
Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Жастарға арналған қандай бағдарламалар бар?
Бүгінде елімізде экономикалық әл-ауқаты күшті мемлекеттердің жұрты секілді пәтер жалдап тұру қалыпты жағдайға айналды. Ұлттық статистика бюросының былтырғы дерегіне қарасақ, тұрғын үйді жалға алудың орташа құны 4,2%-ға өсіп, шаршы метрі үшін 4,4 мың теңгені құрады. Ең қымбат жалға берілетін пәтерлер – ірі мегаполистерде.
Мәселен, Алматыда жалдау құны – бір шаршы метрге 5,5 мың теңге, Астанада 4,5 мың теңгені құрайды. Осылайша, ауданы 50 шаршы метр болатын екі бөлмелі шағын пәтерді жалға алу үшін алматылықтарға ай сайын шамамен 264 мың теңге, астаналықтарға 230 мың теңге төлеу қажет. «Оlx», «Крыша» секілді жарнамалық онлайн платформаларды бағдарласақ, тұрғын үй орналасқан жеріне, ішкі сиқына қарай 350-500 мың теңгеге жалға беріледі, тіпті одан да қымбат пәтерлер бар. Ал елдегі ең төменгі күнкөріс деңгейі – 46 мың теңге.
Бүгінде елімізде жастардың баспаналы болуына көмектесетін «7-20-25», «Бақытты отбасы», «Шаңырақ», «Жас отбасы», «Отау», «Наурыз», «Ұмай» және әр өңірде іске қосылған бағдарламалар бар. Ал бұл 35-ке дейінгі отандастарымыз үшін қаншалықты қолайлы?
«7-20-25» 2018 жылы іске қосылған. Бағдарламаның шарттары бойынша, тұрғын үй несиесінің мөлшерлемесі 7%-ды құрайды. Бастапқы жарна – 20%, ал қарыз 25 жылға дейін болуы мүмкін. Мұндай шарттар тек тұрақты табысы бар жас отбасылар үшін тиімді. Десек те, бастапқы жарнаны (шамамен 3-5 млн теңге) төлеу көп азамат үшін қиындық туғызып отыр.
«Бақытты отбасы» – көбіне әлеуметтік жағынан осал топтарға, оның ішінде көпбалалы және толық емес отбасыларға, мүмкіндігі шектеулі балалары бар жанұяларға арналған. Несие мөлшерлемесі 2%-ды құрайды, бастапқы жарна – 10%. Алайда аталған бағдарламаға белгілі бір санаттағы отандастарымыз ғана өтініш бере алады.
«Шаңырақ», «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы аясында жүзеге асырылады. Мұнда да бастапқы жарна – 10%, ал жылдық пайыздық мөлшерлеме – 5%. Бір әттеген-айы, үміткерлер бірнеше жыл тұрғын үй-құрылыс жинақ жүйесіне алдын ала қаражат жинап, кейін ғана несиеге өтініш береді.
Былтыр жаңадан іске қосылған «Отау» бағдарламасы да кейінгі 5 жылда атында баспана болмаған азаматтарға арналған. Бағдарлама ірі қалаларда жаңа үй, ал басқа өңірлерде кез келген нарықтағы тұрғын үйді сатып алуға ықпалдасады. Тағы бір жоба шарты – Алматы мен Астана қалаларынан үй алатын жағдайда осы шаһарларда тұрақты тіркеу болуы міндетті. Жылдық пайыздық мөлшерлеме – 9%, алғашқы жарна 20%-дан басталады.
«Ұмай» әйелдер ипотекасы – ресми табысы бар, жұмыс істейтін нәзік жандарға берілген мүмкіндік. Оңтайлысы бағдарлама бойынша пәтерді жөндеу жұмыстары үшін 3,7 млн теңгеге дейін несие алуға болады. Жобаға қатысу үшін кірістің максималды сомасы – 900 мың теңгеден аса сомаға дейін ұлғайтылды. Яғни шамамен осы сомаға дейін табысы бар тұлғалар бағдарламаға қатысады. Бастапқы жарна – 20%, жылдық мөлшерлемесі – 14,4% (жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі 15,4% бастап), кейін 3,5-5%-ға дейін төмендейді (ЖТСМ 3,6% бастап).
«Наурыз» бағдарламасының биылдан бастап талабы өзгерді. Енді жобаға қатысу үшін депозитте кемінде 2 млн теңге болуы керек. Ипотекаға осы жылы 300 млрд теңге бөлінеді. Жылдық мөлшерлемесі халықтың әлеуметтік осал топтары үшін – 7%, ал өзге тұрғын үйге мұқтаж ретінде есепте тұрған азаматтарға – 9%. Максималды заем сомасы Астана, Алматы қалалары үшін 36 млн теңге болса, басқа өңірлерде 30 млн теңгеге дейін беріледі.
«Жас отбасы» бағдарламасы да жастарды тұрғын үймен қамтамасыз етуге бағытталған. Бағдарлама бойынша бастапқы және қайталама нарықтан тұрғын үй сатып алуға немесе жеке үй салуға болады. Жылдық пайыздық мөлшерлемесі – 6%, алғашқы жарна 20%-дан басталады.
«Елорда жастары», «Алматы жастары», «Алатау жастары» және сол секілді өңірлік бағдарламалар жас мамандар мен отбасыларға тұрғын үй сатып алу мүмкіндігін береді.
– «Елорда жастары» бағдарламасы аясында еңбек шарты жарамды жастарға, сондай-ақ білім, денсаулық сақтау, спорт, мәдениет, әлеуметтік қорғау, полиция , т.б. салаларда жұмыс істейтін 35 жасқа дейінгі азаматтарға басымдық беріледі. Негізгі шарт – Астанада тұрақты тіркеудің болуы, кейінгі бес жылда жылжымайтын мүліктің болмауы және тиісті табыс. Қарыздың ең жоғары сомасы – 18 млн теңге, бастапқы жарна – 10%, жылдық мөлшерлеме 5%-ды құрайды. Осыдан бес жыл бұрын Астанада жұмыс істейтін жастарға сатып алу құқығы жоқ алғашқы жалға берілетін тұрғын үй бағдарламасы іске қосылған еді. Бұл мыңдаған қала тұрғынына бес жыл ішінде өз үйіне ақша жинауға мүмкіндік берді. Олар енді осы «Елорда жастары» бағдарламасы негізінде пәтерін сатып ала алады, – деді елордалық жастар саясаты мәселелері басқармасының бас маманы Балжан Қолғанат.
2019 жылдан бері жұмыс істейтін жастарға арналған бағдарламаға қатысуға 17 мыңға жуық жас өтініш білдірген. Осы аралықта оларға 3 мыңнан аса пәтер беріліпті. «Отбасы банкінің» былтырғы есебінде де жоғарыда аталған бағдарламалардың көмегімен 35 жасқа дейінгі 24 705 жас қоныстойын тойлаған. Олар тұрғын үй құрылыс-жинақ жүйесі шеңберінде жалпы 414 млрд теңге сомасына заем алған.
Арзан несие арман ғана
Шыны керек, бұл қабылданған бағдарламалар мәселені түпкілікті шеше алмай келеді. Бұған басты себеп – лайықты жұмыс пен баспананың болмауынан халық ірі қалаларға қоныс аударып жатыр. Салдарынан тұрғын үй проблемасы ірі мегаполистерде өткір тұр. Кейінгі 5 жылда бұл үрдіс күшейе түсті. Мұндай қарқын әсіресе Астана, Алматы, Шымкент қалалары мен Ақтөбе облысында байқалады.
Екіншіден, көп жағдайда жас отбасыларға арналған бағдарламалар олардың балаларының санына немесе әлеуметтік осал топқа жатуына байланысты жеңілдіктерді қарастырады.
– Жалпы елде кез келген жеңілдік не көмек болсын, алдымен халықтың әлеуметтік тұрғыда әлсіз тұсына беріледі. Бұл – әрине, құптарлық іс. Астанада жұмыс істеп жатқаныма үш жылдай уақыт болды. Бағдарламалар талап ететін алғашқы жарнаны әлі жинап үлгермедім. Соның өзінде мемлекет ұсынған мүмкіндіктерді қалт жібермейін деп конкурсқа қатысып жүрмін. Егер өтсем, қарызға алсам да ақшасын табамын деп тәуекел етудемін. Алайда бағдарламалар отбасылы жастарға басымдық береді. Меніңше, банк отбасылы азаматтардың ортақ табысы болғандықтан, несиені төлеу қабілеті бар деп есептейді. Біз секілді жастарды кім ойлайды? Қашанғы пәтер жалдап жүреміз? – деді қала тұрғыны Нұрлан Темірбеков.
Үшіншіден, ауыл жастары былай тұрсын, облыс орталығында тәуір қызметте жүрген қыз-жігіттердің өзі баспана алудың талаптарына сай келмей жатады. Бірінің тұрақты табысы, енді бірінің тұрғылықты тіркеуі жоқ, тағы бірінің бастапқы жарнаны жинауға жағдайы келмейді. Содан ипотека, несие алып немесе қосымша табыс көзін тауып қол жеткізуге тырысады. Әйтпесе, баспана сатып алуға қажетті қаражатты қазіргі қарапайым еңбек адамының қалтасы көтермейді. Оның өзінде мемлекетке масыл болуды емес, тек тиімді мемлекеттік бағдарламаларды көбейтуді сұрайтын жастар қатары көп.