Сурет: azbyka.ru
Ұлттық бағдарламаның жемісі
Еуростаттың мәліметінше, Еуропадағы суицид бойынша елдер рейтингінде Финляндия – бесінші орында. Бұл тізімді Литва бастап тұр, содан кейін – Латвия мен Мажарстан.
Финляндияда жыл сайын жүз мың адамға шаққанда – 13, Францияда 14 адам өз-өзіне қол жұмсайды. Германия мен Швеция суицид статистикасының ортасында тұр. Тізімнің басында тұрған Литвада жыл сайын жүз мың адамның 30-ы суицид жасайды. Яғни литвалықтар финдерге қарағанда суицидтен екі есе көп өмірмен қоштасады. Еуропадағы ең аз көрсеткіш – Кипр мен Грекияда.
Финляндияның Yle ұлттық телерадиохабар компаниясының ақпараттық сайтына берген сұхбатында Хельсинки университетінің профессоры Эркки Исомется Финляндияда 80-жылдары әлемде бірінші болып суицидтің алдын алу жөніндегі ұлттық бағдарлама әзірленгенін айтады. Бұл жұмыс елдегі суицидтің түрлері мен себептерін зерттеуден басталған. Ұлттық бағдарлама әзірлеуге 2016 жылы Финляндияның психикалық денсаулық мәселелері жөніндегі арнайы комиссиясы елде суицидтің алдын алу бағдарламасын енгізу туралы талап қойған. Сарапшының айтуынша, қазіргі уақытта фин дәрігерлері суицидтік көңіл күйі бар науқастарды танып алатындай қосымша дайындықтан өтуі керек. 2018 жылдың 1 наурызында Хельсинки мен Куопио қалаларында суицидтің алдын алу орталықтары ашылған. Ондағы мамандар өз-өзіне қол жұмсауға бейім адамдарға, сондай-ақ өзін-өзі өлтіруге тырысқандардың туыстарына медициналық және психологиялық қолдау көрсетеді.
Эркки Исометсяның айтуынша, халықаралық суицид статистикасында бұрын КСРО құрамына кірген елдердің көрсеткіштері анық көрсетілген. Бұрын олар туралы жеке деректер болмаған.
«Қосымша ақпарат пайда болған кезде, бұл Финляндияның әлем картасындағы орнын жақсырақ анықтауға көмектесті. Финляндияда осы көрсеткіш бұрын Еуропадағы орташа көрсеткіштерден жоғары болғаны рас. Статистикалық орталықтың мәліметі бойынша, Финляндияда ең көп суицид 80-жылдардың аяғында, юппи дәуірінің басында болған. Осыдан кейін көрсеткіш тұрақты және күрт төмендеді», дейді сарапшы.
Ғалымның пікірінше, суицидтің төмендеуінің нақты себебін анықтау мүмкін емес. Дегенмен хронологияны байланыстыруға болатын факторлар бар.
«Әлемде бірінші болып суицидтің алдын алу жөніндегі ұлттық бағдарламаны әзірлеумен қатар Финляндия депрессияны емдеді. Тиімді терапия мен емдеудің басқа түрлері де жасалды. Депрессияға қарсы шығарылған жаңа дәрілердің жанама әсерлері аз болды, сондықтан дәрігерлер оларды тағайындаудан қорыққан жоқ. Менің ойымша, дәрі-дәрмек қолдану депрессияны емдеуге көмектесті. Осылайша, Финляндияда суицид азайды», деді фин ғалымы.
Кейбір сарапшылар өз-өзіне қол жұмсаудың себебін экономикалық көрсеткіштермен немесе жыл мезгілімен байланыстырады. Алайда Эркки Исомется мұны жоққа шығармайтынын, бірақ олар суицидтің себебіне жатпайтынын айтады.
«Мәселен, 1930 жылдардағы дағдарыс кезінде суицидтің өсуі байқалмады. 90-жылдардағы дағдарыс кезінде де көптеген фин күйзеліске ұшырады, жұмысынан айырылды. Осы жылдары суицид көбейеді деп күткеніміз де жасырын емес, алайда керісінше азайды. Егер қоғам дағдарыс кезінде тұрғындарды қолдаса, суицид аз болатыны сөзсіз. Мысалы, 2008 жылы орын алған дағдарыс кейбір Еуропа елдеріндегі суицид статистикасына әсер етті, Скандинавияда сол күйі қалды», деді сарапшы.
Фин ғалымы суицидтің дәлелді фактілеріне де тоқталды. Айталық, ер адамдар әйелдерге қарағанда өмірмен көбірек есеп айырысады, солтүстік Финляндияда оңтүстікке қарағанда суицид әрекеті басым. Сондай-ақ суицидтің жартысына жуығы масаң күйде болатын заттарды, есірткі қолданудан және алкоголь ішуден болады.
Германияда да жағдай күрделі
Ал Германияда былтыр суицид саны артқан. Енді билік қоғамды бұл кеселмен күресуге шақырып отыр. Жалпы, Германияда жол апаты, адам өлтіру, есірткі тұтынудан емес, өзіне қол жұмсаудан қайтыс болатындар көп. Мәселен, Суицидтің алдын алу жөніндегі елдің ұлттық бағдарламасы (NaSPro) көрсеткендей, 2023 жылы Германияда 10 304 адам суицид жасаған. Бұл – кейінгі 19 жылдағы ең жоғарғы көрсеткіш. Statista порталының дерегіне қарасақ, 2022 жылы суицид саны 1,8%-ға, бір жыл бұрын 11,8%-ға төмендеген.
«Зерттеулер көрсеткендей, суицидке бейім адамдар өлгісі келмейді, олар белгілі бір жағдайға төзіп өмір сүргісі келмейді. Бұл тұжырым суицидпен күрес шаралары кезінде негізге алынуы керек», деген пікірде неміс сарапшысы Уте Левицка. Ол Германияның Денсаулық сақтау министрі Карл Лаутербахты уәде етілген суицидтің алдын алу туралы заң жобасын әлі ұсынбағанын сынға алды.
«Қоғам суицид мәселесінің ауқымын әлі түсінген жоқ. Ауру, ақша жетіспеушілігі, жақын адамынан айырылу, құрдастарымен проблемалар, жауапсыз махаббат пен зорлық-зомбылық – кеселдің негізгі себептері. Суицид туралы ойлар – күрделі мәселелердің салдары. Адамның проблемасымен бөлісетін ешкімі болмаған кезде, өз-өзіне қол жұмсау әрекеті – оның ішкі күйзелісіне жауап беретін жалғыз жолы», дейді неміс сарапшысы Майкл Витте.
Суицид Германия экономикасына айтарлықтай зиян келтіріп отыр. Жыл басындағы статистика көрсеткендей, онда жыл сайын 100 мыңнан аса адам өз өміріне балта шабуға әрекеттенеді. Ал шұғыл медициналық көмекке, емделуге және полиция жұмысына кететін шығындардың құны 178 млн еуроны құрайды. Ал егер ауруханада жатып ем қабылдайтын болса, онда бұл сома 300 млн еуроға дейін барады.
Жалпы, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша, әлемде өз-өзіне қол жұмсап, жыл сайын 1 миллионнан аса адам қаза болады. Бұл тіпті қақтығыс, қылмыс және шабуылдардан қайтыс болатындардан көп. Суицидтің басым бөлігі Шығыс Еуропа елдерінде тіркелген, Оңтүстік Америкада және мұсылман елдерінде өз-өзіне қол жұмсауға тырысатын жағдайлар аз.
Ал елімізде күн сайын 10 адам суицид жасауға бел буады. Өмірмен қоштасуға шешім қабылдағандардың негізгі бөлігін 30 жастан асқандар құрайды. Қуаныштысы, балалар арасында суицид төмен. Елімізде өз-өзіне қол жұмсаудан болатын өлім-жітімнің көрсеткіші 100 мың тұрғынға шаққанда 18,1-ге жуық. Бұл – экономикалық дамыған елдерге қарағанда едәуір жоғары көрсеткіш.
