын. Сәби ғой, ештеңе білмесе де, менің өмірім үшін жанын берді ғой. Сондықтан ғылымнан жанымды аяғам жоқ», деп тоқтады.
«Өмірге өкпеңіз, өкінішіңіз бар ма?» деп сұрадым.
«Өмірге өкпелеуге болмайды, бұдан да жаман болуы мүмкін ғой, өмірге өкпелеу – күпірлік. Ал өкініш деген көп, қайсысын айтайын, ең бастысы, қазақтың әдебиеттану ғылымы әлемдік деңгейге шыға алмады, оған басқа ғалымдармен қатар мен де себепкермін ғой деп ойлаймын. Қазір біздің халық мәнсіз нәрселерге құштар болып барады. Ғылымға, техникаға жеткілікті көңіл бөлінбей жатыр. Байлар ғалымдарды емес, эстрадалық әншілерді, айтыскерлерді, боксшыларды қолдауға құмар. Бұл жақсылық әкелмейді. Барлық қазақ әнші, айтыскер, жұдырықшы төбелескіш болса, біз қай ұшпаққа шығамыз? Үкіметтің де, халықтың да осыны түсінбейтініне өкінемін».
Жасы келіп, дене қуаты әлсіресе де, ақылын алдырмаған, жаны сергек екен. Бір апта бойы тек қана ғылым туралы, елдік мәселелер туралы айтты.
Абайтанушы, қазақ халқының біртуар перзенті Мекемтас Мырзахметұлы ағамыз шынтуайтында 97 жасында дүниеден өтті. Саналы ғұмырын, барлық қажыр-қайратын халқына арнаған тұлға ғылым арқылы ұлтқа олжа салды. Ғылымда да, өмірде де ұстанымы берік, пайымы терең ақсақал болып өтті... Артында қалған ұшан-теңіз бай мұрасы – Қазақ халқы үшін, отандық әдебиеттану ғылымы үшін асыл қазына.
Марқұмның жатқан жері жәннат болып, Алланың рахметіне бөленсін!
Иманғазы НҰРАХМЕТҰЛЫ,
филология ғылымдарының кандидаты, шәкірті