Былтыр Жетісу облысындағы «Алтын-Емел» ұлттық паркінде тазқараның балапаны бар ұясы табылған еді. Ұлттық парк қызметкерлерінің айтуынша, көпшілік ұғымында тазқара өлексе жейтін лас құс. Дегенмен ол табиғатқа пайдалы әрі экологиялық таза құстардың бірі. Өйткені тазқара дала санитары қызметін атқарады. Мәселен, зооноздық инфекцияның таралуынан қорғайды. Бұл әсіресе ұлттық саябақта тұратын құлан, қарақұйрық секілді қоңыр аңдар үшін өте маңызды.
«Құстың өніп-өсуін, оларды сақтау – зоологтердің міндеті, ал құстың ұясын табу – үлкен жетістік. Осы орайда жолымыз болды. Былтыр Үлкен Қалқан тауларынан балапанымен бірге тазқараның ұясы табылды. Тазқара наурыз-сәуір айларының ортасында бір ғана жұмыртқа салып, орта есеппен 55 күнде басып шығарады. Балапан ұяда 3-3,5 ай тұрып, кейін ұшып шығады. Тазқара көзі өткір құс, 1-2 шақырым биіктіктен жемін байқап қояды», дейді «Алтын-Емел» ұлттық саябағы ғылыми бөлімінің қызметкерлері.
Оңтүстік Корея ғалымдарының зерттеуінше, тазқара құсы әлемдегі ас қорыту жүйесі ең күшті тіршілік иесі. Оның асқазаны тіпті ішке түскен темірді де қорытып жібереді екен.
Тазқара – сұңқар тәрізділер отрядына жататын жыртқыш, ірі, сүйекті құс. Денесінің ұзындығы 1 метрге жетеді, қанатының өлшемі шамамен 85 см, салмағы 7-12 кг. Құстың атауы тазқара болғанымен, мойын қауырсындары қара емес, қоңырқай, сұр болып келеді. Тек бір жасқа дейінгі жас құстарда қара реңк болады. Басы түкті. Қауырсынды селдір жерлерінен көкшіл реңкті терісі көрініп тұрады. Тұмсығы сүйір, еңкейген. Құс мойынының бүйірлері мен артқы жағы қауырсынсыз келеді, мұнда терісі бозғылт түсті. Жаңа туған балапандары әуелде сарғыш болады, одан кейін сұр мамық болып өзгереді. Бір жарым айдан кейін қауырсын пайда болады.
«Тарбағатай» мемлекеттік ұлттық паркінің ғылыми қызметкері Р.Қамсабетовтің айтуынша, Тарбағатай тауындағы Жасылкөлде тазқаралар мекендейді.
«Аса ірі денесіне қарап алыстан байқасаңыз жерде қонақтап отырған құстарды жайылып жүрген мал деп ойлап қалуыңыз мүмкін. Аспанда ұшып бара жатқанда қанаттары мен денесінен тік төрт бұрышты, қауырсындарының іш жағынан сарғыш-ақшыл сызықтарды бақылай аласыз. Құзғын құс болғандықтан, тау жотасында жануарлардың өлексесімен қоректенеді. Жемтігін іздеу барысында желдің жылы ағыстарын шебер пайдалану арқылы құстар күніне 300-400 км қашықтықты ұшып өте алады. Құстардың көру қабілеті соншалық, олар 1 шақырымнан астам биіктіктен жердегі жануардың дем алып жатқанын немесе ояу екенін дәл анықтайды. Олар күндізгі уақытта белсенді, бұл тамақтану режіміне байланысты – жарықта өлексені анықтау оңайырақ. Құстың «Тазқара» аталуының басты себебі алыстан көрінген кезінде алып қара денесінен ерекшеленіп көрінетін басына қарап айтылған», дейді маман.
Экомәдениеті қалыптасқан, елдегі әрбір жануарға үлкен жанашырлықпен қарайтын азаматтар аз емес. Бұл ретте біз елдегі қорықшылар мен ұлттық саябақ қызметкерлерінің табанды еңбегін ерекше атап өтуге тиіспіз. Әр жануарды көзінің қарашығындай қорғап, қамқор болып келе жатқан мамандардың бірі, эколог, «Сырдария-Түркістан» МӨТП Боралдай филиалының директоры Бақытжан Қырықбайдың айтуынша, қазақ жерінен түлеп ұшқан тазқаралар әлі де табиғи парк қызметкерлерінің бақылауында.
«Осыдан шамалы уақыт бұрын Боралдай тауына (Бәйдібек ауданы) ұя салған тазқараның балапандары аман-есен аяқтанып, қанаты қатайып, Тәжікстан мен Ауғанстанға қоныс аударғанын жариялаған едік. Енді сол құстардың екеуі (Асу мен Жетпіс) Үндістан жеріне жетсе, біреуі, Қараш деген тазқара Тәжікстанда қыстап қалды. Осы құстарға қарап отырып, нағыз еркіндіктің не екенін ұғынғандай боласың», дейді ол.
Тазқара Халықаралық табиғатты қорғау одағы Қызыл кітабының сирек кездесетін әрі жойылып кету қаупі бар жануарлар тізімінде еді. Жуырда Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев Үкіметте өткен баспасөз мәслихатында еліміздің Қызыл кітабына толықтырулар мен өзгерістер жасалып, 21 жануар түрі шығарылып, 11 жануар жаңадан енгізілгенін мәлімдеді. Оның ішінде біз сөз етіп отырған тазқара құсы да бар. Сөйтіп, биылдан бастап тазқара ерекше қорғалатын жануарлардың қатарына қосылды.
Былтыр елімізде «Таза Қазақстан» экологиялық ауқымды акциясы сәтті басталды. Алдағы уақытта да жалғасын табады. Сол тұрғыда түздегі түрлі өлекселерден тазартып отыратын «дала санитары» тазқара құсын да осы акцияның «белді қатысушыларының бірі» деп қабылдап, оның өсіп-өнуіне тілекші болуға тиіспіз.
